Παλίρροια: Βιομηχανία Αεριούχων Ποτών Άργους
Μια γκαζόζα με ιστορία… παλίρροιας
Στην έρευνα για την κοινωνική ιστορία των επιχειρήσεων, μπερδεύονται πολλές φορές οι αναμνήσεις όσων συνδέονται μαζί τους αλλά και εκείνες του ερευνητή με την επιχειρηματική πραγματικότητα. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για εταιρείες με παλιές καταβολές που ο χρόνος προσπαθεί να σβήσει, τότε η έρευνα γίνεται ακόμα πιο δύσκολη και τα σημάδια ανασύρονται κυρίως από την ανθρώπινη μνήμη για να καταγραφούν. Αυτό συμβαίνει και με μια ιστορική εταιρεία για την Αργολίδα, όπως η βιομηχανία αεριούχων ποτών «Παλίρροια».
Το πώμα της «Παλίρροιας».
Οι κάτοικοι της Αργολίδας θα θυμούνται ακόμα τα κοντόχοντρα μπουκαλάκια με το γνωστό σήμα της εταιρείας για τις πορτοκαλάδες, τις λεμονάδες και τις σόδες της. Όχι όμως μόνο οι κάτοικοι της Αργολίδας!
Θυμήθηκα το αρχικό σήμα της εταιρείας στο κοντόχοντρο μπουκαλάκι, πιτσιρικάς σε κάποιο καφενεδάκι στον Προφ. Ηλία στον Πειραιά και αναρωτήθηκα αν επρόκειτο για κάποια άλλη εταιρεία με το ίδιο όνομα ή για λάθος δικό μου. Η έρευνα γύρω από το θέμα αυτό θα απαντούσε στα ερωτήματά μου.
Από τη Σμύρνη στο Άργος
Στην ιστορία της χώρας υπάρχουν στιγμές που θεωρούνται οι χειρότερες για την πορεία της. Μια από αυτές είναι και η Μικρασιατική καταστροφή. Πολλές φορές όμως, με την άνεση που δίνει ο χρόνος στον ερευνητή, αναρωτιέται αν οι στιγμές αυτές δεν έφεραν μαζί με τη δυστυχία των Ελλήνων μικρασιατών και ένα ανεκτίμητο κύμα δημιουργίας στην ελλαδική κοινωνία. Σήμερα η έρευνα μας επιτρέπει τη σταδιακή ανασυγκρότηση του παζλ της ιστορίας της χώρας και ιδιαίτερα του μέρους εκείνου που αναφέρεται στην επίδραση της άφιξης των μικρασιατών στην κοινωνική και οικονομική της πορεία. Μια άφιξη που χάρισε στην ελλαδική κοινωνία όχι μόνο δημογραφική ζωντάνια, αλλά και οικονομική άνθιση.
Τα κοντόχοντρα μπουκαλάκια της «Παλίρροιας».
Οι πρόσφυγες μεταφέρουν τεχνογνωσία, επιχειρηματική νοοτροπία, πείσμα και επιμέλεια. Πολλές φορές μεταφέρουν μαζί τους και τον κατάλογο με την ευρωπαϊκή τους πελατεία, καταφέρνοντας σε ελάχιστο χρόνο να επανασυνδεθούν μαζί της και να δημιουργήσουν από το «μηδέν» την επιχείρηση που άφησαν ερειπωμένη πίσω τους. Η Αθήνα κυρίως, αλλά και η χώρα ολόκληρη, επωφελούνται από τον άνεμο δημιουργίας που μεταφέρουν μαζί τους οι μικρασιάτες. Η Αργολίδα δε μένει εκτός των περιοχών αυτών. Αντίθετα, τα μεγάλα της κέντρα αλλά και οι νέοι οικιστικοί χώροι όπως η Νέα Κίος, θα αποτελέσουν σε σύντομο χρονικό διάστημα χώρους που θα δεχτούν την ευεργεσία της δημιουργικότητας των ανθρώπων αυτών.
Στην κοινωνική αυτή κατηγορία ανήκουν και οι αδελφοί Σκαρπίδη (Γεώργιος, Κωνσταντίνος και Χριστόδουλος) που φτάνουν με τη μικρασιατική καταστροφή στην Ελλάδα και εμφανίζονται να δουλεύουν στη Νεμέα. Η απασχόλησή τους στα νεμεάτικα αμπέλια θα είναι σχετικά βραχύχρονη. Οι αδελφοί Σκαρπίδη μεταφέρουν μαζί τους, εκτός από τον πόνο του ξεριζωμού, εκείνη την περίεργη εσωτερική δύναμη της δημιουργίας που χαρακτήριζε, ευτυχώς για την Ελλάδα, όλους εκείνους τους ξεριζωμένους. Χρειαζόταν μια ευκαιρία! Η ευκαιρία δόθηκε όταν, όπως σε όλους τους πρόσφυγες, το ελληνικό Κράτος τους παραχωρεί γη (οικόπεδα) στο Συνοικισμό του Άργους. Μετέφεραν τις επαγγελματικές τους εμπειρίες από τη Σμύρνη στην νέα τους πατρίδα και αρχίζουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. Στη Σμύρνη είχαν ήδη μια επιχείρηση αεριούχων ποτών. Ο Γεώργιος Σκαρπίδης θα την δημιουργήσει ξανά στην Αθήνα με την επωνυμία «Παλίρροια», που έμελλε να γίνει η πασίγνωστη σε όλο το λεκανοπέδιο: «Παλίρροια Αμαρουσίου».
Οι δυο άλλοι αδελφοί, ο Κωνσταντίνος και ο Χριστόδουλος, θα παραμείνουν στο Άργος και θα ασχοληθούν με τη συσκευασία «τουρσιών» (1926-1927), μέχρι τη δημιουργία της νέας βιομηχανίας αεριούχων ποτών «Παλίρροια» (1928) με έδρα το Άργος. Η αγορά αναψυκτικών στην Αργολίδα, προς το τέλος της δεκαετίας του ’20, ήταν παρθένα. Το μοναδικό αλλά πολύ δημοφιλές αναψυκτικό που παράγεται και διατίθεται μέχρι και τη δεκαετία του ‘50 είναι η γνωστή «Γκαζόζα». Η «Παλίρροια» θα γίνει σταδιακά η αγαπημένη γκαζόζα στην Αργολίδα. Ενώ την ίδια πορεία διαγράφει η αδελφή επιχείρηση στην Αθήνα.
Η άδεια λειτουργίας του εργαστηρίου.
Πολλά είναι τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να καταγράψει ο ερευνητής: την παραγωγή, τη διάθεση του προϊόντος, τις παραγωγικές δυνατότητες και τα τεχνικά χαρακτηριστικά της επιχείρησης. Με δυσκολία καταφέρνει κανείς να αποσπάσει λιγοστές πληροφορίες για τον τρόπο παρασκευής της γκαζόζας. «Είναι από τα μυστικά της δουλειάς. Νερό με ανθρακικό οπωσδήποτε, το σιρόπι της γκαζόζας και…το νερό πρέπει να είναι παγωμένο για να απορροφήσει το ανθρακικό. Πρέπει να έχει 2-3 βαθμούς, για να σου πω κι ένα μυστικό», μου εκμυστηρεύεται ο κ. Γεώργιος Σκαρπίδης. «Το νερό είναι πολύ σημαντικό συστατικό. Δεν πρέπει να έχει πολλά άλατα. Γι’ αυτό και η «Παλίρροια» Αθηνών, θα εγκατασταθεί τελικά στο Αμαρούσιο, λόγω του καλού νερού που διαθέτει η περιοχή και το όνομα της θα προστεθεί στο σήμα του προϊόντος: «Παλίρροια Αμαρουσίου».
Στην αρχή, στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της, η «Παλίρροια» διατίθεται στο Άργος και το Ναύπλιο. Το εργοστάσιο βρίσκεται στην ίδια τοποθεσία με τη σημερινή στο Συνοικισμό. Η μεταφορά του προϊόντος, όπως και πολλά άλλα, γίνεται με σούστες. Τις θρυλικές αργείτικες σούστες.
Όλα τα μηχανήματα παραγωγής ήταν χειροκίνητα και κατασκευασμένα από τα μηχανουργεία του Άργους στη βάση σχεδίων που έδιναν οι ίδιοι οι αδελφοί Σκαρπίδη και που είχαν μεταφέρει από αντίστοιχες επιχειρήσεις της Σμύρνης. Υπήρχε, για παράδειγμα, ο χειροκίνητος τροχός ανάμιξης του νερού με το ανθρακικό οξύ. Το πώμα της φιάλης είναι ένα συρμάτινο πλέγμα με ένα ελαστικό δακτύλιο και η μεταφορά γίνεται με ξύλινες συσκευασίες (τελάρα) των είκοσι τεσσάρων φιαλών. Τα τελάρα έρχονται από την Αθήνα (Βιοτεχνία Δημαράκη) σε κομμάτια και συναρμολογούνται στο εργοστάσιο μέχρι το 1960. Οι κλασικές φιάλες της «Παλίρροιας» με το ζωγραφιστό σήμα παράγονται στο εργοστάσιο λιπασμάτων του Κερατσινίου και ψήνονται σε φούρνο ώστε τα οξέα που χρησιμοποιούνται για τον καθαρισμό τους να μη διαλύουν τα χρώματα του σήματος. Η χωρητικότητά τους παραμένει και σήμερα σχεδόν η ίδια: 240 gr. Το εργοστάσιο διαθέτει δική του γεώτρηση νερού από την οποία, μέσω μιας εξωτερικής παροχής, παίρνουν νερό και οι κάτοικοι της περιοχής. Η παροχή λειτουργεί ακόμα και τη δεκαετία του ‘70 λόγω της καταλληλότητας του νερού (σημαντικό για την παραγωγή). «Από εμάς και τα ψυγεία του Καράμπελα έπαιρναν νερό», σημειώνει ο κ. Γ. Σκαρπίδης, για να υπογραμμίσει την καλή ποιότητά του νερού που χρησιμοποιούσαν στο εργοστάσιο.
Η επιχείρηση εξελίσσεται και ο κύκλος εργασιών της μεγαλώνει διαρκώς. Το 1935 θα είναι μια σημαντική χρονιά στην επιχειρηματική της ιστορία. Η «Παλίρροια» παρουσιάζεται επίσημα στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης και αποσπά το χρυσό μετάλλιο ποιότητας. Ο πόλεμος του 1940 παρά τις καταστροφικές συνέπειές του στο ανθρώπινο δυναμικό και τις υποδομές της χώρας δε θα σημάνει και το τέλος κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η «Παλίρροια» συνεχίζει μετά την επίταξή της, έστω και σε αργούς ρυθμούς, ιδιαίτερα λόγω της ζήτησης «σόδας» από τους Γερμανούς.
Η «Παλίρροια» παρουσιάζεται επίσημα στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, το 1935, και αποσπά το χρυσό μετάλλιο ποιότητας.
Η απελευθέρωση θα δώσει νέα ώθηση στην επιχείρηση όπως και σε πολλές άλλες. Όμως, η διεύρυνση της πελατείας διαμορφώνει νέες συνθήκες, περισσότερο πιεστικές, στις οποίες θα πρέπει να ανταποκριθεί η επιχείρηση. Τα χειροκίνητα μηχανήματα εγκαταλείπουν τους χώρους του εργοστασίου. Οι χώροι ανανεώνονται και δέχονται (1948) νέα αγγλικά μηχανήματα που επιτρέπουν στην επιχείρηση να ανταποκριθεί στην διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση.
Η δεκαετία όμως του ‘50 θα είναι περισσότερο σημαντική για την επιχείρηση. Δειλά-δειλά το βιοτικό επίπεδο αρχίζει να καλυτερεύει παντού στη χώρα και η κατανάλωση να γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Παρά το γεγονός ότι η «Παλίρροια» παράγει ένα προϊόν σχετικά εποχιακό (αναψυκτικό), η ζήτησή του αυξάνεται συνεχώς. Στο μεταξύ και η τεχνολογική εξέλιξη είναι σημαντική και ωφέλιμη για την επιχείρηση.
Το πώμα Σόδας της «Παλίρροιας».
Στην παραγωγή εμφανίζεται ένα νέο πώμα (1950-52) πολύ πιο εύκολο στην τοποθέτηση και καλύτερο για τη διατήρηση του προϊόντος, το γνωστό σε μας «τσιγκάκι», το καπάκι τύπου Crown. Η μεταφορά των προϊόντων γίνεται τώρα με μια θρυλική τρίκυκλη BSA. Οι παραγγελίες αρχίζουν να καταφτάνουν και από άλλα μέρη της Αργολίδας. Όμως αυτή η αύξηση της ζήτησης δημιουργεί νέα προβλήματα παραγωγής. Η επιχείρηση πρέπει να ακολουθήσει.
Το 1960 αρχίζει μια νέα σημαντική περίοδος. Για δεύτερη φορά στην επιχειρηματική τους ζωή, οι χώροι ανανεώνονται για να δεχτούν τα νέα, ιταλικά αυτή τη φορά, μηχανήματα πλήρως αυτοματοποιημένα. Η ανανέωση αυτή δίνει νέες δυνατότητες διότι τώρα η παραγωγή αρχίζει να διαφοροποιείται με έντονους ρυθμούς τόσο ως προς το προϊόν, όσο και ως προς το καταναλωτικό κοινό. Στα προϊόντα της εταιρίας προστίθενται τώρα η λεμονάδα και η πορτοκαλάδα. Στους πελάτες προστίθενται ακόμα και τα νησιά Πόρος, Σπέτσες, Ύδρα, αλλά και ο στρατός ο οποίος εφοδιάζεται με αναψυκτικά από την «Παλίρροια».
Τα μηχανήματα παραγωγής.
Διαφήμιση της Πορτοκαλάδας, 1960.
Η BSA παρότι δεν παραδίδει τα όπλα και συνεχίζει να προσφέρει υπηρεσίες, επιτρέπει τώρα σε φορτηγά να μεταφέρουν την «Παλίρροια» στις μεγαλύτερες αποστάσεις. Η διανομή γίνεται πλέον αποκλειστικά μέσω αντιπροσώπων: ο κ. Μώρος στις Σπέτσες, ο κ. Κουνέλης στον Πόρο. Στις μεγάλες παραγωγικές περιόδους εργάζονται στην επιχείρηση συνολικά δεκαπέντε άτομα. Ταυτόχρονα, υπάρχει μια διαρκής συνεργασία με την «Παλίρροια Αμαρουσίου». Οι δυο επιχειρήσεις διατηρούν την ίδια συσκευασία και τις ίδιες σημάνσεις ενώ, όταν υπάρχει ανάγκη, αλληλοτροφοδοτούνται με συσκευασίες ή εξαρτήματα.
Η ετικέτα της λεμονάδας.
Η δεκαετία του ‘70 όμως δεν θα είναι μια καλή περίοδος για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων αυτών. Η εμφάνιση των μεγάλων εταιρειών όπως η Coca-Cola, θα σημάνει έναν άλλου είδους ανταγωνισμό με επώδυνες επιπτώσεις για τις οικογενειακές επιχειρήσεις αυτού του τομέα. Η «Παλίρροια Αμαρουσίου» δεν θα αντέξει και τα μηχανήματά της θα σιγήσουν μαζί με εκείνα σαράντα τεσσάρων περίπου ίδιων οικογενειακών κυρίως επιχειρήσεων. Στο Άργος η «Παλίρροια» θα αντέξει περισσότερο. Ο Κωνσταντίνος Σκαρπίδης θα είναι μάλιστα ο μακροβιότερος Πρόεδρος του Επιμελητηρίου Αργολίδας: από τον Απρίλιο 1975 μέχρι και το Μάιο 1989, έτος κατά το οποίο απεβίωσε. Την ίδια περίπου περίοδο τα μηχανήματα της «Παλίρροιας» έχουν σιγήσει.
Το 1995 η οικογένεια Τάγκαλη αποκτά την ιδιοκτησία του εργοστασίου και της εταιρείας. Γίνονται προσπάθειες για την επαναλειτουργία της επιχείρησης, με την ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού αλλά οι αντιδράσεις των περιοίκων (θόρυβος, καυσαέρια, κτλ) δεν επιτρέπουν στην «Παλίρροια» να κυκλοφορήσει ξανά στην Αργολίδα. Η σκέψη όμως να επαναλειτουργήσει σε μη κατοικημένη περιοχή της Αργολίδας που να διαθέτει άριστη ποιότητα νερού, υπάρχει πάντα στο μυαλό των μελών της οικογένειας Τάγκαλη. Μπορεί οι συγκυρίες να ευνοήσουν τα σχέδια αυτά και να ξαναδούμε το γνωστό όμορφο σήμα στην αγορά. Μέχρι τότε, οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης αλλά και ο κ. Χρήστος, ο πιο παλιός υπάλληλός της, θα σας δεχτούν με χαμόγελο και θα σας μιλήσουν για όσα έζησαν και γνωρίζουν για τους χώρους οι οποίοι τώρα λειτουργούν ως αποθηκευτικοί για τα αναψυκτικά που εμπορεύονται. «Περάσαμε αξέχαστες ιστορίες εδώ», μου λέει ο κ. Χρήστος, «και από δω θα πάρω σύνταξη. Από τα μπουκαλάκια μου». Να σαν αυτό! Από τα πρώτα που γέμισε η «Παλίρροια» στα χειροκίνητα μηχανήματά της, από τα δεκάδες που έβαλε ο κ. Χρήστος στα ξύλινα τελάρα της και που μου χάρισε με ευγένεια ο κ. Δημήτρης Τάγκαλης. Είναι αφιερωμένο στην κοινωνική ιστορία των επιχειρήσεων αυτού του τόπου.
Γεώργιος Η. Κόνδης*
9 Δεκεμβρίου 2005.
*Ο Γεώργιος Η. Κόνδης είναι Κοινωνιολόγος, διδάσκων στο Τμήμα Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Διαβάστε ακόμη: