Πνευματοποιείον – Πνευματοπωλείον Μαυράκη
Η κοινωνική ιστορία ενός τόπου είναι συνυφασμένη με τις δραστηριότητες των ανθρώπων του. Εκτός από εκείνες τις λίγες που παράγουν μεγάλα γεγονότα ικανά να αλλάξουν τη φυσιογνωμία και τους προσανατολισμούς του, υπάρχουν και οι πολλές, σχεδόν καθημερινές δραστηριότητες που παράγουν πολιτισμό. Δραστηριότητες πολιτικές, άλλες που οργανώνονται στα γράμματα και τις τέχνες, πολλές που πηγάζουν από την οικονομία, δραστηριότητες παραγωγικές γύρω από τις οποίες διαμορφώνεται, εξελίσσεται και μεταβάλλεται ο κόσμος της εργασίας.
Πολλές από αυτές είναι άμεσα συνδεδεμένες με τη λειτουργία των επιχειρήσεων, τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται, λειτουργούν και ανταποδίδουν στο κοινωνικό τους περιβάλλον ένα μέρος, μικρό ή μεγάλο, των δυνατοτήτων που άντλησαν από αυτό. Οι οικονομολόγοι θα μίλαγαν για την κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων. Όσοι ασχολούνται με την κοινωνική ιστορία θα έβαζαν στο λογαριασμό κι ένα διάλογο ανάμεσα σ’ αυτές και την υπόλοιπη κοινωνία. Η κοινωνική ιστορία ενός τόπου είναι συνυφασμένη, μεταξύ άλλων, και με την ιστορία των επιχειρήσεών του. Συμβαίνει μάλιστα ορισμένες από αυτές να μετατρέπονται, λόγω της μακράς χρονικής διάρκειας των δραστηριοτήτων τους, σε διηγητή της τοπικής ιστορίας και οι χώροι τους σε τετράδιο με σημειώσεις και αναμνήσεις από διαφορετικές εποχές.
Ετικέτα ούζου της ποτοποιΐας Β. Χ. Μαυράκη.
Η ποτοποιΐα Χ. Μαυράκη, έχοντας όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, αποτελεί μια από τις ιστορικές επιχειρήσεις του Άργους και της Αργολίδας. Βραβεύτηκε εξάλλου το 2005 για την ιστορική της παρουσία από τη Νομαρχία Αργολίδας και σήμερα εξακολουθεί να θυμίζει, σε πείσμα των καιρών αλλά και της ίδιας της δυναμικής επιχειρηματικότητας που τη χαρακτηρίζει, πως μοντερνισμός και ιστορικό παρελθόν αποτελούν αδιαχώριστες συνιστώσες της ίδιας κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης είτε πρόκειται για μια επιχείρηση, είτε για την τοπική κοινωνία στην οποία δραστηριοποιείται, είτε ακόμα και για το σύνολο της κοινωνίας.
Ιστορία μιας φιάλης
Ο ιδρυτής της ποτοποιίας Β. Μαυράκης. Πορτρέτο άγνωστου καλλιτέχνη.
Όταν το 1864 ο Βασίλειος Μαυράκης ιδρύει το «πνευματοποιείον» του στο Άργος, μετά από ένα επίπονο ταξίδι που οι συνθήκες της εποχής του υπαγορεύουν και που τον φέρνουν από τα Χανιά της Κρήτης, στη Χίο και από εκεί στο Άργος, η πόλη αρχίζει σταδιακά να αναπτύσσεται μετά από μια μακρά περίοδο καταστροφών. Οι επιχειρήσεις που εμφανίζονται προς το τέλος του 19ου αιώνα συμβάλουν στην αναζωογόνηση της τοπικής οικονομίας προσδίδοντας στην πόλη έναν προσανατολισμό οικονομικού κέντρου της ευρύτερης περιοχής. Εμπόριο και επιχειρηματικές δραστηριότητες συνδυάζονται με τον αγροτικό ακόμα χαρακτήρα της τοπικής οικονομίας ελκύοντας εργατικό δυναμικό, νέες οικονομικές δραστηριότητες, διαμορφώνοντας έτσι τις προϋποθέσεις μιας σταθερής ανάπτυξης της πόλης και της γύρω περιοχής.
Ίσως το ιστορικό τυχαίο να συνέβαλε στην ανάπτυξη του «Πνευματοποιείου» αφού η ελπιδοφόρα ανάπτυξη μετά από τις καταστροφικές δεκαετίες της επαναστατικής περιόδου, συνδυαζόταν άμεσα με την ανάγκη ενός καλού ποτού, επισφραγίζοντας θετικές διαθέσεις και φιλικές κοινωνικές σχέσεις. Τα στέκια της πόλης αρχίζουν να οργανώνονται και το κεντρικό κατάστημα Μαυράκη, στην ίδια ακριβώς θέση που βρίσκεται σήμερα, θα αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα σημεία συνεύρεσης.
Το κεντρικό πρατήριο το οποίο είχε ξεκινήσει ο ιδρυτής παραμένει στην ίδια ακριβώς θέση που βρίσκεται σήμερα, Βασιλέως Κωνσταντίνου 20.
Η διαφοροποίηση που γίνεται από τον τύπο της εποχής μεταξύ «πνευματοποιείου» και «πνευματοπωλείου», εξηγεί και τις δυο διακριτές δραστηριότητες της επιχείρησης. Τα χαρακτηριστικά της δεύτερης είναι μάλιστα περισσότερο διακριτά ακριβώς λόγω του δημόσιου χαρακτήρα τους και του αναπτυσσόμενου οικονομικού και κοινωνικού περιβάλλοντος της εποχής. Ήδη το 1894 μια παρουσίαση της εφημερίδας «Αγαμέμνων», κάνοντας λόγο για τις δυο δραστηριότητες, καταχωρεί την παρακάτω περιγραφή για τη δεύτερη:
«Το δε πνευματοπωλείον, κατάστημα επίσης λαμπρόν εν τη κεντρική οδώ ευρύχωρον, καθαρώτατον με την ωραίαν και πρόθυμον υπηρεσίαν είνε άξιον συστάσεως, καθ’ όσον είνε μοναδικόν ενταύθα και Αθηναϊκώτατον. Ποτά, προϊόντα του πνευματοποιείου του κ. Μαυράκη εκλεκτά και παν άλλο, όπερ καθιστά την εν αυτώ διαμονήν τερπνήν, είνε τα συνιστώτα το πνευματοπωλείον».
Ανάλογη περιγραφή διαβάζουμε στην εφημερίδα «Δαναός» (4-8-1896, φ.33, έτος Α΄), στην οποία επαναλαμβάνεται η σύγκριση με τα αθηναϊκά καταστήματα, σύγκριση που αναδεικνύει και το βαθμό σπουδαιότητας και νεωτερισμού του καταστήματος για την πόλη.
Η επιχείρηση παράγει διάφορα ποτά όπως λικέρ, ούζο, κονιάκ και άλλα που φτάνουν μέχρι και τη Ρωσία. Φιάλες που εξηγούν την ιστορία και τις ιδιότητές τους στα ρωσικά, τα γαλλικά και άλλες γλώσσες. Φιάλες που περιέχουν εξαιρετικά ποτά των Χαρίλαου & Τιμολέωντα Μαυράκη, από εξαιρετικά μοσχοστάφυλα, κατάλληλα ακόμα και για «ασθενείς ή στομαχικούς».
Φιάλη κονιάκ.
Το «πνευματοπωλείο» αποκτά ένα συγκεκριμένο δημόσιο χαρακτήρα συνεύρεσης μέχρι και τον πόλεμο κατά τη διάρκεια του οποίου θα επιταχθεί από τη γερμανική διοίκηση. Μέχρι τότε, τα τραπεζάκια του μέσα και γύρω από το κατάστημα επιτρέπουν στους πελάτες, αργείτες ή περαστικούς, να γευθούν ένα ποτό, ένα ούζο με το γνωστό τουρσί και να συζητήσουν. Η εικόνα αυτή συνεχίζεται και για αρκετά χρόνια μετά τον πόλεμο τονίζοντας έτσι το χαρακτήρα του καταστήματος ως «στέκι» της περιοχής και τη δημόσια λειτουργία του με βάση προσφερόμενες υπηρεσίες εκτός εκείνης που χαρακτηρίζεται ως καθαρά εμπορική.
Πρόκειται με άλλα λόγια και για χώρο ο οποίος δέχεται και προσφέρει πληροφορίες κοινωνικού χαρακτήρα είτε από ιδιώτες, είτε από συλλόγους ή ακόμα και από την τοπική διοίκηση. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά που γίνεται στη διακήρυξη του Συλλόγου Αργείων «Ο Δαναός» με την ευκαιρία της προσπάθειας ανοικοδόμησης του κτιρίου στο οποίο θα στεγάζονταν οι δραστηριότητες και τα γραφεία του συλλόγου:
«Εκτίθεται εις μειοδοτικήν δημοπρασίαν δι’ εγκλείστων προσφορών η λιθοδομή του καταστήματος του Συλλόγου. Οι όροι των συμφωνιών καθώς και το σχέδιον του καταστήματος είνε κατατεθειμένοι, χάριν μεγαλειτέρας ευκολίας, εν τω γραφείω του πνευματοποιείου κ. Βασ. Μαυράκη, ένθα δύνανται να λάβωσι γνώσιν οι επιθυμούντες να δώσωσι προσφοράς. (…..)
Εν Άργει τη 17 Φεβρουαρίου 1896» (εφ. Δαναός, 11-2-1896, αρ.φ. 8).
Η ανακοίνωση επαναλαμβάνεται στις 14-4-1986 υπενθυμίζοντας πως «Σήμερον είναι η τελευταία ημέρα της μειοδοτικής δημοπρασίας δια την λιθοδομήν του Καταστήματος του Συλλόγου «Δαναός». Η προκήρυξις εκατεχωρίσθη εις το προηγούμενον φύλλον, οι δε όροι των συμφωνιών και το σχέδιον είναι κατατεθειμένοι εις το Κατάστημα του κ. Βασ. Μαυράκη, όπως ευκολώτερον βλέπωσιν αυτούς οι ενδιαφερόμενοι».
Πάνω και γύρω από τους τοίχους, τα βαρελάκια και οι παλιές φιάλες, αγέρωχες, μεθυστικές κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια…
Το εσωτερικό του καταστήματος με τις παλιές αγέρωχες φιάλες.
Επίσης χαρακτηριστική είναι και η δημόσια χρήση του τηλεφώνου, ενός από τα λίγα που υπάρχουν στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια με αριθμό 3-22, που εξυπηρετεί ουσιαστικά το κοινό και όχι μόνο το αγοραστικό. Όμως η ιδιοκτησία έχει περάσει σε νέες γενιές και ο συνεχιστής της επιχείρησης, ο κ. Βασίλειος Χ. Μαυράκης εξακολουθεί να διατηρεί τον ίδιο χαρακτήρα που απορρέει από το παλιό στέκι, στο ίδιο ακριβώς κτίριο και διατηρώντας μια από τις ομορφότερες επαγγελματικές επιπλώσεις που διατηρούνται ακόμα και σήμερα στην πόλη. Τον ίδιο εξάλλου περιγράφουν οι πελάτες ως «πειραχτήρι», άνθρωπο διαχυτικό που «μάζευε τον κόσμο» και δημιουργούσε φιλική ατμόσφαιρα.
Ο εγγονός του ιδρυτή της ποτοποιίας Μαυράκη, Βασίλης Μαυράκης στο κατάστημα της ποτοποιίας, 1935. Αρχείο Χάρη Μαυράκη. Δημοσιεύεται στο: Οδυσσέας Κουμαδωράκης, «Στα χνάρια του χθες», Εκδόσεις Εκ Προοιμίου, Άργος, 2010.
Ετικέτα ποτοποιΐας Μαυράκη.
Στο μεταξύ και η πελατεία είχε μερικώς διαφοροποιηθεί και μεγαλώσει, αφού οι ανάγκες ακολουθούσαν τις επιταγές του χρόνου. Χριστούγεννα και Πάσχα, όπως είναι φυσικό, αποτελούν τις κατεξοχήν περιόδους αγορών, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ουρές πελατών συνδυάζοντας ευχάριστες συναντήσεις και συζητήσεις με τα μεθυστικά αρώματα των λικέρ, των ούζων και των κονιάκ. Πάνω και γύρω από τους τοίχους, αγέρωχες οι παλιές φιάλες χαμογελούν με όσα ακούν και διηγούνται με τη σειρά τους τις δικές τους χριστουγεννιάτικες και πασχαλινές ιστορίες.
Ένα πνευματοποιείον δι’ ατμού
Το πρώτο εργοστάσιο κατασκευάζεται στο χώρο που σήμερα υπάρχουν και λειτουργούν το Εργατικό Κέντρο και ο χώρος στάθμευσης «Ήφαιστος». Το αποστακτήριο «Αγαμέμνων», όπως ονομάζεται και μας το θυμίζει ακόμα και σήμερα μια πινακίδα στο κατάστημα Μαυράκη, θα αποτελέσει μια από τις σημαντικές μηχανικές κατασκευές για την πόλη και την ενίσχυση της εργατικής φυσιογνωμίας της. Στις 2 Απριλίου 1890 διαβάζουμε στις ειδήσεις της ομώνυμης εφημερίδας «Αγαμέμνων» (αρ.φ. 36)
«Ο κ. Βασίλειος Μαυράκης, εις εκ των εντιμοτέρων εμποροκτηματιών της ημετέρας πόλεως οικοδομεί ατμομηχανικόν οινοπνευματοποιείον ενταύθα, εφάμιλλον προς τα Ευρωπαϊκά, του οποίου η καπνοδόχος, πρώτη από κτίσεως κόσμου υψούται υπερήφανος προς τον αιθέρα. Συγχαίρομεν τω κ. Μαυράκη όστις δια της τολμηράς ταύτης επιχειρήσεώς του, ανοίγων νέον στάδιον εργασίας, αθορύβως ευεργετεί τους συμπολίτας του».
Οι καταχωρήσεις της εποχής σημειώνουν την τεχνολογική εξέλιξη που προβάλλεται με την νέα βιομηχανική μονάδα στην παρασκευή και παραγωγή οινοπνευματωδών. Με βάση όμως τα στοιχεία που είναι γνωστά από την έρευνα για τη βιομηχανική/βιοτεχνική υποδομή της πόλης και της ευρύτερης περιοχής της, το συγκεκριμένο εργοστάσιο θα αποτελέσει πράγματι μια πρόσθετη, σύγχρονη για την εποχή, παραγωγική μονάδα. Για το ατμοκίνητον πνευματοποιείον «Ο Αγαμέμνων», η ομώνυμη εφημερίδα της εποχής καταχωρεί στις 14-11-1892 (αρ.φ. 54, σ.4) το παρακάτω κείμενο:
«Ιδρύθη ενταύθα κατά τον τελειότατον τρόπον υπό τον άνω τίτλον Οινοπνευματοποιείον διευθυνόμενον υπό των κ. κ. Β. Μαυράκη και Ν. Βύρλου κατασκευάζον κονιάκ, ρούμιον, ρακήν και πλείστα άλλα γευστικώτατα ποτά πνευματώδη. Είναι γνωστόν ότι ο κ. Β. Μαυράκης είναι λίαν έμπειρος εις την οινοπνευματοποιΐαν, και εξαίρετον πρώτην ύλην μεταχειρίζεται. Πάσαν σύστασιν θεωρούμεν περιττήν, απλή δοκιμή θέλει πείσει τους πάντας ότι το ειρημένον πνευματοποιείον αμιλλάται μετά των εν Ευρώπη τελειοτάτων τοιούτων.Όλα τα ποτά πωλούνται και χονδρικώς και λιανικώς εις τιμάς λίαν συγκαταβατικάς και συμφέρουσας δια πάντα κερδοσκόπον. Οι ενταύθα καταστηματάρχαι παντοπώλαι έπαυσαν πλέον να προμηθεύονται από ξένας αγοράς, εκτιμώντες το άριστον της ποιότητος και αποφεύγοντες τας δαπάνας της μεταφοράς και λοιπών εξόδων. Το ειρημένον οινοπνευματοποιείον αποστέλλει διάφορα οινοπνεύματα και εις πολλάς άλλας επαρχίας».
Ετικέτα Βερμούτ ποτοποιΐας Μαυράκη.
Δυο χρόνια μετά στην ίδια εφημερίδα (1894) διαβάζουμε μια συγκριτική καταχώρηση σχετικά με την παραγωγική μονάδα και τα προϊόντα της:
«Από ετών ήδη ίδρυσεν ενταύθα σπουδαίον εργοστάσιον πνευματωδών ποτών ο φιλοπροοδευτικός και δραστήριος συμπολίτης μας κ. Βασίλειος Μαυράκης. Το πνευματοποιείον τούτο τελειότατον εις το είδος του και εφάμιλλον προς τα τελειότερα τοιαύτα εν Ευρώπη, Αθήναις, Πειραιεί, Χαλκίδι, κλπ. Υπερέχει δε κατά την χρήσιν των γνησίων και καθαρών υλικών. Εργάζεται πάντοτε δια σταφυλών, ας παράγει η εύφορος πεδιάς της Αργολίδος και αποστάζονται τα υλικά ούτως, ώστε τα ποτά όλα εν γένει είνε εξαίσια παραβαλλόμενα προς τα εξαίρετα, άτινα κατασκευάζουσιν άλλα παγκοσμίου φήμης απολαύνοντα καταστήματα».
Η παραγωγική δραστηριότητα συνεχίζεται στον ίδιο χώρο μέχρι και το 1930. Υπήρχαν δεξαμενές και εκτός του εργοστασίου, στην οδό Φείδωνος, εκεί που σήμερα βρίσκεται η οικία Δέδε. Στα υπόγεια είχαν τοποθετηθεί μεγάλα πιθάρια για την παλαίωση των οινοπνευματωδών. Στη συνέχεια οι δραστηριότητες μεταφέρονται προσωρινά στο σημερινό κατάστημα, ενώ από το 1953 και μετά σε χώρο στην οδό Φλέμιγκ. Τέλος, από το 1980 οι εγκαταστάσεις του «οινοπνευματοποιείου» μεταφέρονται στην Πυργέλα εκσυγχρονίζοντας έτσι την παραγωγή την οποία αναλαμβάνει πλέον ο κ. Χάρης Μαυράκης. Από τη σκοπιά της οικονομικής ιστορίας θα πρέπει να σημειωθεί πως πρόκειται για μια από τις λίγες παλαιές επιχειρήσεις των οποίων η ιδιοκτησία παραμένει στην ίδια οικογένεια, ενώ οι παραγωγικές δραστηριότητες που συνεχίζονται στον ίδιο χώρο (Άργος) και από την ίδια οικογένεια για περισσότερο από έναν αιώνα, αποτελεί μια σημαντική ένδειξη της γηγενούς επιχειρηματικότητας.
Οχήματα δικτύου διανομής των προϊόντων.
Μια πρόσφατη έρευνα που έγινε σε Ελλάδα και ΗΠΑ από το California State University, προσδιορίζει την κουλτούρα ως ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά που ωθούν τις νεότερες γενιές να αναλάβουν τα ηνία μιας οικογενειακής επιχείρησης. Ίσως θα έπρεπε, μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων και του δημοσίου, να επιχειρηθεί κάποτε η διάχυση της κουλτούρας αυτής, ώστε να αποτελέσει πραγματικά ένα μέρος της τοπικής ιστορίας αποδίδοντας ένα πρόσθετο κύρος και τονίζοντας την ιδιαίτερη προσωπικότητα του τόπου. Όφελος για τους ντόπιους αλλά και για όσους «ξένους» θέλουν να γνωρίσουν καλύτερα τη φυσιογνωμία ενός τόπου χωρίς προκαταλήψεις και στερεότυπα, που συχνά διαμορφώνονται από την άγονη και αντιαναπτυξιακή (παρα)λογική των διαφόρων «υπευθύνων».
Μέχρι να γίνει αυτό υπάρχει ακόμα η ευχαρίστηση της βόλτας στην πόλη και η ανακάλυψη σημείων που σου διηγούνται ένα κομμάτι από την ιστορία της. Στην κεντρική οδό του Άργους, Βασ. Κωνσταντίνου, υπάρχει ένα τέτοιο σημείο και είναι το «πνευματοπωλείον» της οικογένειας Μαυράκη.
Πάνω και γύρω από τους τοίχους, τα βαρελάκια και οι παλιές φιάλες, αγέρωχες, μεθυστικές κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια, σε καλοβλέπουν με χαμόγελο κάθε φορά που μπαίνεις μέσα και δίχως παράκληση καμιά αρχίζουν τη διήγηση για όσα είδαν και για όσους άκουσαν. Ευχαριστημένες που δε βρέθηκαν σε μέρη μακρινά, αλλά παρέμειναν πραγματικά στο ράφι για χάρη σου. Για να σου διηγούνται πως δεν θα υπάρξει ποτέ καινούριο χωρίς το σεβασμό του παλιού.
«Αργολίδα σελίδες», Ένθετο της εφημερίδας «Αργολίδα», Χριστούγεννα 2006.
*Ο Γεώργιος Η. Κόνδης είναι Κοινωνιολόγος, διδάσκων στο Τμήμα Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Διαβάστε ακόμη:
- Παλίρροια: Βιομηχανία Αεριούχων Ποτών Άργους
- «Εμείς» και οι «Άλλοι» : Η περίπτωση του ανταγωνισμού Άργους – Ναυπλίου
- Ο Κόσμος της εργασίας: Όψεις, Χρόνοι, Χώροι
- Κλωστοϋφαντουργία Αδελφοί Ρετσίνα – Η άνοδος και πτώση ενός κολοσσού
- Τα στέκια του Άργους – Δίκτυα κοινωνικών σχέσεων στον ημιαστικό χώρο (1840-1940)