Η ιστορία του κινηματογράφου στο Άργος

Η ιστορία του κινηματογράφου στο Άργος – † Γιώργος Αντωνίου

Η εμφάνιση του κινηματογράφου στην Αργολίδα – κάπου μετά το 1925 – ή­ταν ένα πρωτόγνωρο γεγονός, όπως και στις υπόλοιπες πόλεις της χώρας εκείνη την περίοδο. Οι Αργείτες ξαφνιάστηκαν! Ήταν η εποχή κατά την ο­ποία το θέαμα που κυριαρχούσε ήταν ο Καραγκιόζης. Λαϊκός ήρωας, οι­κείος, με φθηνό εισιτήριο, διασκέδαζε τους θεατές στην πόλη.

Οι παράξε­νες φωτοσκιάσεις του σινεμά παραξένεψαν και αντιμετωπίστη­καν με δυσπιστία. Λιγοστοί και οι πρώτοι θεατές. Εκεί στη «μά­ντρα», πίσω από το καφενείο «Ηραίον», ο θρυλικός καμπούρης δε φαίνεται αρχικά να απειλείται από τη «δαιμονική οθόνη», όπως είχε χα­ρακτηριστεί το σινεμά στα πρώτα του βήματα. Τη μάχη όμως τελικά την κέρδισε η νέα τέχνη. Ο κινηματογράφος, που τον εφεύραν οι αδελφοί Λυ­μιέρ στο Παρίσι το Δεκέμβριο του 1895, πολύ σύντομα εξελίχτηκε στην πιο λαϊκή τέχνη του περασμένου αιώνα.

Οι κινηματογράφοι στην Αργολίδα

Στην Αργολίδα, από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 έως και το 1990 λειτούργησαν 55 κινηματογράφοι. Οι περισσότεροι στα αστικά κέντρα του νομού – Ναύπλιο, Άργος, Κρανίδι – αλλά και σε χωριά. Υπήρξαν χωριά, όπου κατά διαστήματα λειτούργησαν δύο κινηματογράφοι (Νέα Κίος, Το­λό, Αγία Τριάδα, Άγιος Αδριανός).

Η τελευταία προβολή του κινηματογράφου «Ορφέας» στο Άργος, με τη βραβευμένη Ιταλική ταινία «Σινεμά ο παράδεισος», που είχε ως περιεχόμενο το… κλείσιμο των κινηματογράφων (1990).

Ξεχωριστή σελίδα στην ιστορία του τοπικού κινηματογράφου κατείχαν οι πλανόδιοι κινηματογραφιστές, οι οποίοι έδιναν τις προβολές των ται­νιών σε καφενεία και σχολεία, σε αυλές σπιτιών και αποθήκες ή σε… χωράφια! Οι γνωστότεροι είναι οι αδελφοί Φιλίνη και ο Κατσούρης από τον Άγιο Αδριανό, ο Καραμάνος από το Μάνεση, οι αδελφοί Γκιόλα από το Δρέ­πανο, ο Καρανικόλας από το Κρανίδι, ο Δρούξας από τα Ίρια, ο Γκουριώτης α­πό την Πουλακίδα, ο Ταμπάκης από το Αραχναίο και ο Κρητικός από το Άργος.

Ηραίον – Παράδεισος

«Ασπίς» φ. 34/11-6-1933.

Το 1928 υπήρχαν ήδη στη χώρα μας περί τις τριάντα κινηματογραφικές αί­θουσες (Αθήνα 13, Θεσσαλονίκη 5, Καβάλα 4, Βόλος 3, κ.α.). Στην Αργολίδα κάνουν τις πρώτες εμφανίσεις τους Αθηναίοι πλανόδιοι κινηματογραφι­στές.Η πρώτη προβολή στο Άργος πρέπει να έγινε στον περίβολο του «Ηραί­ου» από κάποιον Γαργαλιά.

Άλλες μαρτυρίες θέλουν την εμφάνιση του κινηματογράφου την ίδια εποχή αλλά στον περίβολο του καφενείου «Παράδεισος» επί της οδού Δαναού. Οι ί­διες πηγές μιλούν για το «Σινέ – ΟΥΦΑ» του Σπύρου Μαυροειδή – το 1931- που αποτέλεσε τον πρόδρομο του σι­νεμά στην πόλη. Ο ίδιος, λίγα χρό­νια αργότερα, κάνει συστηματικό­τερες προβολές ταινιών στο καφε­νείο του «Θηβαίου». (Στο Ναύπλιο την ίδια εποχή παράλληλη πορεία κάνει ο Πανόπουλος στο Τριανόν).

Κοινωνική εκδήλωση

Μόλις έπεφτε το σκοτάδι, έριχναν τις κουρτίνες, οι ψάθινες καρέκλες γύριζαν προς την πρόχειρη οθόνη και άρχιζε ο γλυκός ήχος της μη­χανής προβολής. Οι σκιές των θεα­τών που κατέφθαναν βιαστικοί, μπερδεύονταν με τις φιγούρες των πρωταγωνιστών της ταινίας. Τα κεράσματα έδιναν και έπαιρναν, το ίδιο και οι συζητήσεις για την υπόθεση του έργου, αφού οι ταινίες τον πρώτο καιρό ήταν βουβές.

Δεν άργησε ο κινηματογράφος να γίνει κυρίαρχη, καθημερινή κοινωνική εκδήλωση. Πλήθος κόσμου συρρέει στις αίθουσες. Το 1933 προστίθεται και το καφενείο του Ξακουστή. Η εφημερίδα «Ασπίς» σημειώνει το Μάρ­τιο εκείνης της χρονιάς:

«Εντός της εβδομάδος κάμνει έναρξιν ο θερινός κινηματογράφος εις τον περίβολον του νέου καφφενείου Ξακουστή, με ε­κλεκτά, ως υπόσχεται η διεύθυνσίς του, έργα της ΟΥΦΑ (Σημ.: Επρόκειτο για Γερμανική Εταιρία παραγωγής ή διανομής κινηματογραφικών ται­νιών) και με ορχήστραν υπό τον συμπαθή βιολίσταν κ. Μήτσαν. Επίσης κάμνει έναρξιν και ο έτερος κινηματογράφος του καφφενείου «Ηραίον» εις τον περίβολον αυτού, ο οποίος ηυπρεπίσθη, ισοπεδώθη και εχρωματί­σθη απαστράπτων εκ καθαριότητος. Ας ελπίσωμεν ότι ο κόσμος θα συ­ντρέξει και τους δύο κινηματογράφους, τα μοναδικά άλλως τε κέντρα φυ­χαγωγίας, διά να έχωμεν τουλάχιστον ένα θέαμα να περνάμε μερικές ώ­ρες τα βράδυα ευχάριστα…».

Μετά από λίγες εβδομάδες η εφημερίδα δια­πιστώνει με ικανοποίηση ότι «…ο κινηματογράφος αξίζει κάθε υποστήριξιν με τα ωραία έργα που φέρνει κι τη μουσική που προσέλαβαν. Η πρεμιέρα εσημείωσεν πρωτοφανή κοσμοσυρροήν…».

«Ασπίς» φ. 35/18-6-1933.

Ομιλούσες και άδουσες

Ζωντανή μουσική «υπό τον κ. Μήτσαν» ο ΟΥΦΑ, αντεπίθεση με «ομιλούντα» κινηματογράφο το ΗΡΑΙΟΝ! Ο ανταγωνισμός σκληρός! Η πρώτη «ομιλούσα» ταινία που προβλήθηκε στην πόλη, ήταν το αριστούργημα της κινηματογρα­φικής τέχνης «Η Πριγκίπισσα Στρογγώφ», ταινία ρωσικής υποθέσεως με τον μεγαλύτερον βαρύτονον του κόσμου, και την περίφημον σοπράνο της όπερας της Νέας Υόρκης», ενώ ακολούθησε η ταινία «Νο-Νο-Νάνετ», ταινία ομιλού­σα, ηχητική με τα περιφημότερα μπαλέτα του κόσμου, που αποτέλεσε για τον αιθουσάρχη «το Μεγαλύτερον Γεγονός της Θερινής Περιόδου».

Δεν άργησε όμως να φανεί και η πρώτη ελληνική ταινία. Επρόκειτο για τους «Απάχηδες των Αθηνών», ταινία θαύμα, «ηχητική άδουσα», που σήμαινε ότι ταυτόχρονα με την προβολή, ο μηχανικός έβαζε σε λειτουργία το γραμμόφω­νο με τον ειδικό δίσκο που συνόδευε ηχητικά την ταινία…

Κοσμοσυρροή

Η αρτιότητα των προβολών δίνει νέα ώθηση στο σινεμά. Όλοι σπεύδουν να απολαύσουν το θέαμα. Οι εφημερίδες επικροτούν: «Εφέτος διατηρούμε θαυμάσια δύο κινηματογράφους. Την παρελθούσαν Κυριακήν μάλιστα εί­χομεν γενικήν έξοδον και… θεατρινισμόν. Ο κινηματογράφος ΟΥΦΑ ήταν κατάμεστος και μάλιστα ηναγκάσθη να επέμβη και η αστυνομία, για να απαγορεύσει την έκδοσιν εισιτηρίων! Φαίνεται ότι ο αργειακός λαός δεν ζητεί παρά άρτον και θεάματα!».

Κινηματογράφος «Δαναΐδα», πρεμιέρα, 1953. Φωτογραφία από την ομάδα: «Παλιές φωτογραφίες του Άργους – Ταξίδι στο παρελθόν».

Τέτοιου είδους βέβαια πρωτόγνωρα θεάματα απαιτούν και την ανάλογη συμπεριφορά από το κοινό, που δε λέει να «προσαρμοστεί» και ο τύπος αναγκά­ζεται να παρέμβει: «Πηγαίνοντας κα­νείς στον κινηματογράφο, είναι υποχρε­ωμένος ν’ ακούσει γύρω του τα σχόλια του ενός και του άλλου για το παιξόμε­νον έργον; Και να λένε τουλάχιστον τί­ποτε της προκοπής!… Ανοησίες και μόνο ανοησίες. Δεν περιμένουν πρώτα να ι­δούν, παρά προσπαθούν να μαντεύσουν τη συνέχεια…».

Η παρουσία τότε στις κινηματογραφι­κές προβολές αποτελούσε μια πρώτης τάξεως κοσμική εμφάνιση, που έδινε σε πολλούς τη δυνατότητα της επίδειξης. Πώς τα κατάφερναν; «…δεν μπορούν κά­ποιοι γνωστοί τύποι να φθάνουν τελευ­ταίοι, για να διακριθούν και να γίνει κάποιος…θόρυβος για την εξεύρεση κα­θίσματος γι’ αυτούς! Μη χειρότερα!».

Εν τω μεταξύ, με το πέρασμα των χρό­νων, τελειοποιούνται τεχνολογικά οι μηχανές προβολής. Κάνουν την εμφάνισή τους οι υπότιτλοι της ταινίας, τους οποίους «ρίχνει» στην οθόνη ο μηχανικός, όχι όμως πάντα με επιτυχία. «Ο κινηματογράφος οφείλει να προσέξει εις τον συγχρονισμόν της ταινίας και του κειμένου, διότι ο κό­σμος παραπονιέται διαρκώς», επισημαίνει η «Ασπίς».

«Σινέ – Αστήρ – Κρόνος»

Φθάνουμε στην Κατοχή. Πού κουράγιο για σινεμά! Οι προτεραιότητες αλλά­ζουν. Το Σινέ – ΟΥΦΑ του Μαυροειδή επιτάσσεται και στο καφενείου του Θη­βαίου γίνονται προβολές για τους στρατιώτες των κατακτητών.

Το 1946 κά­νει την εμφάνισή του στη Σιταραγορά ένας νέος κινηματογράφος, του Φρα­τζέσκου και Βαγγέλη Ραβδά, που τον ονομάξουν «Σινέ-Αστήρ». Αυτό ήταν! Το «Αστήρ» θυμίζει κάτι από Ρωσία. Αστέρι είχε και η Ρώσικη σημαία. Ο Ρα­βδάς αναγκάζεται τότε να το μετονομάσει «Σινέ-Κρόνος». Απέναντι από το σινεμά – στη θέση του σημερινού Επιμελητηρίου – ένας «λουστράκος» χαφιές καταγράφει τα ονόματα των θεατών. Ο Ραβδάς προβάλλει τη Ρωσική ταινία «Ουράνιο τόξο» του Ντονσκόι, που προκαλεί την μήνιν των εθνικοφρόνων της εποχής, λόγω των φιλειρηνικών του μηνυμάτων. Εισβάλλουν στην αίθουσα και την καταστρέφουν. Το «Σινέ Αστήρ-Κρόνος» κατάφερε να λειτουργήσει μόλις έξι μήνες…

«Ουράνιο τόξο» του Ντονσκόι. ο Ουράνιο τόξο είναι μια από τις λίγες γνωστές σοβιετικές ταινίες που θίγουν το θέμα των συνεργατών των Γερμανών. Για τον σκηνοθέτη Μαρκ Ντονσκόι το θλιβερό αυτό φαινόμενο αποτελεί μια πλευρά της ιστορικής πραγματικότητας που δεν πρέπει ν’ αποσιωπηθεί. Ένα αδιαφιλονίκητο αριστούργημα που παραμένει κλασικό μέχρι σήμερα.

Το 1954 ένας νέος σύγχρονος θερινός κινηματογράφος κάνει την εμφάνισή του. Πρόκειται για το «Σινέ-Όαση» των Ξα­κουστή – Νικήτα, πίσω από τη Δαναΐδα. «Η πλατεία του νέου κινηματογράφου – γράφει η Ασπίς – είναι η μεγαλύτερη της Πελοποννήσου, χωρητικότητος 1.800 καθισμάτων, πολυτε­λής δε σκηνή κατεσκευάσθη διά να δίδωνται και θεατρικαί παραστάσεις υπό εκλεκτών θιάσων». Να σημειώσουμε ότι τη σκηνή του «ΟΑΣΙΣ» σχεδίασε ο γνωστός σκηνογράφος Γ. Α­νεμογιάννης.

Πρωτοπορία του Μαυροειδή

Ξεχωριστό κομμάτι της ιστορίας του κινηματογράφου στο Άργος έχει να επιδείξει, όπως προαναφέραμε, ο Σπύρος Μαυροειδής. Σε διαφημιστική καταχώρηση του 1960 καταγράφεται η έως τότε πορεία του: «1931-1959, ο αγαπημένος σας κινηματογράφος Ορφεύς επί 28 ολόκληρα έτη ψυχαγω­γεί το κοινόν του Άργους. Πρώτος το 1931 εγκατέστησεν βωβόν κινηματογράφον. Πρώτος το 1955 σας έδωσεν την με­γάλην τελειοποίησιν με τα σύγχρονα μηχανήματα του Σινεμασκόπ και πάλιν πρώτος τον Μάιον του 1958 σας έδωσεν τον πιο τέλειον, τον πιο σύγχρονον, τον πιο πολιτισμένον κινηματογράφον της Πελοποννήσου, τον θερινόν ΟΡΦΕΑ. Και τώρα υπερήφανα σας αναγγέλει ότι κατά την ερ­χομένην χειμερινήν σεξόν 1959-1960 θα θέσει εις την διάθεσιν του κινη­ματογραφόφιλου κοινού του Άργους το επισφράγισμα της τελειότητος, τον χειμερινόν ΟΡΦΕΑ».

Η χρυσή εποχή

Δεκαετία του 1960. Βρισκόμαστε στη χρυσή εποχή του ελληνικού κινημα­τογράφου. Στο Άργος λειτουργούν έξι (!) κινηματογραφικές αίθουσες. Ε­κτός από τα παραπάνω σινεμά, θα πρέπει να προστεθούν το Έλενα» (Τι­τάνια) 1958-1986 των Δολιανίτη – Ξιξή, το «Ηλέκτρα» του Κοτίτσα (1960-1976) και η «Αριζόνα» του Δουσεμετζή στο Συνοικισμό (1965-1975).

Το κτίριο, σε άθλια κατάσταση, του κινηματογράφου «Αριζόνα». Ο κινηματογράφος λειτούργησε στο Συνοικισμό την περίοδο 1965-1975. Φωτογραφία από την ομάδα: «Παλιές φωτογραφίες του Άργους – Ταξίδι στο παρελθόν».

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι κινηματογράφοι γνωρίζουν με­γάλες δόξες σ’ όλη τη χώρα. Φυσικά, το Άργος δεν έμεινε πίσω. Ο κόσμος κατεβαίνει σε «λαϊκό προ­σκύνημα». Στην οδό Δανα­ού, όπου βρίσκεται η «Όα­ση» και η «Δαναΐδα» αλλά και στην Καποδιστρίου με τον «Ορφέα» και την «Έλε­να», συχνά παρατηρείται συνωστισμός. Είναι η εποχή (1961-1970), όπου μόνο οι θερινοί κινηματογράφοι κό­βουν περί τα 250.000.000 ει­σιτήρια πανελλαδικά.

Λίγους μήνες μετά το οριστικό κλείσιμο της «Δαναΐδας» (1989, οδός Δαναού).

Οι Έλληνες αποδεικνύονται – μετά τους Ινδούς – οι πλέ­ον κινηματογραφόφιλοι πα­γκοσμίως! Τα 71 σινεμά του 1930 , έχουν γίνει 331 το 1961, 480 το 1966 και 600 το 1970. Ο κινηματογράφος βρίσκει πλατιά απήχηση στις λαϊκές μάζες. Με νω­πές ακόμη τις μνήμες από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, ο κόσμος αναζητά και βρίσκει στις κινηματογραφικές αίθουσες προσιτή και φθηνή διέξοδο.

Τα σινεμά, και στο Άργος μετατρέπονται σε χώρους κοινωνικής συνάθροισης και ανάπτυξης σχέσεων. Παράλληλα, αποτελούσε για πολλούς ένα παράθυρο στον κόσμο. Με το 40% των 8.000.000 Ελλήνων αναλφάβητο, η οθόνη του σι­νεμά αποτέλεσε πηγή γνώσης και γνωριμίας με άλλους τόπους και πολιτι­σμούς. Ήταν ευκαιρία για επαφή με κλασικά λογοτεχνικά έργα και με τα επι­τεύγματα της επιστήμης και τεχνολογίας, επαφή με την τέχνη και την ιστο­ρία.

Ταινίες όπως «ο Μεθύστακας» με τον Ορέστη Μακρή, η «Μαρία Μαγδαληνή» έσπασαν κάθε προηγούμενο ρεκόρ εισιτηρίων. «Η Μαρία Μαγδαληνή» παιζό­ταν όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα και ο κόσμος από την πόλη αλλά και τα χωριά ερχόταν να τη δει, κρατώντας στα χέρια κεριά και… πρόσφορα», θυμάται η κ. Κούλα Ξακουστή. Υπήρχαν ημέρες, ιδιαίτερα Κυριακές, όπου οι κινηματογρά­φοι της πόλης άρχιζαν τις προβολές στις 10 το πρωί με ταινίες για παιδιά και συνέχιζαν το πρόγραμμά τους έως τις 2 μετά τα μεσάνυχτα.

«Ασπίς» φ. 1011/21-8-1960.

Ο ανταγωνισμός μεταξύ των αιθουσαρχών για την προσέλευση των θεατών ήταν μεγάλος. Ο καθένας είχε και το ατού του. Η οικογένεια Μαυροειδή εί­χε συνεργασία και έφερνε τις ταινίες της «Κλακ – Φιλμ» και οι Ξακουστήδες τις ταινίες της «Φίνος – Φιλμ». Τα θρυλικά μιούζικαλς του Δαλιανίδη συ­ναγωνίζονταν το Νίκο Ξανθόπουλο και τη Μάρθα Βούρτση… Κάποιοι από τους φανατικούς του σινεμά μπαινόβγαιναν την ίδια ημέρα και στους δύο κινηματογράφους…

Η παρακμή

Εν τω μεταξύ από το 1967 στην ελληνική κοινωνία εισβάλλει η ΥΕΝΕΔ με την κρατική τηλεόραση. «Ο άγνωστος πόλεμος», «Το λούνα – παρκ», «Η γειτονιά», «Ο Γιούγκερμαν» και «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» κρατούν τους θεατές του σινεμά στα σπίτια. Ο κινηματογράφος, που αποτελούσε ένα χώρο συνεύρεσης, αρχίζει να οπισθοχωρεί. Το 1989 κλείνει η «Δαναΐς» και το 1990 ήρθε η χαριστική βολή με το κλείσιμο του «Ορφέα». Τα «προ­σεχώς» στις εισόδους των κινηματογράφων δεν αφορούν πλέον τις νέες ταινίες, αλλά προαναγγέλλουν τη βίαιη «εισβολή» των σούπερ – μάρκετς στην ίδια μας τη ζωή…

† Γιώργος Αντωνίου

«Αργείων Πνεύμα», Έκδοση Πνευματικού Κέντρου Δήμου Άργους, τεύχος 2, Ιούνιος 2001. 

Διαβάστε ακόμη:

•  Τα στέκια του Άργους – Δίκτυα κοινωνικών σχέσεων στον ημιαστικό χώρο (1840-1940)
• Καφές και καφενεία – Καφενεία του Άργους
• Η αστικοποίηση του Άργους. Στοιχεία για μια συστηματική ανάλυση του φαινομένου