«Οι chórεs» της Μαρίνας Σάττι στον κήπο του Βυζαντινού Μουσείου Αργολίδας

Η Εφορία Αρχαιοτήτων Αργολίδας παρουσιάζει τις «chórεs της Μαρίνας Σάττι», το Σάββατο 25 Ιουλίου 2020 (7:30 μμ) στον κήπο του Βυζαντινού Μουσείου Αργολίδας, στους Στρατώνες Καποδίστρια στο Άργος.

Την καλλιτεχνική διεύθυνση της μουσικής παράστασης έχει η Μαρίνα Σάττι και συμμετέχουν 10 μέλη του φωνητικού συνόλου «chórεs».

«Οι chórεs» της Μαρίνας Σάττι

Το γυναικείο φωνητικό σύνολο chórεs συνεχίζει την επιτυχημένη συνεργασία του με την Εθνική Λυρική Σκηνή με μια σειρά συναυλιών σε επιλεγμένους αρχαιολογικούς χώρους ανά την Ελλάδα. Σε αυτές τις συναυλίες θα παρουσιάσει ένα ειδικά διαμορφωμένο πρόγραμμα, το οποίο περιλαμβάνει τα οκτώ δωδεκανησιακά τραγούδια του Γιάννη Κωνσταντινίδη, από τη Ρόδο, το Καστελλόριζο, την Τήλο, την Κάρπαθο, την Κω και την Κάλυμνο, οκτώ παραδοσιακά ελληνικά τραγούδια του Lajos Bardos από τον κύκλο Hellasz, καθώς και κομμάτια άλλων χωρών, από αφρικάνικα γκόσπελ μέχρι τραγούδια των Βαλκανίων.

Μαρίνα Σάττι

Καλλιτεχνική διεύθυνση: Μαρίνα Σάττι
Μουσική διδασκαλία – Διεύθυνση: Ειρήνη Πατσέα
Κινησιολογία: Μαρκέλλα Μανωλιάδη
Συμμετέχουν: 10 μέλη του φωνητικού συνόλου chórεs

Στρατώνες Καποδίστρια

Πληροφορίες:

• Μέγιστος αριθμός θεατών: 100.
• Υποχρεωτική προκράτηση θέσης εδώ
• Ώρα προσέλευσης: 19:00
• Ώρα έναρξης: 19:30

Η εκδήλωση προσφέρεται δωρεάν από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.  Το μόνο αντίτιμο είναι το εισιτήριο (4 ευρώ) για την είσοδο στο μουσείο.

Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και ο Άρης Βελουχιώτης στο Άργος   

«Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Διαβάστε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα», ένα άρθρο του Οικονομολόγου και  Προέδρου της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας και Πολιτισμού, Γιώργου Γιαννούση  με θέμα:

«Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και ο Άρης Βελουχιώτης στο Άργος». 

 «Προκήρυξη προς το λαό του Άργους και της Αργολίδας για την παράδοση μέχρι 28 Σεπτεμβρίου 1944, στον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ), των πολεμικών όπλων που κατέχουν, από την επιτροπή τη διαλυθείσης Πολιτοφυλακής Άργους».

Με τον τίτλο «Οι Γερμανοί στην Αργολίδα» η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη ανάρτησε στις 18 Σεπτεμβρίου 2010 την ιστορική έρευνα του Κώστα Δανούση, «1944-1994, 50 χρόνια από την απελευθέρωση του Άργους από τους Γερμανούς», που είχε πρωτοδημοσιευτεί στο περιοδικό «Αναγέννηση», τεύχος 321, το Σεπτέμβριο του 1994 στο Άργος.

Ο αναγνώστης της τόσο εμπεριστατωμένης εργασίας του σπουδαίου ερευνητή της νεώτερης Αργολικής Ιστορίας Κώστα Δανούση, έχει μια έγκυρη ενημέρωση γαι όσα συνέβησαν από την κατάληψη του Άργους από τον Γερμανικό στρατό την Κυριακή του Θωμά στις 27 Απριλίου 1941 έως το βράδυ της Πέμπτης 14 Σεπτεμβρίου 1944, που έφυγαν οι τελευταίοι Γερμανοί από την πόλη.

Ο λόγος της συγγραφής του παρόντος είναι μία πολύ σημαντική προκήρυξη των ημερών που ακολούθησαν μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών και την είσοδο των Ανταρτών του ΕΛΑΣ στην πόλη του Άργους, που απευθύνεται «Προς τον λαό του Άργους και της Αργολίδας», που την υπογράφουν οκτώ (8) επώνυμοι Αργείοι πολίτες ως επιτροπή της διαλυθείσης  Πολιτοφυλακής. Μία προκήρυξη σχεδόν άγνωστη στον Λαό του Άργους, που το περιεχόμενό της θα πληροφορήσει αλλά και θα προβληματίσει τον αναγνώστη για το «κλίμα» που επέβαλαν οι νικητές αντάρτες του ΕΛΑΣ στους πολίτες και στην πόλη του Άργους.

Προκήρυξη της διαλυθείσας πολιτοφυλακής για την παράδοση όλων των όπλων.

Μετά την αποχώρηση των Γερμνανών, οι πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις υπήρξαν ραγδαίες στην πόλη. Μία από τις ελάχιστες και έγκυρες πηγές πληροφόρησης των γεγονότων και των πρωταγωνιστών της εποχής αυτής είναι ο συγγραφέας και ποιητής Ανδρέας Χριστόπουλος (Φοίβος), με το διασωθέν [1] βιβλίο του «Οι Ιταλογερμανοί στην Αργολίδα» το οποίο εκδόθηκε τον Αύγουστο του 1946 στο Ναύπλιο.

Από τον «Φοίβο» μαθαίνουμε πως μετά «…τον ανεξήγητο βομβαρδισμό του Άργους από αμερικάνικα αεροπλάνα στις 14 Οκτωβρίου 1943 με δεκάδες νεκρούς…» άρχισαν να εμφανίζονται στην πόλη του Άργους τα πρώτα κρούσματα τις εμφύλιας σύρραξης που θα ακολουθούσε.

Ιάσων Μπούκουρας

Οργανώθηκε τότε από τον διοικητή της χωροφυλακής Άργους, ανθυπομοίραρχο Δημ. Κουρκουλάκο, τοπική πολιτοφυλακή με επικεφαλής τον Παν. Χιωτακάκο, με στόχο την αυτοπροστασία των πολιτών που πίστευαν ότι κινδυνεύουν (όχι φυσικά από τους Γερμανούς!), και μονάδα ταγμάτων ασφαλείας με διοικητή τον Ίλαρχο Κωνσταντά και τον ανθυπολοχαγό Βασίλειο Γκόνο. Τα τάγματα ασφαλείας μαζί με τους Γερμανους συμμετείχαν σ΄όλες τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των ανταρτών από τον Ιούνιο του 1944 έως ότου έφυγαν οι Γερμανοί στις 14 Σεπτεμβρίου 1944. (Στις 19 Ιουνίου 1944 τα τάγματα ασφαλείας δολοφόνησαν, λίγο έξω από το Άργος, τον Ιάσωνα Κων. Μπούκουρα, που επέστρεφε από την Εθνική Συνέλευση των Κορυσχάδων, όπου συμμετείχε ως εκλεγμένος αντιπρόσωπος της Αργολίδας).

Ας δούμε, όσο μπορούμε, ποιο περιληπτικά τα σπουδαιότερα γεγονότα της εποχής αυτής και τους πρωταγωνιστές της:

• 11 Σεπτεμβρίου 1944. Τρείς μέρες πριν φύγουν οι Γερμνανοί από το Άργος, ο ανθυπομοίραρχος Δημ. Κουρκουλάκος με ενδιάμεσο τον Δημ. Ζερβό που έρχεται σ΄επαφή με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, ξεκινάει διαπραγματεύσεις για «αναίμακτη παράδοση της πόλης» σ΄αυτούς. Η συνάντηση γίνεται στη Μιδέα (Γκέρμπεση) και οι αντάρτες εγγυώνται εγγράφως την «αναίμακτη παράδοση». Τα τάγματα ασφαλείας όμως στο Άργος διαφωνούν απόλυτα με τις διαπραγματεύσεις αυτές και αρνούνται να αποχωρήσουν από την πόλη.

• Το βράδυ της Πέμπτης 14 Σεπτεμβρίου 1944 φεύγουν οι τελευταίοι Γερμανοί απο το Άργος. Η χωροφυλακή και τα τάγματα ασφαλείας είναι πλέον οι μόνες «Αρχές» στην πόλη. Όμως ο ανθυπομοίραρχος Δημ. Κουρκουλάκος ανακοινώνει μέσω του Δημ. Ζερβού ότι οι αντάρτες θα συνεχίσουν τη διαπραγμάτευση για την «αναίμακτη παράδοση» της πόλης με την επιτροπή που επιλέγει από έγκριτους πολίτες του Άργους οι οποίοι είναι: ο Αρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Δεληγιαννόπουλος, ο βιομήχανος Γεώργιος Ρασσιάς, οι δικηγόροι Στέφανος Μακρής και Μιχαήλ Στάμου, ο φαρμακοποιός Νικόλαος Παπανικολάου και ο συμβολαιογράφος Παν. Δασκαλόπουλος.

• Την  Παρασκευή  15 Σεπτεμβρίου 1944, τελειώνει  η  3ημερη  φονική  μάχη  στο  Μελιγαλά μεταξύ 1200 ανταρτών  του  ΕΛΑΣ και 1000 ταγματασφαλιτών,  με νίκη των ανταρτών και με  εκατοντάδες νεκρούς ταγματασφαλίτες  αλλά  και αθώους  αμάχους.

• Τη Δευτέρα 18 Σεπτεμβρίου 1944 τελειώνει η μάχη στον Αχλαδόκαμπο μεταξύ του ΕΛΑΣ (6^ο σύνταγμα υπό τον συνταγματάρχη Βαζαίο) και τον λόχο των ταγμάτων ασφαλείας. Οι αντάρτες νικούν τα τάγματα ασφαλείας (52 Αχλαδοκαμπίτες νεκροί).

• Την επόμενη 19 Σεπτεμβρίου 1944, μετά τη νίκη τους αυτή, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ αναγκάζουν τη χωροφυλακή και τα τάγματα ασφαλείας να εγκαταλείψουν πρωί το Άργος και εσπευσμένα να κατευθυνούν προς Ναύπλιο, γίνεται άλλη μάχη με τους αντάρτες στην πορεία τους κοντά στο Μπολάτι.

Ο Χρυσόστομος Β’. Αύγουστος 1940, ως Ιεροκήρυξ Τριφυλίας και Ολυμπίας.

Έτσι, το μεσημέρι, 12 η ώρα 19 Σεπτεμβρίου 1944, μπαίνουν στο Άργος οι ΕΛΑΣίτες χωρίς μάχη, με  επικεφαλής τον λοχαγό Νικόλαο Μαυρουδή,   και βέβαια, ως νικητές εγκατέστησαν τις νέες δικές τους αρχές στη πόλη και  συγκροτήθηκε  η  «Επιτροπή Λαϊκής Εξουσίας». Την επομένη, 20 Σεπτεμβρίου 1944, έγινε πανηγυρική δοξολογία χοροστατούντος του Αρχιμανδρίτη Χρυσοστόμου Δεληγιαννόπουλου και ανακοινώθηκε η σύνθεση της 25μελούς λαϊκής επιτροπής Αυτοδιοίκησης υπό την προεδρία του στενού φίλου και συνεργάτη του Αρχιμανδρίτη Χρυσοστόμου, του οδοντιάτρου Κωνσταντίνου Δωροβίνη, η οποία εκλογή εγκρίθηκε δια βοής.

Ο Κ. Δωροβίνης το 1958

Εγκατέστησαν επίσης νέα Εθνική πολιτοφυλακή με επικεφαλής, τον μετριοπαθή και διαλλακτικό, Γιάννη Κότσιρα, που εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Γεώργιου Θωμόπουλου, (Αγγελή Μπόμπου και Μυστακοπούλου). Συνελήφθησαν, επίσης, τα μέλη της παλιάς πολιτοφυλακής που δεν ακολούθησαν τα τάγματα ασφαλείας στο Ναύπλιο με επικεφαλής τον Παν. Χιωτακάκο. Τότε γράφτηκε η «Προκήρυξις προς τον Λαό του Άργους και της Αργολίδος». Την υπογραφούν τα οκτώ (8) μέλη της με επικεφαλής τον συληφθέντα Παναγιώτη Χιωτακάκο. Έκτος στην σειρά ο «Φοίβος» Ανδρέας Χριστόπουλος και έβδομος ο μετέπειτα Δήμαρχος Άργους Γ. Θωμόπουλος.

Η προκήρυξη δεν στέλνει μόνο τελεσίγραφο για την παράδοση κάθε πολεμικού όπλου στον Εθνικό στρατό του ΕΛΑΣ, μέχρι την 5^ην πρωϊνή της 28 Σεπτεμβρίου 1944, αλλά, ο άγνωστος σ΄εμέ συντάτης της, «προειδοποιεί και απειλεί ότι η εθνική πολιτοφυλακή κατέχει όλα τα στοιχεία εκείνων που κατακρατούν πολεμικά είδη, γι΄αυτό ας μη νομισθεί ότι θα μπορέσουν ν΄αποφύγουν την αποκάλυψη της κατοχής». Φυσικά δεν εννοεί τα όπλα των Ελασιτών. Άξιον απορίας και θαυμασμού, αλλά και προβληματισμού για τις συνθήκες που υπογράφτηκε αυτό το κείμενο απο τους οκτώ  εγκρίτους Αργείους πολίτες είναι η δήλωσή τους ότι, «Είμαστε υποχρεωμένοι να διαδηλώσουμε δημόσια τα αισθήματα θαυμασμού στον ηρωικό στρατό του ΕΛΑΣ που με το ανωτέρο Πνεύμα του κατέκτησε ολοκληρωτικά τις ψυχές μας…», και μάλιστα κλείνουν την προκήρυξη εξομολογούμενοι και απολογούμενοι ότι «…τόσο καιρό τα συκοφαντικά κυρήγματα, (κατά του ΕΛΑΣ), μας είχαν απομονώσει την σκέψη και την αντίληψη για την αξία του και τους σκοπούς του που αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση μόνον των συμφερόντων του Λαού μας».

 Δεν γνωρίζω τα αποτελέσματα ή τι συνέπειες είχε η συμόρφωση  ή μη του Λαού του Άργους στις απαιτήσεις και τις απειλές της προξήρυξης αυτής.

Άρης Βελουχιώτης

Οι γραπτές μαρτυρίες για την τραγική αυτή περίοδο σπανίζουν ή απουσιάζουν. Μια ξεχωριστή μαρτυρία μας δίνει στο βιβλίο του «Αναμνήσεις ενός Πλοιάρχου» ο Παν. Φίλης, στην δεύτερη επαυξημένη έκδοση του βιβλίου του. Δύο μέρες μετά την λήξη της προθεσμίας που έβαλε η προκήρυξη, την 1^η Οκτωβρίου του 1944 ήρθε στο Άργος ο Άρης Βελουχιώτης συνοδευόμενος από τον Συνταγματάρχη Εμμ. Βαζαίο, αρχηγό του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου και νικητή της μάχης του Αχλαδοκάμπου κατά των ταγμάτων ασφαλείας.

Η υποδοχή που του έγινε στο Άργος ήταν αποθεωτική. Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν χαρμόσυνα και ο έφιππος Άρης αναγκάστηκε από το πλήθος που συνωστιζόταν για να τον υποδεχτεί κραυγάζοντας και ραίνοντάς τον με άνθη, να κατέβει από το άλογό του στο ύψος του σιταροπάζαρου και τέλος να φτάσει στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, όπου από το μπαλκόνι του καφενείου του Μήλια εκφώνησε λόγο προς τον λαό του Άργους.

Γράφει στο βιβλίο του ο Παναγιώτης Πέτρου Φίλης για την επίσκεψη του Άρη Βελουχιώτη στο Άργος:

«…ο Άρης κατεβαίνοντας την οδό Κορίνθου έφιππος, συνάντησε μεγάλο πλήθος κόσμου που συνωστίζονταν για να τον υποδεχτούν, κραυγάζοντας και ραίνοντάς τον με άνθη. Στην πλατεία Δερβενακίων (σιταραγορά) κατέβηκε από το άλογό του. Εδώ τον προσφώνησε η Ευφροσύνη (Φροσάρα) Σταυριανοπούλου, εκ μέρους των εργατών.

Πεζός πλέον, ξεσκούφωτος με μακριά μαλλιά και γενειάδα, βάδιζε προς την πλατεία. Επάνω στο άλογό του έβαλαν έναν πιτσιρικά ονόματι Κωτσονάρο (μαρτυρία Κώστα Παπαντωνόπουλου). Έξω  από το μαγαζί του Περρούκα το οποίο βρισκόταν στην αρχή της οδού Κορίνθου, τον υποδέχτηκαν οι κοπέλες Κατίνα Καραχάλιου και Μαρία Μαστορίκου. Η πρώτη του πρόσφερε ένα μπουκέτο λουλούδια, που της έδωσε ο Δημήτριος Ζερβός  και η δεύτερη τον προσφώνησε. Την Κατίνα τη σήκωσε ψηλά και την εφίλησε. Από τότε την φώναζαν «η  φιλημένη». Μετά ο Άρης προχώρησε και ανέβηκε στο μπαλκόνι του καφενείου του Μήλια, απ΄ όπου και εκφώνησε λόγο στον αργειακό λαό. Στο μπαλκόνι ανέβηκαν και οι δύο κοπέλες, οι οποίες ήταν πίσω του, αλλά επειδή ήθελαν να τον βλέπουν κατά πρόσωπο κατέβηκαν  κάτω. Σε διπλανό παράθυρο ήταν ο  δήμαρχος  Άργους, Κώστας Δωροβίνης.

Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ έμειναν κύριοι της καταστάσεως στο Άργος για 4 μήνες ακόμη, μέχρι τα μεσάνυχτα της 18 Ιανουαρίου 1945. Είχαν μεσολαβήσει τα τραγικά γεγονότα στις 3 Δεκεμβρίου 1944 στην Αθήνα με την εκτέλεση δεκάδων αθώων θυμάτων, τα γνωστά ως «Δεκεμβριανά».

Οι όροι της ανακωχής μεταξύ ΕΑΜ, Βρετανικών  δυνάμεων  και  Κυβέρνησης, στις 11 Ιανουαρίου 1945, μεταξύ πολλών άλλων, απαιτούσαν την απομάκρυνση των ανταρτών από την πόλη του Άργους και την μετακίνησή τους «Πέραν των Μύλων».

Την επόμενη ημέρα που οι αντάρτες έφυγαν, στις 19 Ιανουαρίου 1945 και ώρα 10 το πρωϊ, ήρθε στο Άργος ο Αγγλικός στρατός και εγκατέστησε νέες αρχές στην πόλη.

Λόχος Άγγλων στρατιωτών στην Πλατεία Αγίου Πέτρου στο Άργος. Ήρθαν 19 Ιανουαρίου 1945, αποχώρησαν 3 Μαρτίου 1945. Αρχείο: Καλλιόπης Κιτσοπούλου.

Δεν γνωρίζω αν υπήρξε νέα προκήρυξη των νέων αρχών προς τον Λαό του Άργους.

Υποσημείωση

[1] Τρία ακόμη έργα του: 1) Οι ανταρτοκομουνισταί στην Αργολίδα (2 τόμοι), 2) Οι Ιταλογερμανοί στην Αργολίδα (δεύτερο βιβλίο) και 3) Το ημερολόγιο της κατοχής (5 τόμοι) οι οποίοι χάθηκαν ή καταστράφηκαν όταν πυρκαγιά, στις 10 Ιανουαρίου 1977, έκαψε το σπίτι του και ο ίδιος βρήκε τραγικό θάνατο από τις φλόγες μέσα στο δωμάτιό του.

Γιώργος Γιαννούσης

Οικονομολόγος – Πρόεδρος της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας & Πολιτισμού

Σχετικά θέματα:

• Οι Γερμανοί στην Αργολίδα 1941
• Μια συναινετική διοίκηση – Η Αριστερά στη Δημαρχία του Άργους (Σεπτ. 1944-Ιαν. 1945)
• Άργος – Ο Βομβαρδισμός της 14ης Οκτωβρίου 1943 από τους συμμάχους
• Η Αργολίδα στα όπλα – Η μάχη στο χάνι Αχλαδοκάμπου 17-5-44
• Γερμανική Κατοχή και Γερμανικές Εκκαθαριστικές Επιχειρήσεις στην Αργολίδα

Κυπρο–Αργολικά | Χαράλαμπος Β. Κριτζάς – 2013, Epigraphy, Numismatics, Prosopography and History of Ancient Cyprus. Papers in Honour of Ino Nicolaou, (Demetrios Michaelides, ed.), Uppsala (2013), 213-225.

Κατά τα έτη 2000–2001 η Δ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων διενήργησε σωστική ανασκαφή στο μικρό οικόπεδο ιδιοκτησίας Ευαγγέλου Σμυρναίου, στην οδό Κορίνθου 48 στο Άργος, περίπου 200 μ. βορείως της κεντρικής πλατείας του Αγίου Πέτρου…

Epigraphy, Numismatics, Prosopography and History of Ancient Cyprus.

[…]   Η ανασκαφή αποκάλυψε, σε βάθος περίπου 3 μ. και κάτω από ποτάμιες προσχώσεις, τα πενιχρά λείψανα ενός δωματίου (για τοπογραφικό και κάτοψη της ανασκαφής. Κατά μήκος του κυρίου άξονά του υπήρχε μια σειρά από λίθινες θήκες, μεγάλα πήλινα αγγεία, καθώς και ένας χάλκινος λέβης (ή κρατήρας). Στα ίδια τα κείμενα οι λίθινες θήκες αποκαλούνται πέτροι (στον ενικό ὁ πέτρος) και τα αγγεία (ενδεχομένως μόνο το χάλκινο) λέκεα ( εν. τὸ λέκος). Όλα ήταν καλυμμένα με βαριές λίθινες πλάκες, που σε ορισμένες περιπτώσεις ζύγιζαν 1,5 τόννο. Μέσα περιείχαν χάλκινους ενεπίγραφους πίνακες, με οικονομικούς απολογισμούς και δοσοληψίες διαφόρων σωμάτων αρχόντων και επιτροπών. Βρέθηκαν περί τους 136 πίνακες, αλλά είναι βέβαιο ότι υπάρχουν και άλλες θήκες στα όμορα οικόπεδα…

Φαίνεται ότι οι θαμμένες στη γη θήκες και τα αγγεία αποτελούσαν ένα είδος πρωτόγονων θησαυροφυλακίων (θησαυρών). Μέσα εκεί φυλάσσονταν χρήματα και πολύτιμα μέταλλα και σκεύη του θησαυρού της Παλλάδος (Αθηνάς), παλιάς πολιούχου του Άργους, καθώς και της Ήρας, που την υποκατέστησε ως πολιούχος τον 5ο π.Χ. αιώνα. Εκτός από ρητές αναφορές στα ίδια τα κείμενα, ένα κομμάτι χρυσού σύρματος που βρέθηκε μέσα στον χάλκινο λέβητα, καθώς και πολυάριθμα ψηγμάτια χρυσού, υπό μορφή μικροσκοπικών κόκκων, συσσωματωμένων στην οξείδωση των χαλκών πινάκων, δεν αφήνουν αμφιβολία για τον χαρακτήρα των θηκών…

Εκτός από τις άφθονες πληροφορίες για την ιστορία, την τοπογραφία και τους θεσμούς του Άργους που παρέχουν τα νέα κείμενα, ιδιαίτερης σημασίας είναι και τα στοιχεία που μας δίνουν για το κύριο ιερό της Ήρας, το φημισμένο Ἡραῖον. Υπάρχουν απολογισμοί για την οικοδόμηση και τη διακόσμηση του νέου ναού της Ήρας, μετά την καταστροφή του παλιού ναού από φωτιά το 423 π.Χ., καθώς και για την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της θεάς, που η παράδοση απέδιδε στον Αργείο γλύπτη Πολύκλειτο. Τα νέα κείμενα ενίσχυσαν μια παλιά πρόταση, να αποδοθεί το άγαλμα στον Πολύκλειτο τον Νεώτερο, που ήκμασε στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα.

Παράλληλα γίνεται λόγος για διάφορες δαπάνες που σχετίζονται με τους αγώνες προς τιμήν της Ήρας. Πρόκειται για τους πεντετηρικούς αγώνες με πανελλήνια φήμη, που από τον 5ο έως τον 3ο π.Χ αιώνα απεκαλούντο Ἑκατόμβουα (και με αυτή την ονομασία αναφέρονται στις νέες επιγραφές), από τον 3ο έως τον 1ο π.Χ. αιώνα Ἡραῖα και από τον 1ο π.Χ. έως τον 3ο μ.Χ. αιώνα Ἡ ἐξ Ἄργους ἀσπίς (Amandry 1980 και 1983). Η τελευταία ονομασία υποδηλώνει και τα βραβεία που δίνονταν στους νικητές. Στην τελευταία φάση ήταν οι περιζήτητες χάλκινες στρογγυλές αργειακές ασπίδες. Πριν όμως τα βραβεία ήταν διάφορα χάλκινα χρηστικά σκεύη, όπως υδρίες, λέβητες ή τρίποδες, όμοιοι με αυτόν που βρέθηκε στον λεγόμενο «τάφο του Φιλίππου» της Βεργίνας…

[…] Στο Άργος και γενικά στην κυρίως Ελλάδα δεν υπάρχουν μεταλλεία χαλκού και η εισαγωγή του γινόταν κυρίως από την Κύπρο. Είναι γνωστό το επίγραμμα στη βάση χαλκού τιμητικού ανδριάντα του βασιλιά της Σαλαμίνος της Κύπρου Νικοκρέοντος (βασ. 332–311 π.Χ.), που βρέθηκε στο Άργος.  Ο ανδριάντας είχε στηθεί από τους Αργείους σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τον χαλκό που έστειλε από τα πλούσια μεταλλεία του βασιλείου του ο Νικοκρέων, προκειμένου να κατασκευασθούν τα χάλκινα βραβεία, κυρίως ασπίδες, που θα δινόταν ως έπαθλα στους νικητές…

[…] Στο επίγραμμα η λέξη ἄεθλα, στην οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα, σημαίνει τα έπαθλα, τα βραβεία που έδιναν στους νικητές. Η ίδια όμως λέξη στον πληθυντικό σημαίνει και αυτούς καθ᾽ εαυτούς τους αγώνες. Πρόκειται φυσικά για ασυναίρετους τύπους των λέξεων ἆθλον, ἆθλα, που στις διαλεκτικές επιγραφές αναγράφονται ως hάFεθλον, hάFεθλα, με πλεοναστική δάσυνση και δίγαμμα μεταξύ των φωνηέντων. Οι τύποι των επιγραφών που φέρουν τα χάλκινα βραβεία είναι: Παρ᾿ Ηέρας Ἀργείας ἐμὶ τõν hαFέθλον (Είμαι από τους αγώνες της Ήρας του Άργους) ή Παρ᾿ Ηέρας Ἀργείας ἐμὶ hάFεθλον (Είμαι βραβείο από την Ήρα του Άργους).

Στα νέα κείμενα υπάρχουν πολλές αναφορές στους αγώνες της Ήρας του Άργους, που πλουτίζουν το σχετικό λεξιλόγιο και μας δίνουν ενδεικτικές πληροφορίες για το κόστος της προετοιμασίας των αγώνων και των βραβείων. Μπορούμε έτσι έμμεσα να εκτιμήσομε περίπου το ύψος της δωρεάς του Νικοκρέοντος.

Η κρατική αρχή που είχε την ευθύνη της προετοιμασίας των αγώνων και της διεξαγωγής τους ήταν οι τέσσερεις hαFεθλοθέται (= ἀθλοθέται), ένας από κάθε φυλή του Άργους, που ήταν ως γνωστόν οι Ὑλλέες, οι Παμφύλαι (ή Πάμφυλοι), οι Δυμᾶνες και οι Ὑρνάθιοι. Τους hαFεθλοθέτας πλαισίωναν δύο γροφεῖς (= γραμματεῖς).

Τα έξοδα των αγώνων καλύπτονταν από το ταμείο του ιερού, στο οποίο συγκεντρώνονταν χρήματα από διάφορες πηγές. Ενδεικτικά αναφέρομε τα έσοδα από την ενοικίαση των ιερών και δημοσίων γαιών, τους τόκους από χρήματα που δάνειζε το ιερό, τη δεκάτη που ανετίθετο στην Ήρα από διάφορα προϊόντα ή λάφυρα πολέμου, τα χρήματα από την πώληση περιουσιών που κατασχέθηκαν, τα έσοδα από τα ιερά κοπάδια, τα ποσά από πάσης φύσεως πρόστιμα, καθώς και χρήματα από προσφορές των πιστών…

Για την ανάγνωση ολόκληρης της ανακοίνωσης πατήστε διπλό κλικ στον σύνδεσμο: Κυπρο-Αργολικά

Διαβάστε ακόμη:

• Οι χαλκοί ενεπίγραφοι πίνακες του Άργους
• Οι νέοι χαλκοί ενεπίγραφοι πίνακες από το Άργος

Αργείτικες Κώμες – Άννα Μπανάκα-Δημάκη, «Αρχαιολογικόν δελτίον», τόμος 54, 1999: Μελέτες, 91-102.

Η εμμονή των μελετητών στην αναφορά του Άργους, μιας από τις σημαντικότερες περιοχές της αρχαιότητας στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Πελοποννήσου, είναι δικαιολογημένη, καθώς τεκμηριώνεται από αποδείξεις που έρχονται στην επιφάνεια. Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως και με τους αρχαίους οικισμούς που αναπτύχθηκαν κατά περιόδους γύρω από το Άργος. Πρόκειται για θέσεις, όπου τα αρχαιολογικά ευρήματα δηλώνουν την παρουσία μικρών ή μεγαλύτερων οργανωμένων εγκαταστάσεων, από τις οποίες κάποιες επιβιώνουν μέχρι τους νεότερους χρόνους.

Μερικές φορές η ύπαρξή τους βεβαιώνεται από επιγραφικό υλικό. Σύγχρονα τοπωνύμια και ιστορικές αναδρομές στην πεδινή και ορεινή Αργολίδα είναι μια πρώτη αναζήτηση, καταγραφή και σύνδεση των δεδομένων. Μαζί με τις ανασκαφικές μαρτυρίες των τελευταίων ετών γίνεται προσπάθεια ανάπλασης της εικόνας δύο οικισμών.

Δυστυχώς βασικές πηγές της αρχαίας γραμματείας, που αποτελούσαν μέρος της εργογραφίας αργείων ιστορικών, όπου πιθανότατα θα περιλαμβάνονταν στοιχεία για τις αργείτικες κώμες, έχουν διασωθεί εντελώς αποσπασματικά. Έκπληξη τουλάχιστον προκαλεί το γεγονός ότι ο Παυσανίας στην περιγραφή της αργείας χώρας χρησιμοποιεί τον όρο αυτούσιο μία μόνο φορά αναφέροντας την κώμη Λήσσα, ενώ υπονοεί την ύπαρξη περισσοτέρων, καθώς γνωρίζει ότι: «Φορωνεύς δε ο Ινάχου τους ανθρώπους συνήγαγε πρώτον ες κοινόν, σποράδας τέως και εφ’ εαυτών εκάστοτε οικούντας· και το χωρίον ες ο πρώτον ηθροίσθησαν άστυ ωνομάσθη Φορωνικόν». [Ο Φορωνεύς ο γιος του Ινάχου είναι εκείνος που πρώτος συγκέντρωσε τους ανθρώπους σε κοινότητες, ενώ πριν κατοικούσαν διασκορπισμένοι σε δάση και σε όρη. Και γι αυτό το μέρος που για πρώτη φορά συγκεντρώθηκαν ονομάσθηκε «Φορωνικόν άστυ»]. Φαίνεται δε ότι προτιμά το χαρακτηρισμό πόλις εστίν ου μεγάλη αναφερόμενος σε κάποιο πόλισμα.

Σε όλες δε σχεδόν τις περιπτώσεις με άμεσο ή έμμεσο λόγο ακολουθεί η σχέση τους με το Άργος, που ποικίλλει από γεωγραφική, μυθολογική ή ιστορική άποψη. Η σχέση αυτή επιζεί και στα κείμενα άλλων ιστορικών και συγγραφέων, όπως στους Στράβωνα, Ησύχιο, Απολλώνιο Ρόδιο, Στέφανο Βυζάντιο.

Από αυτούς ο Στράβων αποδίδει με μεγαλύτερη ευχέρεια τους οικιστικούς όρους πόλισμα, πολίχνη, κώμη. Τους δυο δε τελευταίους χρησιμοποιεί αδιακρίτως, όταν αναφέρεται στην Ασίνη.

Από επιγραφικές μαρτυρίες, που είναι γνωστές βιβλιογραφικά μέχρι σήμερα, προκύπτει ότι οι αργείτικες κώμες των ιστορικών χρόνων είναι περισσότερες από είκοσι. Αν βασισθουμε σε εξωτερικά κριτήρια, όπως κάποια σωζόμενη μέχρι τις μέρες μας ονοματολογική ομοιότητα, τότε θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε τη Λιμναία π.χ. στην ευρύτερη περιοχή του σημερινού χωριού Λίμνες στα ανατολικά της Πρόσυμνας. Το ξεπέρασμα όμως δυσκολιών, όπως της ακριβούς ταύτισης, είναι μεγάλο και εναπόκειται στα αποτελέσματα των μελλοντικών ανασκαφικών ερευνών.

Από τα στοιχεία απογραφής της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας αποδεικνύεται ότι οι θέσεις έχουν δεχθεί κατά καιρούς διαφορετικές ονομασίες, που σε μία τουλάχιστον από τις περιπτώσεις που θα μας απασχολήσουν το θέμα συνδέεται με σημαντική ιστορική και πολιτική φυσιογνωμία του νεοσύστατου μετά την Επανάσταση του 1821 Ελληνικού Κράτους. Στις μέρες μας είναι γνωστή με το όνομα Σπηλιωτάκη κοιλάδα αγροτική ανάμεσα στα βουνά Ζάβιτσα και Ψωριάρης δίπλα στο ποτάμι Ξοβριάς, που πηγάζει από τα ορεινά του Αχλαδόκαμπου, απέχει 7 χλμ. από τις πηγές της Λέρνας στους Μύλους και 5 χλμ, νοτιοδυτικά από το Κιβέρι. Το τοπωνύμιο συνδέεται με νεότερους ιστορικούς χρόνους και είναι άξιο μνείας.

Η περιοχή συγκαταλέγονταν στα «άφθαρτα εθνικά κτήματα», όπως χαρακτηρίζονται σε σχετικό νόμο του 1825, και ανήκε στο υποστατικό του Κιβερίου με συνολική έκταση 42.000 στρ. Το 1826 με σχετική πράξη της προσωρινής Ελληνικής Κυβέρνησης επιτρέπεται η εκποίησή του. Η κατάτμηση του τσιφλικιού του Κιβερίου σε στανοτόπια φαίνεται ότι συντελείται κατά το διάστημα 1852/1854 και σε αυτή την κατανομή βασίζεται σχεδιάγραμμα του Δασαρχείου Ναυπλίου πολλά χρόνια αργότερα. Ένα τμήμα της έκτασης είχε δοθεί στην οικογένεια Σπηλιωτάκη και αποτέλεσε τον πυρήνα του ομώνυμου κτήματος και μικρού οικισμού των νεότερων χρόνων. Ο Αναγνώστης Σπηλιωτάκης υπήρξε πολίτική φυσιογνωμία του 1821. Η ομώνυμη σήμερα κοιλάδα φαίνεται ότι αποκτά το όνομά του πολλά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα μετά το 1940, ενώ έχει περιέλθει σταδιακά σε απογόνους και κληρονόμους, οι οποίοι δωρίζουν και ένα μεγάλο μέρος της στο Δήμο Ναυπλίου. Μέχρι τότε ανάλογα με τις γνώσεις για την εδαφική της έκταση, τις χαρακτηριστικές ιδιοκτησίες ή τις μεταβολές λόγω διοικητικών αλλαγών ονομάζεται Ξυλοκερατιά, Μουσμούλη, Ποταμιά, Παλιοκύβερα, Φάκλαρη, Κοτσώνη.

Χάρτης της επαρχίας τον Άργους με τις περιοχές Σπηλιωτάκη (Aρχαίος Ελαιούς) και Ζόγκα.

Οι πληροφορίες δεν εξαντλούνται εδώ αλλά μας οδηγούν πολύ πιο πίσω. Η παλαιότερη μαρτυρία για την περιοχή χάνεται μέσα στο μύθο, καθώς συνδέεται με το δεύτερο άθλο του Ηρακλή. Στον Απολλόδωρο στο σχετικό εδάφιο διαβάζουμε περιγραφή της αποκοπής των κεφαλιών  της Λερναίας Ύδρας από τον ήρωα και τον πιστό του σύντροφο και ανιψιό Ιόλαο. Αναφέρεται χαρακτηριστικά: …και τούτον τον τρόπον των αναφυομένων κεφαλών περιγενόμενος, την αθάνατον αποκόψας κατώρυξε και βαρείαν επέθηκε πέτραν, παρά την οδόν την φέρουσαν διά Λέρνης εις Ελαιούντα.

Οι βιβλιογραφικές αναφορές είναι αποσπασματικές και περιορίζονται στη μνεία του αρχαίου ονόματος της θέσης, ενώ είναι ελάχιστα διαφωτιστικές οι γραπτές πηγές, καθώς οι συγγραφείς διέσωσαν ό,τι θεωρούσε ο καθένας σημαντικότερο. Και στην περίπτωση αυτή, όπως άλλωστε συμβαίνει τις περισσότερες φορές, υπερίσχυσε η αναφορά του μύθου. Η πρώτη μνεία του απαντά στον Ησίοδο, ο οποίος όμως δεν περιγράφει το τέρας. Ο Πλάτων παρομοιάζει τις ανθρώπινες μάταιες προσπάθειες με τον αγώνα κατά της Λερναίας Ύδρας. Ο Παυσανίας δεν ελκύεται από την ύπαρξη ή μη της κώμης αλλά ολιγόλογα και με κάποιο τόνο δυσπιστίας αναφέρει για τη Λερναία Ύδρα:.. κεφαλὴν δὲ εἶχεν ἐμοὶ δοκεῖν μίαν καὶ οὐ πλείονας, Πείσανδρος δὲ ὁ Καμιρεύς, ἵνα τὸ θηρίον τε δοκοίη φοβερώτερον καὶ αὐτῷ γίνηται ἡ ποίησις ἀξιόχρεως μᾶλλον, ἀντὶ τούτων τὰς κεφαλὰς ἐποίησε τῇ ὕδρᾳ τὰς πολλάς. Ο Στέφανος ο Βυζάντιος μνημονεύει απλά: Έστι και Άργους Ελεούς παραδίδοντας και γραφή του ονόματος της κώμης με ε. Ο Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός (1777-1853) αναφέρει: «Εις την Αργολίδα ακόμη είναι και εκείνη η πολυθρύλητος Λέρνη λίμνη, πλησίον της οποίας εμφώλευεν η επτακέφαλος εκείνη μυθολογουμένη ύδρα των παλαιών». Το 18ο αιώνα ο άθλος εξακολουθεί να εντυπωσιάζει τους νεότερους ταξιδιώτες – περιηγητές, οι οποίοι τον καταγράφουν…

[…] Από τα νότια όρια της αργείας χώρας μεταφερόμαστε στα δυτικά, όπου πληροφορίες του παρελθόντος πληθαίνουν με πρόσφατα στοιχεία. Η περιοχή ονομάζεται Ζόγκα  και απέχει 4 χλμ. από το Κεφαλάρι. Η αναζήτηση ερμηνείας του ονόματος στρέφεται σε παλαιά επίσημα αρχεία σχετικά με τον πληθυσμό της Πελοποννήσου, όπου η πιθανότητα απογραφής και των μικροοικισμών είναι μεγάλη. Σε καταστάσεις ενετικών αρχείων του 1499 αναφέρεται ως επώνυμο στρατιώτη και σε κατάστιχο τιμαρίων του 1461/1463, που συντάχθηκε μετά την υποταγή της Πελοποννήσου στους Τούρκους, καταγράφεται δε όμοιο χωριό αλλά στη βορειοδυτική περιφέρειά της. Στην απογραφή Grimani (1669-1700) τέλος σημειώνεται τοπωνύμιο Ζόγκα στο territorium της Γαστούνης και της Πάτρας. Με δεδομένες τις παραπάνω πληροφορίες έχουμε δύο πιθανές ερμηνείες για την προέλευση του αργείτικου τοπωνύμιου: α) ότι προέρχεται από ενετικό επώνυμο, β) ότι ο συνοικισμός δημιουργήθηκε από εποικισμό και διασώθηκε και η ονομασία προερχόμενη από διαφορετικό γεωγραφικό διαμέρισμα (σλάβικο ή αρβανίτικο τοπωνύμιο).

Μετά την πρόσφατη δημοσίευση του Αργολικού Ιστορικού Αρχείου της περιόδου 1791-1878 δεν θα πρέπει ίσως να αποκλεισθεί και μία άλλη πιθανή προέλευση του ονόματος. Σε έγγραφο του 1832, που απευθύνει ο Θεοδωράκης Γρίβας προς τον Δημ. Τσώκρη, αναφέρεται «ο καπετάν Ζώγος», που, όπως βλέπουμε, τιτλοφορείται με το αξίωμα του καπετάνιου. Από τη διάκριση και το περιεχόμενο του σχετικού εγγράφου φαίνεται ότι έχει κάποια αρμοδιότητα οικονομικού χαρακτήρα. Στην προφορική παράδοση είναι ευκολότερη η επιβίωση του επωνύμου ως «καπετάν Ζώγας», για να διατηρηθεί ενδεχομένως στη συνέχεια στο σημερινό τοπωνύμιο Ζόγκα.

Από την περιοχή αυτή παραδόθηκε το 1966 στο Μουσείο Άργους μόνωτο αγγείο με ερυθροβαφές γάνωμα. Το γεγονός δεν αξιολογείται και δεν υφίσταται έλεγχος επί σειρά ετών. Το 1990 εντοπίζεται στη θέση Ποταμιά το κάτω μισό υστεροκλασικού επιτύμβιου αναγλύφου, το οποίο μεταφέρεται στο Μουσείο. Και φθάνουμε στο 1993, όταν μετά από παράνομες εκσκαφές στη θέση Άγιος Ιγνάτιος γίνεται αντιληπτό, δυστυχώς πολύ αργά, ότι καταστράφηκαν τάφοι, που την ύπαρξή τους υποδείκνυαν καλυπτήριες ασβεστολιθικές πλάκες παρασυρμένες από το μηχάνημα στο διπλανό ρέμα. Άρχισε αμέσως ανασκαφή για την περισυλλογή όσων στοιχείων είχαν διασωθεί…

Για την ανάγνωση ολόκληρης της ανακοίνωσης πατήστε διπλό κλικ στον σύνδεσμο: Αργείτικες Κώμες

Δαναός – Η πρώτη εφημερίδα του Άργους

Εφημερίς του Λαού. Άργος, 7 Απρ. 1883 – 4 Απρ. 1885, αρ. φ. 1-59 (περ. Α’) και 20 Αυγ. 1886 – 7 Φε6ρ. 1887, αρ. φ. 1-18 (περ. Β’). Εκδότης- διευθυντής: Ιωάννης Κ. Υψηλάντης. Συντάκτης: Δ. Κ. Βαρδουνιώτης (20 Ιουλ. 1884 – 21 Μαρτ. 1885<;>, αρ. φ. 39-57<;>). Εβδομαδιαία, τετρασέλιδη, δίστηλη, διαστάσεων 32×21 εκ. περίπου (σχήματος 4ου). «Συνδρομή ετησία Διά τους εν Αργεί δραχ. ν.[έαι] 5, Διά τους εκτός [δραχ. νέαι] 6» και από 14 Απρ. 1883 (αρ. φ. 2) «Διά τους εν τω εξωτερικά) [δραχ. νέαι] 10». «Τύποις Ιωάννου Κ. Υψηλάντου».

Η πρώτη εφημερίδα του Άργους. Αρχή της έχει να μην ανήκει σε κανένα κόμμα, αλλά να υποστηρίξει με θέρμη το δίκαιο κάθε πολίτη, να εκφράζει πιστά το φρόνημα και τις ανάγκες του τόπου, να προστατεύει με θάρρος τα συμφέροντά του. Επιδιώκει ωστόσο να μην ασχολείται αποκλειστικώς με πολιτικά θέματα, αλλά να αποτελέσει κοινωνική εφημερίδα που θα δημοσιεύει επιστημονικά και ποικίλα άρθρα.

Δαναός – Η πρώτη εφημερίδα του Άργους

Ενδιαφέρεται κυρίως για θέματα τοπικού ενδιαφέροντος ή ζητήματα ευρύτερα περιφερειακά, που όμως πάλι συνδέονται άμεσα με την περιοχή. Ακόμα και όταν φαίνεται να υπερβαίνει τα όρια της Πελοποννήσου και του ελληνικού κράτους, πάλι πρόκειται για θέματα που αφορούν άμεσα την περιοχή-πόλη, όπως η «δίκη των εν Σμύρνη συμπολιτών μας, των κατηγορουμένων, ότι είνε λησταί Σάμιοι» (σε συνέχειες, 31 Ιουλ. 1884 – 17 Νοε. 1884, αρ. φ. 40-50). Πολιτικά υποστηρίξει σταθερά τον Θ. Δεληγιάννη, ενώ επιτίθεται κατά του X. Τρικούπη. Αναδημοσιεύει άρθρα ή ειδήσεις από τις εφ. Η Αργολίς, Ανεξαρτησία, Νέα Εφημερίς, Μη χάνεσαι, Καρτερία, Πρωία· σε αρκετές προσκολλά σχόλιο με υπογραφή «Σ.Σ.Δ.» (Σημείωση/Σχόλιο Συντάκτου Δαναού).

Παρουσιάζει περιοδικά και δημοσιεύει «διατριβές» αναγνωστών, ποιήματα ή νεκρολογίες ποιητών. Περιέχει αγγελίες, δικαστικές αποφάσεις και διαφημίσεις άλλων εντύπων, όπως της Εβδομάδος του Δ. Καμπούρογλου και των περιοδικών Δάφναι του Π. Κ. Αποστολίδου και Απόλλων του Δ. Κ. Σακελλαρόπουλου. Πολύ συχνά «έπεται παράρτημα δικαστ. πλειστηριασμών». Η ύλη διαρθρώνεται σε δύο στήλες. Το κύριο άρθρο αναπτύσσει το θέμα που κρίνεται ότι πρέπει να προβληθεί. Η στήλη «Διάφορα», που ακλουθεί, συγκεντρώνει πληροφορίες και ειδήσεις μικρής έκτασης.

Ονόματα συνεργατών δεν αναγράφονται· όμως, για το διάστημα 20 Ιουλίου 1884 – 21 Μαρτίου 1885<;> (αρ. φ. 39-57<;>), ο δικηγόρος Δ. Κ. Βαρδουνιώτης αναλαμβάνει τη θέση του συντάκτη. Επίσης, μερικά αρχικά ονομάτων εμφανίζονται ως υπογραφές («Μ.», «Ζ.», «Κ.» ή «Ε.Κ.»). Το μοναδικό όνομα που παρουσιάζεται σταθερά μέχρι το τέλος είναι του «Εκδότη και Διευθυντή» Ιωάννη Κ. Υψηλάντη, ο οποίος, θεωρώντας τον Τύπο παράγοντα πολιτισμού, ίδρυσε τυπογραφείο (εντοπίζεται για πρώτη φορά το 1837) και εξέδωσε τον Δαναό, την πρώτη εφημερίδα του Άργους, πράγμα που συνάγεται με ασφάλεια από την έκδοση της Γραμματικής του Σ. Ιππομάχη, που απόκειται στη Βιβλιοθήκη Συλλόγου Αργείων «Ο Δαναός», στο Άργος.

Βιβλιοθήκη – Αρχείο: ΒΒ – Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων (7 Απρ. 1883 – 21 Μαρτ. 1885, αρ. φ. 1-57, με ελλείψεις), ΒΣΑΔ – Βιβλιοθήκη Συλλόγου Αργείων «Ο Δαναός», ΕΒΕ – Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος (1883-1885).

Πηγή: Πληροφορίες στον συγγραφέα από τον Β. Δωροβίνη.

Βιβλιογραφία: Εφημερίδες: Παναγιώτης Φ. Χριστόπουλος, Εφημερίδες αποκείμενες στη βιβλιοθήκη της Βουλής (1789-1970), σ. 71., Αθήνα 1993.

Σπύρος Ταλιέρης

Φιλόλογος – Εκπαιδευτικός

Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, «Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου 1784-1974», τόμος Α΄, Αθήνα, 2008

Διαβάστε ακόμη:

•  Εκδόσεις και αναγνωστικό κοινό στο Άργος του 19ου αιώνα
• Ελληνική Τυπογραφία στη διαδρομή πέντε αιώνων
• Αργολικόν Ημερολόγιον 1910
• Δαναΐς (Τύπος) 1910-1914
• Το χρονογράφημα στο Άργος του 19ου αιώνα (1883-1889)

Η Παναγιά Πορτοκαλούσα, η Ήρα Ακραία και το «κρυφό σχολειό» | Χρήστος Πιτερός

Στα βορειοανατολικά του λόφου της Λάρισας στο απότομο πρανές και σε προεξέχουσα άκρα (=προεξοχή, κορυφή λόφου ή βουνού), είναι κτισμένος ο μνημειακός ολόλευκος εμβληματικός ναός της Παναγίας της Πορτοκαλούσας με το χαρακτηριστικό καμπαναριό, προστάτις της πόλης του Άργους. Ο ναός αυτός προβάλλεται στον φωτεινό ορίζοντα του Αργολικού πεδίου και αποτελεί από μακριά χαρακτηριστικό τοπόσημο αναγνώρισης της πόλης του Άργους και προσανατολισμού και για τους πιλότους της πολεμικής αεροπορίας, που κυριαρχούν στον ελληνικό ουρανό.

Ο ναός πανηγυρίζει στις 21 Νοεμβρίου εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου. Η Παναγία διαδέχθηκε στην Αργολίδα την λατρεία της Ήρας που έχει βαθιές ρίζες από τα προϊστορικά χρόνια, κυρίαρχη θεότητα της φύσης και σύζυγος του Δία στη συνέχεια, προστάτης της οικογένειας «κρατούσε τα κλείδας του γάμου» και ήταν αμείλικτη τιμωρός των επίορκων γυναικών.

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας Πορτοκαλούσας ή Κατακεκρυμμένης. Λήψη από το λόφο της Δειράδας – Προφήτη Ηλία. Φωτογραφία Ηλίας Αντωνάκος.

Η παλαιότερη χριστιανική λατρεία στην επιφανέστερη αυτή θέση της Πορτοκαλούσας ανάγεται γύρω στον δέκατο αι. μ. Χ., όπως έχει επισημανθεί από την αρχαιολογική έρευνα. Ανάλογη λατρεία υπήρχε και στο χαμηλότερο ορατό σπήλαιο, όπου διατηρούνται στους βράχους υπολείμματα τοιχογραφιών. Αλλά η λατρεία αυτή εγκαταλείφθηκε το πιθανότερο για λόγους ανασφάλειας σε δύσκολους καιρούς.

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας Πορτοκαλούσας, ακριβώς κάτω το σπήλαιο.

Το σπήλαιο που βρίσκεται κάτω από την Παναγιά την Κατακεκρυμμένη.

Η Παναγία της Λάρισας είναι γνωστή και ως Παναγία του Βράχου και ως Κατακεκρυμμένη. Το δεύτερο αυτό όνομα αυστηρώς αρχαϊστικό είναι το πιθανότερο δημιούργημα των λόγιων εκπροσώπων της Εκκλησίας. Ωστόσο από τους περιηγητές η εκκλησία αυτή αναφέρεται και ως Κατηχουμένη. Το όνομα αυτό προφανώς αποτελεί παραφθορά του παλαιότερου ονόματος Καταχωμένη και έλαβε το όνομα το πιθανότερο από την εικόνα που βρέθηκε χωμένη στο σπήλαιο κάτω από την εκκλησία, στη θέση που είναι γνωστή ως Εύρεση. (Για την ιστορία της εκκλησίας αυτής, Α.Π. Τσακόπουλος, Ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, συμβουλαί εις την ιστορίαν της εκκλησίας της Αργολίδος, Αθήναι 1953, 17-30). Ωστόσο το κυρίαρχο όνομα της εκκλησίας στην εποχή μας είναι Πορτοκαλούσα.

Σύμφωνα με την κρατούσα παράδοση έλαβε το όνομα λόγω παλαιού εθίμου, σύμφωνα με το οποίο οι Αργείοι έριχναν πορτοκάλια στα νεόνυμφα ζευγάρια, που επισκέπτονταν την εκκλησία κατά την πανήγυρι (21^η Νοεμβρίου). Ωστόσο το έθιμο αυτό που απηχεί παλιά παράδοση ανταλλαγής μηνυμάτων μεταξύ των νέων όπως αναφέρεται και σήμερα π.χ. σε λαϊκό άσμα: «Σου στέλνω μήλο μου στέλνεις πορτοκάλι».

Όπως γράφει ο Τσακόπουλος το 1953, το έθιμο αυτό το ενθυμούνται όσοι  έχουν ηλικία άνω των πενήντα ετών και άνω. Επίσης κατά την εορτή στόλιζαν την εικόνα της Παναγίας με πορτοκάλια και στα προσκυνητάρια. Αλλά το όνομα Πορτοκαλούσα προφανώς έλαβε η Παναγία διότι η εορτή και πανήγυρις στις 21 Νοεμβρίου συμπίπτει με την ωρίμανση των πορτοκαλιών, το χαρακτηριστικό χρυσό προϊόν του αργολικού κάμπου. Άλλο ανάλογο όνομα της Παναγίας την εποχή αυτή σε άλλες περιοχές είναι γνωστό ως Παναγία η Μεσοσπορίτισσα, διότι οι αγρότες βρίσκονται στο μέσο της σποράς των σιτηρών κατά το φθινόπωρο. Το επίθετο Πορτοκαλούσα είναι σαφώς νεότερο. Επίσης τα χρυσάνθεμα που ανθίζουν του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου) ο λαός τα αποκαλεί αγιοδημήτριδες. Αλλά και στα αρχαία χρόνια, όταν κατά την Άνοιξη με την ανθοφορία τελούνταν εορτές της Ήρας, η θεά του Άργους είχε λάβει το χαρακτηριστικό όνομα ως Ήρα Άνθεια και λατρευόταν σε αρχαίο ναό στην Αγορά του Άργους και η Ήρα, όπως και η Παναγία είχαν πολλά ονόματα.

Στην Αργολίδα εκτός από το μεγάλο ιερό στο Ηραίο του Άργους αλλά και στην Τίρυνθα και στην Άρια, την αρχαία Άνθεια στην Κάναθο πηγή τελούνταν μυστικές τελετές της Ήρας όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Η Ήρα λατρευόταν με τελετές κυρίως στις κορυφές των βουνών και των λόφων μαζί με τον Δία, ως Ήρα Ακραία, χαρακτηριστικές θεότητες της βροχής στο πολυδίψιον Άργος. Και στην εποχή μας, σε περιόδους ξηρασίας γίνονταν θρησκευτικές τελετές, λιτανείες.

Με βάση τη σχετική αναφορά του Παυσανία για το Ιερό της Ήρας Ακραίας καθώς ανέβαινε προς τη Λάρισα είχε εκφρασθεί η υποθετική άποψη ότι στο Ιερό της Παναγίας Κατακρυμμένης του Άργους, λατρευόταν η Ήρα Ακραία. Η άποψη αυτή χωρίς αρχαιολογικά τεκμήρια είχε γίνει αποδεκτή από τους αρχαιολόγους. Ωστόσο από τις πρόσφατες έρευνες έχει γίνει φανερό ότι το Ιερό της Ήρας Ακραίας βρίσκεται στο λόφο της Δειράδας – Προφήτη Ηλία (Χ. Πιτερός, ΑΔ Χρονικά 2009), όπου έχουν αποκαλυφθεί από τις αρχές του περασμένου αιώνα τα Ιερά του Απόλλωνα Δειραδιώτη και της Αθηνάς Οξυδερκούς στα δυτικά του λόφου.

Αρχαϊκό ειδώλιο ανδρικής μορφής.

Ωστόσο ένα αρχαϊκό ιερό και ναός που βρέθηκε κοντά στην κορυφή στην ανατολική πλευρά του λόφου του Προφήτη Ηλία, δεν ταυτίσθηκε από τον ανασκαφέα μελετητή W. Vollgraff, διότι ένα σημαντικό αρχαϊκό ειδώλιο ανδρικής μορφής, μεταξύ των άλλων στο χώρο αυτό, 220 μ. ανατολικότερα από το Ιερό του Απόλλωνα Δειραδιώτη, ταυτίσθηκε λανθασμένα ως Απόλλωνας, ενώ πρόκειται για ειδώλιο του Δία, που συλλατρευόταν στη θέση αυτή με την Ήρα Ακραία, όπως έχουμε επισημάνει σε υπό έκδοση σχετική μελέτη μας. Την άποψη ότι το Ιερό της Ήρας Ακραίας βρισκόταν στον Προφήτη Ηλία έχουν επισημάνει και άλλοι ερευνητές.

Είναι αξιοσημείωτο ότι, λόγω λειψυδρίας, η Ήρα Ακραία είχε τα περισσότερα Ιερά στην Αργολίδα, όπως διαπιστώσαμε από την πρόσφατη αρχαιολογική έρευνα. Στο Αραχναίο, στον Προφήτη Ηλία Αγίου Αδριανού, στην κορυφή του όρους Εύβοια, πάνω από Ηραίο, στον Προφήτη Ηλία του Άργους, στην Ασίνη στο θεωρούμενο ναό του Απόλλωνα, όπως έχουμε επισημάνει (ΑΔ χρονικά 2010), διότι ένα αρχαϊκό ανάλογο ειδώλιο θεωρήθηκε και αυτό ως Απόλλωνας από τους Σουηδούς αρχαιολόγους ενώ απεικονίζει των Δία. Επίσης το πιθανότερο η Ήρα Ακραία λατρευόταν και στην κορυφή της ακρόπολης των Μυκηνών.

Άργος, σε πρώτο πλάνο Γεωργοί στις καθημερινές ασχολίες τους, στο βάθος το φρούριο Λάρισα του Άργους και κάτω η Ιερά Μονή Παναγίας της Κατακεκρυμμένης ή Πορτοκαλούσας. Φωτογραφία του Ελβετού Φρεντερίκ Μπουασονά (Frederic Boissonnas), περίπου το 1903.

Η εκκλησία της Παναγίας της Κατακρυμμένης – Πορτοκαλούσας είναι στενά συνδεμένη με την πόλη του Άργους και έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά την Επανάσταση του 1821, όπου κατάφυγαν τα γυναικόπαιδα και οι γέροντες τον Απρίλιο του 1821 κατά την εισβολή του Κεχαγιάμπεη. Στο χώρο αυτό λειτούργησε προεπαναστατικά από το 1798 περίπου σχολείο από την Δημογεροντία του Άργους και τον άρχοντα κοτζαμπάση του Άργους Νικ. Περούκα.

Το σχολείο αυτό λίγα χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε στην πόλη, στον τούρκικο Μπεκίρ Μαχαλά και λειτουργούσε στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής και του Αγιάννη στη συνέχεια. Στο σχολείο αυτό είχε μαθητεύσει και ο επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός. Η εντοιχισμένη μαρμάρινη πινακίδα στην είσοδο κάτω από την εκκλησία της Παναγίας που αναφέρει ότι στο χώρο αυτό λειτούργησε κρυφό σχολείο: « Ενταύθα το έτος 1798 συνεστήθη/ και ελειτούργει ελληνικό κρυφό/ σχολείο./ Εις τούτο εφοίτησε και ο επίσκοπος/ Παλαιών Πατρών Γερμανός ο υψώσας/ την σημαία της Επαναστάσεως του 1821» δεν έχει καμία ιστορική βάση.

Η εντοιχισμένη μαρμάρινη πινακίδα στην είσοδο κάτω από την εκκλησία της Παναγίας.

Λειτούργησε ανοιχτό σχολείο και όχι κρυφό σχολείο. Η επιγραφή αυτή το πιθανότερο τοποθετήθηκε στα χρόνια της Δικτατορίας από τους αρμόδιους της εκκλησίας. Ο μύθος για τη λειτουργία κρυφών σχολείων κατά την Τουρκοκρατία δημιουργήθηκε για πρώτη φορά κατά την επέτειο του εορτασμού της πεντηκονταετίας της Ελληνικής Επανάστασης, γύρω στα 1870, χωρίς αποδεικτικά στοιχεία και ιστορικές μαρτυρίες. Κατά τον εορτασμό της συμπλήρωσης 150 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση το 1971, κατά τη Δικτατορία, επανήλθε η άποψη αυτή δριμύτερη περί κρυφών σχολείων από τους κύκλους της Εκκλησίας. Έκτοτε η μυθολογική αυτή άποψη είχε ως αποτέλεσμα κάθε εξωκκλήσι να είναι υποψήφιο «κρυφό σχολειό». Την άποψη αυτή υποστηρίζουν συνήθως όσοι δεν έχουν από την πλευρά τους ασχοληθεί με την ιστορική έρευνα και αγνοούν κορυφαίους ιστορικούς μελετητές της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας.

Στη σχετική παραπάνω εντοιχισμένη επιγραφή στην Παναγία της Λάρισας πρέπει να διαγραφεί η λέξη «κρυφό» σχολείο. Διότι η άποψη αυτή είναι ανιστόρητη και παραπληροφορεί τους επισκέπτες. Για να γίνει πλήρως κατανοητή η μυθολογία περί κρυφού σχολείου θα παραθέσω απόσπασμα από συνέντευξη της παγκοσμίως γνωστής βυζαντινολόγου Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ, που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών (31 Οκτωβρίου – 1 Νοεμβρίου 2020).

«Το θέμα είναι ότι η Ελλάδα δεν γνώρισε Διαφωτισμό. Ποιος φταίει; Θα το πω, η Εκκλησία. Αφόρισαν σχεδόν τον Βολταίρο και όλους αυτούς. Ο μόνος διαφωτιστής στην Ελλάδα ήταν ο Ρήγας Φεραίος. Όταν τον σκότωσαν και αυτόν… να μη τα λέω, η Εκκλησία δεν θρήνησε το Ρήγα…  Αλλά κατάφερε η Εκκλησία δύο πράγματα: πρώτον να πει αυτό που σας έλεγα για τον Διαφωτισμό και δεύτερον να μιλήσει για κρυφά σχολειά. Ποια κρυφά σχολειά; Όταν έχουμε τόσες βιβλιοθήκες, τόσους σοφούς, όταν έχουμε έγγραφα της εποχής που λένε για τα σχολεία που υπήρχαν, αν τα βάλουμε κάτω, θα δούμε ότι δεν είναι τα σχολεία της Πόλης και της Σμύρνης μονάχα, αλλά είναι τα ρουμελιώτικα σχολεία και πολλά άλλα. Ποια κρυφά σχολειά;»

Με τον εορτασμό της διακοσιοστής επετείου της Ελληνικής Επανάστασης (2021) καιρός είναι να ξεκαθαριστούν και να διορθωθούν πλάνες και ανιστόρητες απόψεις περί «κρυφού» σχολειού. Άλλωστε η μελέτη της ιστορικής έρευνας δεν έχει τέλος. «Το Έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθές». Διονύσιος Σολωμός. Για το σημαντικό προεπαναστατικό σχολείο της Τουρκοκρατίας στο Άργος, το οποίο συνέχισε ο Ι. Καποδίστριας με το γνωστό καποδιστριακό σχολείο, θα αναφερθούμε διεξοδικά σε άλλο χώρο.

Χρήστος Πιτερός

Αρχαιολόγος

Ασπίς του Άργους  – Εφημερίδα

Εβδομαδιαία εφημερίς τοπικών συμφερόντων. Άργος, 23 Οκτ. 1932<;> – 28 Δεκ. 1969<;>, αρ. φ. 1-1489<;>. Ιδρυτής: Κ. Ν. Ολύμπιος (Όλυμπος), δικηγόρος (έως 24 Δεκ. 1933, αρ. φ. 62). Διευθυντής: Ηλίας Οικονομόπουλος. δικηγόρος (έως 3 Σεπτ. 1933, αρ. φ. 46). Διαχειριστής: Ιωαν. Γ. Τα­σούλης (έως 25 Δεκ. 1932, αρ. φ. 10). Επί της ύλης: Μίμης Μέντης (13 Νοε. 1932 – 11 Δεκ. 1932, αρ. φ. 4-8). Διευθυ­ντής σύνταξης: Ι. Α. Ψωμαδάκης (από 29 Ιαν. 1933, αρ. φ. 15). Διαχειριστής: Θεοφ. Α. Παναγόπουλος (29 Ιαν. 1933 – 26 Μαρτ. 1933, αρ. φ. 15-23). «Διευθύνεται υπό επιτρο­πής» (από 5 Απρ. 1936<;> – 11 Οκτ. 1936. αρ. φ. 181<;>- 208). Διευθυντής: Ιωάννης Α. Ψωμαδάκης (από 18 Οκτ. 1936, αρ. φ. 209). Ιδιοκτήτης – διευθυντής: Ιωάννης Α. Ψω­μαδάκης (από 6 Ιαν. 1952, αρ. φ. 567/126<;>)· «† Ιδρυτής: Ι. Α. Ψωμαδάκης. Ιδιοκτησία: Βασιλικής (Χήρας) Ιω. Ψωμαδάκη. Διευθυντής συντάξεως – Υπεύθυνος: Δημήτριος Νικ. Εξαδάκτυλος» (από 10 Νοε. 1968. αρ. φ. 1434)· «† Ιδρυτής: I. Α. Ψωμαδάκης. Ιδιοκτησία – Διεύθυνσις: Βασιλική (χήρα) Ιωαν. Ψωμαδάκη» (από 9 Φεβρ. 1969, αρ. φ. 1444)· «† Ιδρυτής: I. Α. Ψωμαδάκης. Ιδιοκτησία: Βασι­λική (χήρα) Ιω. Ψωμαδάκη. Διευθυντής συντάξεως – Υπεύ­θυνος: Δημήτριος Ν. Εξαδάκτυλος» (από 6 Ιουλ. 1969, αρ. φ. 1464).

Ο τίτλος αλλάζει σε Ασπίς του Άργους. Άλλοι υπότιτλοι: Εβδομαδιαία ανεξάρτητος εφημερίς τοπικών συμφερόντων (από 31 Δεκ. 1933, αρ. φ. 1/63, «Περίοδος Νέα»)˙ Εβδομαδιαία εφημερίς των συμφερόντων της Αργολίδος (από 6 Ιαν. 1952, αρ. φ. 567/126<;>)· Εβδομαδιαία ανεξάρτητος εφημερίς των συμφερόντων της Αργολίδος (από 7 Αυγ. 1960. αρ. φ. 1009). Εβδομαδιαία (Κυριακή), τετρασέλιδη, τετράστηλη / πεντάστηλη (από 22 Οκτ. 1933, αρ. φ. 53). διαστάσεων 46,5×30 εκ. «Συνδρομαί Εσωτερι­κού Ετησία Δρ. 50, Εξάμηνος Δ. 30, Εξωτερικού Ετησία Φ. Γαλ. 24, Αμερικής Ετησία Δολ. 4». «Τιμή φύλλου Δραχ. 2. Συνδρομαί Ετησία Δραχ. 100, Εξαμην. [Δραχ.] 50. Εξωτερικού Ετησία Φ. Γαλ. 24. Αμερικής Δολ. 4» (από 6 Σεπτ. 1936, αρ. φ. 203). Οι τιμές ακολουθούν τις πληθωρι­στικές τάσεις των αρχών της δεκαετίας του 1950 και τις αποπληθωριστικές διευθετήσεις που ακολούθησαν. Η εφη­μερίδα κυκλοφορεί και στο εξωτερικό, όπως φαίνεται και από την ένδειξη των συνδρομών σε ξένα νομίσματα (φρά­γκα γαλλικά, δολάρια ΗΠΑ-Καναδά). «Τυπογραφείον Ε. Θωμοπούλου» (έως 11 Δεκ. 1932. αρ. φ. 8)· άλλαξε πολλά τυπογραφεία στη συνέχεια.

Ολύμπιος Κώστας

Στόχος της να διορθώσει με παρρησία και μα­χητικό πνεύμα την «οικτράν κατάστασιν του τόπου» και να προασπίσει την αλήθεια, αδιαφορώ­ντας για τις δυσαρέσκειες που δα προκαλέσει. Αποποιείται τη μικροπολιτική και κομματική αρθρογραφία, υποσχόμενη ότι δα επαινεί όποιον μεριμνά για τις γενικές ανάγκες της επαρχίας. Τους στόχους αυτούς θα επαναλαμβάνει καθ’ όλη τη διάρκεια της πολυετούς κυκλοφορίας της. Η πολιτική στάση της είναι συντηρητική και φι­λοβασιλική. Τάσσεται με το Λαϊκό Κόμμα αρ­χικά, με τον Ελληνικό Συναγερμό και την ΕΡΕ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις) στη συνέχεια, αλλά με μετριοπάθεια όσον αφορά τον κύριο πο­λιτικό τους αντίπαλο.

Κατά κύριο λόγο ασχολείται με τη ζωή και τα προβλήματα του Άργους. Παρακολουθεί την κοινω­νική και αθλητική κίνηση της πόλης, ασχολείται με γεωργοκτηνοτροφικά θέματα και δημοσιεύει αντα­ποκρίσεις από την περιφέρεια της επαρχίας. Επί­σης, περιλαμβάνει ιστορικά κείμενα επετειακού χα­ρακτήρα, καθώς επίσης άρθρα και διηγήματα λο­γιών της περιοχής. Η ύλη αυτή κατατάσσεται σε αντίστοιχες στήλες.

Ασπίς του Άργους, Αρ. Φύλλου 558, 1951. Έτος Έκδοσης: 14ο. Τίτλοι πρώτης σελίδας: Άξιοι της τύχης μας; – Ερασινός ποταμός, ναός Ζωοδόχου Πηγής – Ανά την Αργολίδα, Η στέρνα.

Στην πρώτη σελίδα το κύριο άρθρο αναλύει το θέμα που ελκύει την προσοχή των συντακτών. Η δεύτερη σελίδα, που ονομάζεται «Αργολική ζωή», περιέχει ειδήσεις της περιοχής που συμπληρώνονται από τις στήλες «Κοινωνικά» και «Αθλητικά». Η τρίτη σελίδα επιγράφεται «Κρίσεις και Γνώμαι» και σχολιάζει ειδήσεις τοπικού ενδια­φέροντος. Στην τέταρτη σελίδα υπό τον τίτλο «Τα γεγονότα της Εβδομάδος» περιλαμβάνονται άλλες μικρές ειδήσεις που πλαισιώνονται από τις στήλες «Γεωργία και Κτηνοτροφία» και «Η ζωή των κοινο­τήτων μας»· στην τελευταία εντάσσονται οι αντα­ποκρίσεις από την περιφέρεια της πόλης. Οι βραχύ­βιες «Εκλεκτές επιφυλλίδες» φιλοξενούν σε συνέ­χειες κείμενα λογοτεχνικού ενδιαφέροντος. Σαφώς μονιμότερες είναι η θρησκευτική στήλη και το χρο­νογράφημα, το οποίο όμως αλλάζει αρκετές φορές υπέρτιτλο: «Σκόρπιες κουβέντες» αρχικά και «Η κωμωδία της ζωής» αργότερα, για να γίνει μεταπο­λεμικά «Σκόρπιες μολυβιές». Περιλαμβάνονται ακόμα αναγνώσματα σε συνέχειες. Μερικές φορές η ύλη εικονογραφείται με ασπρόμαυρες φωτογραφίες.

Αναστάσιος Τσακόπουλος

Μεταξύ των υπογραφών διακρίνονται τα ονό­ματα των Δ. Βαρδουνιώτη, Σ. Πέτροβιτς, Στέφανου Δάφνη, Αθηνάς Ταρσούλη, Ανασ. Π. Τσακόπουλου, Γεώργ. Παπαγιαννόπουλου, Γεώργ. Λογοθέτη («Ίδμωνος»), όπως επίσης αρχικά και ψευδώνυμα.

Μεταπολεμικά η Ασπίς του Άργους παρουσιά­ζεται ελαφρώς τροποποιημένη ως προς τα περιεχό­μενα, αλλά και τους συνεργάτες. Οι περισσότερες από τις στήλες, αλλά και αρκετοί από τους αρθρογράφους επανεμφανίζονται μετά τον πόλεμο. Προ­στίθενται όμως και άλλες στήλες, όπως «Η Αλλη­λογραφία μας» και «Ξέναι Δημοσιεύσεις» με επι­στολές αναγνωστών και απαντήσεις της εφημερί­δας, η στήλη «Με λίγα λόγια» για τις μικρές ειδή­σεις και ο «Σατυρικός στίχος», που υπογράφεται με το ψευδώνυμο «Τρελλός».

Δεν φαίνεται να συ­νεχίζεται η συνεργασία με λογοτέχνες, όπως συνέβαινε με την Ασπίδα πριν από τη διακοπή της. Τώρα το ενδιαφέρον περιορίζεται κυρίως στα γεγο­νότα και τα προβλήματα της περιοχής, περιλαμβά­νοντας όμως και ειδήσεις από την υπόλοιπη Ελ­λάδα και τον κόσμο. Αντιστοίχως, η προπολεμική πληθώρα των υπογραφών μειώνεται αισθητά. Παρουσιάζονται αρκετοί περιστασιακοί αρθρογράφοι – πρόκειται κυρίως για επώνυμα μέλη της αργοναυπλιακής κοινωνίας. Πάντως, είναι το όνομα του εκ­δότη I. Ψωμαδάκη που υπογράφει τα περισσότερα άρθρα μεταπολεμικά.

Ασπίς του Άργους, Αρ. Φύλλου 1311, 1966. Έτος Έκδοσης: 35ο. Τίτλοι πρώτης σελίδας: Εις πείσμα των αρμοδίων υπηρεσιών: «Συνελήφθησαν» υπό παραγωγών τα ύδατα του Αναβόλου – Η κωμωδία της ζωής, το τέλος του κόσμου! – Ιερόν βήμα, ο μοναχικός βίος.

Ασπίς του Άργους, Αρ. Φύλλου 1311, Έτος Έκδοσης: 35ο. Σελίδα 4.

Ο Ψωμαδάκης φαίνεται ότι εμπλέκεται στην έκδοση σχεδόν από την αρχή· η νεκρολογία του (20 Οκτ. 1968, αρ. φ. 1431) αριθμεί τη συνεργασία του με την εφημερίδα σε «40 ολό­κληρα έτη». Παραμένει επικεφαλής μέχρι τον θά­νατό του, στις 11 Οκτωβρίου 1968. Ο αρθρογράφος που ως «Η.» (πρόκειται για τον δικηγόρο Η. Οικονομόπουλο) υπογράφει τη νεκρολογία θεωρεί ότι η δημοσιογραφία του έκανε πράξη τους στόχους της Ασπίδος. Αναφέρει ακόμα την αγάπη του για το Άργος και τους αγώνες που κατέβαλλε για τη βελ­τίωση της κατάστασης στην πόλη.

Είναι ενδιαφέρον ότι τα πρώτα δύο χρόνια της κυκλοφορίας της εγκαινιάζονται δύο νέες περίο­δοι, η πρώτη ως «Περίοδος Β’» στις 23 Οκτωβρίου 1932 και η δεύτερη ως «Περίοδος Νέα» στις 31 Δε­κεμβρίου 1933. Και στις δύο περιπτώσεις αριθμείται εξαρχής τόσο το έτος όσο και το φύλλο, αν και τη δεύτερη φορά η παλαιά αρίθμηση παραμένει εντός παρενθέσεως – για λίγο όμως.

Από τον Μάρ­τιο 1940 κυκλοφορεί δισέλιδη, μάλλον εξαιτίας του πολέμου που μαίνεται στην Ευρώπη. Διακόπτει την κυκλοφορία της τον Απρίλιο 1942 σχεδόν για μια δεκαετία και επανακυκλοφορεί με τη λήξη του Εμφυλίου δισέλιδη και με διπλή αρίθμηση, παλιά και νέα – με την τελευταία να εκλείπει τελικά. Οι εγκαταστάσεις της ανακαινίζονται με «νέον ηλεκτροκίνητον ταχυπιεστήριον και με καινουργή στοι­χεία και λοιπά μηχανήματα» και από 29 Σεπτεμ­βρίου 1957 (αρ. φ. 860) εκδίδεται «εις νέον τετρασέλιδον σχήμα», που εξασφαλίζει χώρο κυρίως για διαφημίσεις και μικρές αγγελίες.

Ως προς τη διανομή της, ήδη από το Μεσοπό­λεμο η εφημερίδα πληροφορεί ότι κυκλοφορεί «ευ­ρύτατα ενταύθα, εις άπαντα τα χωρία της Επαρ­χίας μας και τας κυριωτέρας πόλεις».

Ο I. Ψωμαδάκης συνεχίζει να δηλώνεται ως ιδιοκτήτης και διευθυντής και μετά τον θάνατό του˙ ακόμα και μετά τις 10 Νοεμβρίου 1968 (αρ. φ. 1434), όταν αναγράφεται νέα ιδιοκτησία και διεύ­θυνση στην πρώτη σελίδα, στην τρίτη σελίδα πα­ραμένει το δικό του όνομα. Πρόκειται για μια πε­ρίοδο αλλεπάλληλων αλλαγών τόσο στους υπεύθυ­νους του τυπογραφείου όσο και στους διευθυντές. Εντούτοις τα 37 χρόνια κυκλοφορίας «είναι, διά μίαν επαρχιακήν εφημερίδα, πραγματικός άθλος».

Κωμικοτραγικά μονόστηλα της εφημερίδας «Ασπίς του Άργους» (1965). Δημοσιεύονται στην ηλεκτρονική εφημερίδα «Αργολικά».

Η εφημερίδα σε πολλές περιπτώσεις ζητούσε την επέμβαση της Αστυνομίας: Για να μαζέψει σκυλιά επειδή τις νύχτες γαβγίζουν, για να ανακαλύψει τα παιδιά που έσπασαν 55 τζάμια στο 3ο Δημοτικό Άργους, να συλλάβει κλέφτες κεραιών αυτοκινήτων, να κυνηγήσει ζητιάνους…

Η εφημερίδα σε πολλές περιπτώσεις ζητούσε την επέμβαση της Αστυνομίας…

Το κείμενο για τη «μάστιγα των επαιτών» εμπεριέχει κάποιον ρατσισμό, αλλά για τα δεδομένα της εφημερίδας είναι αρκετά ελαφρύ… Υπήρχαν και σχόλια με τα οποία ακόμη και οι σημερινοί νεοναζί θα κοκκίνιζαν. Τίτλος: «Οι μαύροι της Αφρικής κίνδυνος δια τους λευκούς και την αμερικανικήν ήπειρον».

Οι μαύροι της Αφρικής κίνδυνος δια τους λευκούς και την αμερικανικήν ήπειρον…

Μπορεί το 1965 να μην είχε γίνει Ανάπλαση της πλατείας του Άργους, αλλά …και τότε έρχονταν τουρίστες στην πόλη. Αλλά τι τους θέλαμε τέτοιους τουρίστες; Καλύτερα να μην έρχονταν… Ξυπόλυτοι, κουρελήδες, γενειοφόροι, ακούρευτοι!

Καλύτερα να μην έρχονταν… Ξυπόλυτοι, κουρελήδες, γενειοφόροι, ακούρευτοι!

Σήμερα το κυκλοφοριακό πρόβλημα του Άργους μπορεί να οφείλεται στα αυτοκίνητα, το 1965 όμως, το πρόβλημα ήταν τα μοτοσακό και τα τρίκυκλα. Οι μάγκες με τα τρίκυκλα απειλούσαν την αρτιμέλεια των πεζών.

Οι μάγκες με τα τρίκυκλα απειλούσαν την αρτιμέλεια των πεζών…

Η κόντρα Άργους – Ναυπλίου ήταν και τότε σε έξαρση. Οι Ναυπλιώτες κατηγόρησαν τους Αργείτες ότι η Γιορτή του Πορτοκαλιού ήταν «ξενόφερτη φιέστα». Αλλά για δες ποιοι μιλάνε… Η απάντηση ήταν αποστομωτική για τους …γείτονες.

Η κόντρα Άργους – Ναυπλίου ήταν και τότε σε έξαρση…

Μια σταρ (;) του Χόλιγουντ έστειλε επιστολή στην εφημερίδα… Ο Αργείτης ομογενής κομμωτής της ήρθε για διακοπές στην πατρίδα και αυτή μέσω της “Ασπίδος” του ευχήθηκε “Καλές Διακοπές”!

Ο Αργείτης ομογενής κομμωτής της ήρθε για διακοπές στην πατρίδα…

Ασπίς του Άργους:  Ασπίς του Άργους, Αρ. Φύλλου 558, Έτος Έκδοσης 14ο.

Ασπίς του Άργους:  Ασπίς του Άργους, Αρ. Φύλλου 1311, Έτος Έκδοσης 35ο

Σπύρος Ταλιέρης

Φιλόλογος – Εκπαιδευτικός

Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, «Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου 1784-1974», τόμος Α΄, Αθήνα, 2008

Διαβάστε ακόμη:

• Δαναός – Η πρώτη εφημερίδα του Άργους
• Δαναός – Η Εφημερίδα του Συλλόγου Αργείων «Ο Δαναός»
• Σύνταγμα (Τύπος) 1892-1970
• Εκδόσεις και αναγνωστικό κοινό στο Άργος του 19ου αιώνα
• Ελληνική Τυπογραφία στη διαδρομή πέντε αιώνων
• Αργολικόν Ημερολόγιον 1910
• Δαναΐς (Τύπος) 1910-1914
• Το χρονογράφημα στο Άργος του 19ου αιώνα (1883-1889)

Καλοπανά Μαγδαληνή

Μαγδαληνή Καλοπανά

Η Μαγδαληνή Καλοπανά είναι μουσικολόγος, εκπαιδευτικός και οργανίστα. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Οι γονείς, Παναγιώτης Καλοπανάς, νομικός από το Άργος, και Ελένη Λυμπεροπούλου, δημοτική υπάλληλος από το Κιβέρι Αργολίδος, διατήρησαν άρρηκτους δεσμούς με τον τόπο καταγωγής τους.

Η Μαγδαληνή Καλοπανά, Διδάκτωρ Μουσικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (2009, υπότροφος ΙΚΥ), έχει διατελέσει Μουσικολόγος στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (1996-1997), ραδιοφωνικός παραγωγός στο Γ΄ Πρόγραμμα (1998-2001), Σύμβουλος Πολιτιστικών Θεμάτων της Γενικής Γραμματείας Ολυμπιακών Αγώνων (2001-2003) και Σύμβουλος Μουσικολόγος της 6ης Biennale Νέων Δημιουργών Ευρώπης και Μεσογείου (2003). Το 2019 επιλέγηκε Σύμβουλος Μουσικής του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής και το 2020 Εκπονήτρια Προγραμμάτων Σπουδών. Από το ακαδημαϊκό έτος 2019-2020 συνεπικουρεί τη διδασκαλία μαθημάτων του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Αθηνών (Θεατρική Αγωγή Α΄, Θίασος Α΄). Ιδρυτικό μέλος της Συντακτικής και Επιστημονικής Επιτροπής της περιοδικής έκδοσης Πολυφωνία (2002) και του Συλλόγου Φίλων Δημήτρη Δραγατάκη (2003), καθώς και μέλος της Διεθνούς Μουσικολογικής Εταιρείας, IMS (2016).

Υπεύθυνη μουσικολόγος του αρχείου Δ. Δραγατάκη, έχει πραγματοποιήσει πλήθος ανακοινώσεων σε Διεθνή συνέδρια (Βελιγράδι, Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Leuven, Κέρκυρα, Βουδαπέστη κ.ά.) και έχει δημοσιεύσει σε επιστημονικά περιοδικά, φωτίζοντας πτυχές της ζωής και αναδεικνύοντας τις αλληλεπιδράσεις της μουσικής του (βλ. σχ. https://en-uoa-gr.academia.edu/MagdaliniKalopana). Η πολυετής έρευνά  της για τον συνθέτη αποτυπώνεται στην πρόσφατη έκδοση: Καλοπανά, Μαγδαληνή. «Συστηματικός και Βιο-βιβλιογραφικός Κατάλογος Έργων Δημήτρη Δραγατάκη». Αθήνα: Φ. Νάκας, 2019.

Εκπαιδευτικός με 20ετή πείρα στη δημόσια εκπαίδευση και εκπαιδεύτρια ενηλίκων (eTwinning, ΙΕΚ), υπήρξε Επιμελήτρια Ύλης της έκδοσης «Μουσική σε Πρώτη Βαθμίδα» (τεύχη 12-13, 14). Η εργασία της στα καινοτόμα και συνεργατικά ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά προγράμματα αποτυπώνεται στην έκδοση «Canzoni Europee Infantili», Atene, 2017.

Πηγή

• Bodossaki Lectures on Demand. Το BLOD είναι μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκη που αποσκοπεί  στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης και του πνευματικού προβληματισμού, μέσω του διαδικτύου.

Ραβδοσκόποι

Μια πανάρχαια μέθοδος αναζήτησης υπόγειων νερών είναι η ραβδοσκοπία. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε από τους λεγόμενους ραβδοσκόπους και είναι η εύρεση κοιτασμάτων νερού με τη βοήθεια μιας μικρής ράβδου.

Ο Ηρόδοτος, ο οποίος έζησε τον 5ο αιώνα, είναι ο πρώτος που αναφέρει τη ραβδοσκοπία στη Σκυθία. Τον 16ο αι. ο Λούθηρος την χαρακτηρίζει «διαβολική», ενώ ο σύγχρονός του Γερμανός Georgius Agricola, συγγραφέας του έργου «De re metallica», προσπαθεί να εξηγήσει την τεχνική της ραβδοσκοπίας, αλλά δέχεται τα πυρά της εκκλησίας.

Η Ελισάβετ Α´ της Αγγλίας, κατανοώντας τη σημασία που είχε για την αγγλική οικονομία η αξιοποίηση του φυσικού της πλούτου, καλεί ειδικούς ραβδοσκόπους από τη Γερμανία για να ερευνήσουν τα βρετανικά εδάφη. Το 1693, ο Γάλλος αββάς του Vallemon, Pierre le Lorrain, κυκλοφορεί ένα βιβλίο με τον «σκανδαλιστικό» τίτλο «Physique Occulte»  (Απόκρυφη Φυσική), το οποίο απαγορεύτηκε μεν από την εκκλησία, έγινε δε best seller της εποχής του. (Από το Archaeology Newsroom, «Αρχαιολογία και Τέχνες»).

Πριν από τη διάνοιξη κάποιου πηγαδιού, τον πρώτο λόγο είχε ο ραβδοσκόπος, τον οποίο συμβουλευόταν ο ενδιαφερόμενος για τον εντοπισμό του νερού. Ο ραβδοσκόπος κρατούσε μία διχαλωτή βέργα ή ένα σύρμα και προχωρώντας στο χωράφι μπορούσε να εντοπίσει νερό σε αρκετό βάθος, όταν η βέργα ή το σύρμα άρχιζε να πάλλεται.

Μας είπε ο κτηνοτρόφος Γιάννης Νούλης από τον Ίναχο Άργους:

«Τι να σου πω; Δεν ξέρω πώς γίνεται αυτό. Πολλοί δεν το παραδέχονται. Αλλά να πώς γίνεται. Βαστώ ένα σύρμα σαν αυτό που δένουνε τις μπάλες. Το χέρι μου κολλημένο στα λαγόνια, για να μην πει κανείς πως κοροϊδεύω. Και πορπατώ. Κι εκεί που πορπατώ, αρχίζει το σύρμα και κουνιέται. Κι εγώ πορπατώ. Και το σύρμα χοροπηδάει. Κι εγώ πορπατώ. Κι ύστερα το σύρμα δεν κουνιέται. Και γυρίζω πίσω. Πάλι τα ίδια, να χοροπηδάει το σύρμα. Κάνω κι άλλες βόλτες δώθε-κείθε, και λέω, να! εδώ έχει νερό, εδώ να βαρέσετε».

Πριν από χρόνια που δεν υπήρχαν γεωτρήσεις, τα πηγάδια και οι στέρνες είχανε βάθος συνήθως 10-15 μέτρα. Με τη διάνοιξη πολλών γεωτρήσεων και την ανόρυξη τεράστιων ποσοτήτων νερού σ’ όλη την αργολική πεδιάδα αλλά και λόγω των περιορισμένων βροχοπτώσεων και της ανομβρίας, ο υδροφόρος ορίζοντας εντοπίζεται σε αρκετά μεγάλο βάθος (100-200 μέτρα). Γι’ αυτό και οι ραβδοσκόποι θεωρούνται σήμερα εξόχως περιζήτητοι, μια και η διάνοιξη μιας γεώτρησης είναι δαπανηρότατη.

Ραβδοσκόποι επί το έργον.

Η ραβδοσκοπία ή ραβδομαντεία, που έχουν ορισμένοι για τον εντοπισμό υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα ή για την ανίχνευση μετάλλων (π.χ. χρυσού), διακρίνει κάποιους με ανεπτυγμένες ραδιαισθαντικές ικανότητες. Η ραδιαισθησία είναι μία θεωρία, σύμφωνα με την οποία το αναζητούμενο αγαθό – είτε νερό είναι αυτό είτε πολύτιμο μέταλλο – εκπέμπει ακτινοβολία στο όργανο του ραβδοσκόπου, στην ξύλινη βέργα ή το σύρμα. Αυτή η θεωρία, όμως, μιας υποτιθέμενης ευαισθησίας του ραβδοσκόπου σε ορισμένες γνωστές ή άγνωστες ακτινοβολίες, έχει εγκαταλειφθεί.

Πρόσφατες έρευνες στον τομέα των βιοηλεκτρικών πεδίων ενισχύουν τη βιολογική εξήγηση του φαινομένου. Ίσως το μυστηριώδες φαινόμενο να οφείλεται στην εκπομπή ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, τα οποία εκπέμπει ο ραβδοσκόπος εν αγνοία του, χωρίς να τα γνωρίζει και χωρίς να τα ελέγχει. Πάντως, παρά το γεγονός ότι η επιστήμη δεν απορρίπτει τις υπερφυσικές ή «μαγικές» ικανότητες των ραβδοσκόπων, η ίδια δεν έχει πει την τελευταία της λέξη.

Οδυσσέας Κουμαδωράκης, «Στα χνάρια του χθες», Εκδόσεις Εκ Προοιμίου, Άργος, 2010.

Διαβάστε ακόμη:

• Ελαιοκαλλιέργειες
• Καπνοκαλλιέργειες
• Αμπέλια
• Δημητριακά
• Ζευγολάτης, Ζευγάς – Οι ζευγολάτες στην Αργολίδα
• Κανταρτζής
• Τρύγος – Μνήμες τρύγου στην Ερμιόνη
• Υφάντριες

Η έκρηξη της Επανάστασης του 1821 στο Άργος, όπως την έζησε και την εξιστόρησε ο Γιουσούφ Μπέης ο Μοραΐτης

 Ο Ναυπλιώτης Γιουσούφ Μπέης, αξιωματούχος, μέλος του σώματος των ιππέων της Υψηλής Πύλης, βρέθηκε στην Πελοπόννησο το 1821 για να ρυθμίσει ζητήματα που αφορούσαν τις φοροενοικιάσεις, δηλαδή το δικαίωμα είσπραξης φόρων, το οποίο φαίνεται ότι είχε, άγνωστο όμως υπό ποιους όρους. Επισκέφθηκε το Ναύπλιο, για να συναντήσει τους συγγενείς του, εγκλωβίστηκε όταν άρχισε η πολιορκία του και παρέμεινε εκεί ως την παράδοσή του το Νοέμβριο του 1822.

Ο Οθωμανός αξιωματούχος ήταν γιος του γεννημένου στο Ναύπλιο διοικητή του πασαλικιού του Μοριά Αχμέτ πασά Σαλλάμπας και μητέρα του υπήρξε μια Ελληνίδα που αιχμαλωτίστηκε κατά τα Ορλωφικά. Ο ίδιος μιλούσε ελληνικά και είχε κοινωνικές επαφές με Έλληνες.

«Αληθινά η μητέρα του Ισούφ μπέη και του αδελφού του, Ζουλ Φουκάρ μπέη, ήταν χριστιανή και προτού επαναστατήσουμε την είχα δει. Ο αδελφός της ζούσε στις Σπέτσες και ονομαζόταν  ο Νικολής της Πασίνας», γράφει στα απομνημονεύματά του ο  γνωστός Φωτάκος, γραμματέας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

Ο Γιουσούφ μπέης επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την έλευση του Κυβερνήτη, και η Κυβέρνηση τον διόρισε υπάλληλο προς μετάφραση των τουρκικών εγγράφων, τα οποία απέλειπαν στις ιδιοκτησίες.

«Η αρχή των κινημάτων των Ρωμιών ήταν στα μέσα του μήνα Φεβρουαρίου του έτους 1821 από τη γέννηση  του Χριστού. Στο διάστημα αυτό, εγώ ο αμαθής και αδύναμος από κάθε άποψη, Αχμέτ Πασά – ζαντέ Μιρ Γιουσούφ ο Μοραΐτης, όντας ιππέας της Υψηλής Πύλης, στάλθηκα από την Υψηλή Πρωτεύουσα για να ρυθμίσω κάποιες φοροεκμισθώσεις και με την ευκαιρία πήγα να επισκεφτώ τους δικούς μου στην πόλη και γενέτειρά μας, το Ναύπλιο.

Διέμεινα εκεί κάποιο διάστημα για τις ταπεινές δουλειές μου και εκεί ήμουν, όταν το εν λόγω μιλλέτι ξεκίνησε την ανυποταξία του».

Κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού μας, γράφει ο Γιουσούφ Μπέης, τους είκοσι δύο μήνες που πέρασαν από τη στιγμή που οι αντάρτες στη χερσόνησο του Μοριά ξέφυγαν από τα όρια της υποταγής μέχρι την παράδοση του Ναυπλίου, εγώ ο ουτιδανός δούλος ετοιμαζόμουν να ολοκληρώσω μια συνοπτική ιστορία της ανταρσίας σε πέντε μέρη, περιγράφοντας όσο ήταν δυνατόν τα γεγονότα που προέκυψαν και τις καθημερινές διαδοχικές μάχες.

Ωστόσο, τη στιγμή της εισόδου των αμαρτωλών απίστων στο εν λόγω κάστρο, τα βιβλία μου έπεσαν στα χέρια των καταραμένων και η εν λόγω ιστορία σκίστηκε και έγινε ένα με το χώμα.

Με την ηχηρή παρέμβαση του αρωγού Θεού βρήκα δρόμο από τα τυραννικά χέρια του εχθρού σε τόπο σωτηρίας και κατέληξα, με τη θεία χάρη και διευκόλυνση, στη Σμύρνη με το πλοίο του άγγλου ναυάρχου Χάμιλτον.

Στην πόλη αυτή έμεινα τεσσερισήμισι μήνες άρρωστος και, αφού ξεκουράστηκα, με υψηλή διαταγή ταξίδεψα στην Υψηλή Πρωτεύουσα για να συνεχίσω να προσεύχομαι για τη μακροημέρευση του ευεργέτη και γενναιόδωρου εξοχότατου σουλτάνου μας.

Στο διάστημα αυτό, μιλούσα με τον συγγενή μου Μεχμέτ Ουρφή Εφέντη, νυν διερμηνέα του Ιράν και του Τουράν και γνώστη των τεσσάρων γλωσσών. Είναι ένας αγνός άνθρωπος που ανήκει στους γνώστες της αλήθειας και των λεπτομερειών του κράτους και της θρησκείας και που προσέχει και σκέφτεται τις γνώσεις και το λόγο.

Καθώς λοιπόν του είχα περιγράψει επανειλημμένα την αναστάτωση που συνέβη στη χερσόνησο και τις θλιβερές περιπέτειές μου, εξέφρασε την επιθυμία να αναλάβω να ξαναγράψω σχετικά με τα γεγονότα που συνέβησαν στο Μοριά.

Επειδή μέχρι και αυτήν τη στιγμή ο ταπεινός καίγομαι όλο φωτιά και βασανίζομαι με όλες τις αναμνήσεις και τις λεπτομέρειες από τα προηγούμενα γεγονότα στα οποία υπήρξα μάρτυρας, τον αποχωρισμό και τον πόνο των συγγενών και των οικείων, τα βάσανα και τις δυσκολίες που τράβηξα, ζήτησα από τη γενναιόδωρη εξοχότητά  του  να με απαλλάξει.

Αυτός όμως επέμεινε να γράψω εγώ την πραγματεία, υπαινισσόμενος ότι όσοι σπουδάσουν κατόπιν το συνοπτικό αυτό έργο θα ωφεληθούν…»

Έτσι, μετά το 1828, ο Γιουσούφ Μπέης πείθεται να ξαναγράψει τις περιπέτειές του.

Για την έκρηξη της Επανάστασης στο Άργος γράφει:

«Οι κάτοικοι του Άργους, που βρίσκεται δυόμισι ώρες μπροστά από το κάστρο του Ναυπλίου, είχαν από παλιά καλές και αρμονικές σχέσεις με τους απίστους της πόλης. Έτσι, κάποιοι άντρες και γυναίκες από την τάξη των χριστιανών δεν ξέχασαν το δίκαιο του ψωμιού και του αλατιού και έδειξαν την αφοσίωσή τους: υπέδειξαν τις κακές προθέσεις του των Ρωμιών για τους μουσουλμάνους και ειδοποίησαν κρυφά ότι συσκέπτονταν οι Ρωμιοί για να επιτεθούν αιφνιδιαστικά στους μουσουλμάνους και να έχουν το νου τους. Εκείνοι είχαν αμφιβολίες και το σκέφτονταν.

Ωστόσο, σύμφωνα με το ρητό «όταν θέλει ο Θεός κάτι, το προκαλεί», μια Κυριακή, που ήταν η 12η μέρα του εν λόγω έτους, κάποιοι κάτοικοι του Ναυπλίου ονόματι Γενισεχιρλί Ιμπίς και Χάιτα Χασάν βρέθηκαν για δουλειές τους στο παζάρι της εν λόγω πόλης, στο Άργος δηλαδή,  όπου συγκεντρωνόταν πλήθος, ήρθαν στο κέφι και έριξαν μια πιστολιά.

Με τη σκέψη να μη δοθεί αφορμή για να φανερωθεί το μοχθηρό σχέδιο των άπιστων ραγιάδων που ήταν μαζεμένοι στο παζάρι, εκείνοι σκόρπιζαν και έφευγαν από την πόλη, ενώ οι οπλισμένοι άπιστοι ληστές που ήταν κρυμμένοι και περίμεναν στα περίχωρα της πόλης φοβήθηκαν και άρχισαν να κινούνται – θέλοντας και μη – από τις καθορισμένες θέσεις τους και να φανερώνουν τους εαυτούς τους. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι έχασαν κάθε αίσθηση ασφάλειας και άρχισαν να φεύγουν προς το Ναύπλιο.

Η Ακρόπολη του Άργους. Χαρακτικό, του Γάλλου αρχαιολόγου και αυτοδίδακτου ζωγράφου Αλεξάντρ Λενουάρ (1761-1839), π. 1810.

Δύο μέρες μετά, διακόσιοι μουσουλμάνοι βγήκαν από το κάστρο, το Παλαμήδι, και μπήκαν στην εν λόγω πόλη, διέρρηξαν τα κτίρια όπου βρήκαν προμήθειες και τις μετέφεραν στο Ναύπλιο.

Προκειμένου να φυλαχτούν από τις επιθέσεις του εχθρού οι κρατικοί μύλοι, που βρίσκονται τέσσερα μίλια μπροστά από το κάστρο και έπρεπε οπωσδήποτε να προστατευτούν, κρίθηκε σκόπιμο να σταλούν κάποιοι στρατιώτες.

Κάπου τριάντα άντρες μεταφέρθηκαν με καΐκια εκεί για να φυλούν το μέρος. Την τρίτη μέρα, εξακόσιοι οπλισμένοι άπιστοι, μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, ήρθαν στους μύλους από το Άργος και έστησαν ενέδρα έξω από τους τοίχους και τους κήπους. Τους είδαν όμως κάποιοι μουσουλμάνοι στρατιώτες και ειδοποίησαν τους υπόλοιπους. Αμέσως ο στρατός του ισλάμ άρχισε τη μάχη μέχρι το πρωί.

Όταν ξημέρωσε, επειδή οι εχθροί ήταν πολλοί και οι μουσουλμάνοι λίγοι, έδωσαν με μπαρούτι σινιάλο στο κάστρο για να στείλει ενισχύσεις. Στάλθηκαν άλλοι διακόσιοι πολεμιστές. Καταλαβαίνοντας ότι δεν πρόκειται να καταφέρουν να αντέξουν, οι εχθροί της πίστης άρχισαν να φεύγουν βιαστικά, ενώ οι μουσουλμάνοι στρατιώτες από πίσω τους πολεμούσαν.

Στη διάρκεια της μάχης, ένας μουσουλμάνος στρατιώτης τραυματίστηκε, ενώ από τους εχθρούς της πίστης έπεσαν δύο κεφάλια. Στη βράση της μάχης, όμως, οι μουσουλμάνοι δεν μπόρεσαν να δώσουν προσοχή στα γύρω μέρη και ξαφνικά είδαν ότι ένα εχθρικό πλοίο, που είχε εμφανιστεί από τη μεριά των Σπετσών, είχε φτάσει κοντά στο λιμάνι φοβούμενοι για τη ζωή τους, με χίλιες δυσκολίες αλλά και πολλή γενναιότητα, κατάφεραν να φτάσουν και να μπουν στο κάστρο.

Τη δεύτερη μέρα, με την παρακίνηση κάποιων και προκειμένου να πληροφορηθούν για τους αμαρτωλούς απίστους, διαλέχτηκαν και στάλθηκαν κάποια άτομα μαζί με τον Χουσεΐν αγά, κάτοικο του Άργους, στη Δαλαμανάρα.  Ωστόσο, οι άπιστοι τους εμπόδισαν με τουφεκιές να μπουν στην πόλη και έτσι επέστρεψαν ντροπιασμένοι.

Μέχρι εκείνες τις μέρες οι εχθροί δεν είχαν εμφανιστεί πουθενά. Παραμόνευαν στα βουνά και τους λόφους σε μία ώρα απόσταση. Οι μουσουλμάνοι που είχαν εγκαταλείψει τα χωριά τους έβγαιναν εδώ και κει από το κάστρο και έπαιρναν πράγματα που έβρισκαν στα χωριά.

Την τέταρτη μέρα του Μαρτίου, κάπου τετρακόσιοι άπιστοι είχαν συγκεντρωθεί στο χωριό Άρεια, που βρίσκεται στα ανατολικά του κάστρου, σε απόσταση τριών τετάρτων από το κάστρο του Ναυπλίου. Όταν αυτό επιβεβαιώθηκε με αυτόπτες μάρτυρες, οι μουσουλμάνοι στρατιώτες βγήκαν από το κάστρο και επιτέθηκαν εναντίον του εχθρικού στρατού στο χωριό αυτό: τους έτρεφαν σε φυγή, και κατά τη διαφυγή τους οι γενναίοι γαζήδες πήραν ένα κεφάλι από τους εχθρούς και επέστρεψαν.

Ύστερα από τρεις μέρες, την έβδομη μέρα του Μαρτίου, φάνηκε από το κάστρο ότι περίπου εξακόσιοι άπιστοι, οι περισσότεροι ραγιάδες του Κάτω Ναχιγιέ, δηλαδή της Ερμιόνης,  είχαν οχυρωθεί και ετοιμάζονταν για πόλεμο στο λόφο Παπαφενά, ένα τέταρτο της ώρας μακριά από το κάστρο.

Με το πρωί, τριακόσιοι γενναίοι τους επιτέθηκαν. Οι άπιστοι είχαν φτιάξει μετερίζια με τους βράχους, που ήταν σαν κάστρο, και αμύνονταν, ωστόσο, οι μουσουλμάνοι με μια τουφεκιά έκαναν έφοδο και ανέβηκαν στο βουνό. Όταν το είδαν οι καταραμένοι, αμέσως άφησαν τα τουφέκια τους και άρχισαν να φεύγουν από όλες τις μεριές. Ο στρατός του ισλάμ τους έφτασε, και τα κεφάλια δεκαεφτά από αυτούς έπεσαν από το σπαθί του. Κρέμασαν τα κεφάλια μπροστά από το κάστρο, έπιασαν και έναν αιχμάλωτο και γύρισαν χαρούμενοι στο κάστρο.

Έτσι, λοιπόν, οι κολασμένοι άπιστοι δεν εμφανίζονταν από πουθενά για οχτώ μέρες και οι κάτοικοι του κάστρου είχαν την καρδιά τους ήσυχη….»

Αυτά γράφει ο Γιουσούφ μπέης για την έκρηξη της Επανάστασης του 1821 στο Άργος, τα οποία  δημοσιεύονται στο βιβλίο:  «Οι Οθωμανικές αφηγήσεις για την Ελληνική Επανάσταση: Από τον Γιουσούφ Μπέη στον Αχμέτ Τζεβ-ντέτ Πασά», μια μελέτη της Σοφίας Λαΐου, επίκουρου καθηγήτριας οθωμανικής ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου και του ιστορικού – οθωμανολόγου Μαρίνου Σαρηγιάννη, μια έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών που πραγματοποιήθηκε το 2019.

Επιμέλεια

Αναστάσιος Τσάγκος

Γενικός Γραμματέας Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης

Κατάλογος Αγωνιστών του 1821 της Επαρχίας του Άργους – †Αγγελής Χρήστου Κλειώσης (1943-2015)

Η  Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού δημοσιεύει τον κατάλογο των αγωνιστών της  επαρχίας Άργους, που έλαβαν  μέρος στην  Επανάσταση  του 1821.  Ο  κατάλογος αυτός είναι  αποτέλεσμα μιας επίπονης και μακροχρόνιας προσωπικής  έρευνας του «εξ Άργους  ορμώμενου» τ. Αρχιπλοιάρχου  και  Λιμενάρχη  Ναυπλίου, Αγγελή Χρ. Κλειώση [1943-2015].

Η  Αργολική Βιβλιοθήκη ευχαριστεί  τον  υιόν του κ. Χρήστο Α. Κλειώση, Δικηγόρο Παρ’ Αρείω Πάγω,  που της εμπιστεύθηκε την αδημοσίευτη αυτή εργασία του πατερά του, να την επιμεληθεί  και να την  παρουσιάσει στο αναγνωστικό κοινό της, συμβάλλοντας  έτσι  καθοριστικά στον πάνδημο εορτασμό  της Αργολίδας για  τα 200  χρόνια  από την έναρξη  του Απελευθερωτικού  Αγώνα.

Η  Αργολική Βιβλιοθήκη, γνωρίζοντας από τον κύριο Χρήστο Κλειώση πως ο  πατέρας του  θεωρούσε ότι  η  εργασία του δεν είχε πλήρως ολοκληρωθεί και λόγω  του πρόωρου θανάτου του, καλεί κάθε δυνάμενο να βοηθήσει στην περαιτέρω ερευνά για την καταγραφή όσων  αγωνιστών ο κατάλογος δεν έχει συμπεριλάβει, ώστε να ολοκληρωθεί και να μνημονευθούν όλοι οι Αγολιδείς ήρωες  της Επανάστασης του ‘21.

Λίγες ημέρες πριν συμπληρωθούν 200 έτη από την έναρξη του Ιερού Αγώνα του 1821 και ενώ προγραμματίζονται να λάβουν χώρα διάφορες επετειακές εκδηλώσεις, υπάρχει ένα ουσιώδες στοιχείο που ίσως έχει αμεληθεί: Η μαζική συμμετοχή των Ελλήνων στην εξέγερση. Πρόκειται για ένα ιστορικό γεγονός που δικαίως έχει μεν ταυτιστεί με τις μεγάλες ηγετικές φυσιογνωμίες που διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά δεν θα πρέπει να ξεχαστούν οι λιγότερο επώνυμοι ή και ανώνυμοι επαναστάτες που θυσίασαν την ζωή τους ή χρόνια από την ζωή τους καθώς και τις όποιες περιουσίες διέθεταν για έναν σκοπό που όλοι τους ομόφωνα χαρακτήριζαν Ιερό.

Αγγελής Χρήστου Κλειώσης (1943-2015)

Έχοντας υπόψη αυτή ακριβώς την λιγότερο φωτισμένη γωνιά της ιστορίας που συνδέει πλέον το πρόσωπο με την ιστορία, ο πατέρας μου, Αγγελής Χρήστου Κλειώση (1943-2015), αφιέρωσε αρκετό από τον προσωπικό του χρόνο ψάχνοντας στα Αρχεία της Επιτροπής Θυσιών και Εκδουλεύσεων του Ιερού Αγώνος (https://www.nlg.gr/collection/archeio-agoniston-archeio-epitropis-agonos/), που φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη και περιέχει τους φακέλους όλων των Αργείων που υπέβαλλαν αιτήσεις για να αναγνωριστεί η στρατιωτική συμμετοχή τους. Μέλη της επιτροπής αυτής υπήρχαν επιφανείς αγωνιστές όπως ο Νικηταράς Σταματελόπουλος, ο Δημήτριος Τσώκρης, ο Κανέλλος Δεληγιάννης, ο Δημήτριος Μελετόπουλος, ο Δ. Πλαπούτας, ο Α. Παπατσιώρης, ο Π. Μπαρμπιτσιώτης και ο Α. Νέζος.

Καρπός της προσωπικής και πρωτογενούς έρευνας του πατέρα μου υπήρξε ένας κατάλογος με τα ονόματα των Αγωνιστών της επαρχίας του Άργους, τόπου της ιδιαίτερης πατρίδας μας. Περιέχει αφενός τον αριθμό του φακέλου και το όνομα κάθε αγωνιστή καθώς και μια σύντομη περίληψη των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτόν με αναφορά κυρίως στις ιστορικές μάχες που συμμετείχε.

Αυτός ο κατάλογος σκόπιμο είναι να δοθεί στην δημοσιότητα αυτές τις ημέρες κατ’ αρχήν για να φανεί ότι ο Ιερός Αγώνας της Ανεξαρτησίας ήταν έργο μιας μαζικής προσπάθειας χιλιάδων αφανών αγωνιστών. Επιπλέον όμως μας δίνει την ευκαιρία να αναζητήσουν οι σημερινοί κάτοικοι του Άργους έναν ξεχασμένο πρόγονο ανάμεσα σε αυτά τα ονόματα και να διεκδικήσουν «κληρονομικώ δικαιώματι» έτσι ένα προσωπικό μερίδιο στο ηθικό μεγαλείο αυτού του Αγώνα, συνδέοντας έτσι την οικογενειακή τους ιστορία με ένα κοσμοϊστορικό γεγονός. Τέλος όμως δίνεται η ευκαιρία, εφόσον υπάρχει η σχετική βούληση, να εγκαινιαστεί μια πρακτική να μνημονεύονται τα ονόματα τους από την τοπική εκκλησία κατά την επέτειο της Εθνεγερσίας, αρχής γενομένης από φέτος.

Θα ήθελα να παραδώσω στη δημοσιότητα μέσω της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας & Πολιτισμού το αδημοσίευτο και ακατέργαστο χειρόγραφο του πατέρα μου με τα ονόματα των αγωνιστών της επαρχίας Άργους με την ευχή να γίνει κάποτε η μελέτη της τοπικής ιστορίας επίσημη πολιτική της πολιτείας αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης με την εισαγωγή σχετικού μαθήματος ανά επαρχία, ώστε η μνήμη της τοπικής ιστορίας να φωτίζει τις λιγότερο γνωστές πτυχές της ιστορίας μας που συνδέουν προσωπικά τον καθένα μας, μέσω των προγόνων του, με την Ελληνική Ιστορία και έτσι να δείχνει σε όλους το χρέος μας προς τους επόμενους.

Τελειώνω αυτό το σύντομο σημείωμα με μια διευκρίνιση: σκοπός μου δεν είναι η ανάδειξη της υπεροχής μιας συγκεκριμένης επαρχίας, εν προκειμένου του Άργους, έναντι άλλων επαρχιών, αλλά η παρακίνηση και άλλων επαρχιών να μιμηθούν τον ζήλο του πατέρα μου για την διατήρηση και ανάδειξη της τοπικής μνήμης που μας συνδέει προσωπικά με την εθνική μας ιστορία.

Χρήστος Αγγελή Κλειώσης

Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω

Μητρώα Αξιωματικών κατά τον Ιερόν Αγώνα Επαρχίας Άργους

129. Αρχιεπίσκοπος Αργολίδος Γεράσιμος Παγώνης. Πίνακας στο Μητροπολιτικό Μέγαρο της Ιεράς Μητροπόλεως Αργολίδος.

     Γεράσιμος Παγώνης ή Παγωνόπουλος (1852-1867): Αρχιερεύς Αργοναυπλίας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα την επανάστασιν, λόγω και έργω. Διετέλεσε γραμματεύς του Π. Μαυρομιχάλη, συνέταξε την προκήρυξη του Αρχιστρατήγου και προέδρου της Μεσσηνιακής Γερουσίας προς τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς. Ως Αγωνιστής του 1821 προσέφερε πλείστας στρατιωτικάς υπηρεσίας. Επί των ημερών του μετά την απελευθέρωση, αρχιερατεύοντος αυτού εις την Αργοναυπλίαν ετέθη ο θεμέλιος λίθος του ναού του Αγίου Πέτρου την 17.7.1859 παρουσία του Βασιλέως Όθωνος ρίψαντος εις τα θεμέλια χρυσά νομίσματα, τα εγκαίνια εγένοντο την 18.4.1865 υπό του ιδίου Επισκόπου. Ως Αργοναυπλίας Αρχιερεύς διετέλεσε από το 1852 έως 1867 οπότε και εκοιμήθη εις Ναύπλιον. Ητο δε ανηψιός του μετ’ άλλων αρχιερέων μαρτυρήσαντος εν φυλακαίς Τριπόλεως επισκόπου Καλαμών Χρυσάνθου. Κατετάγη εις τα Μητρώα Αγωνιστών του 1821 με τον βαθμόν Β’ τάξεως ήτοι Αντιστράτηγος.

156. Αναστάσιος Π. Τσώκρης (†1849): Αργείος. Αδελφός του στρατηγού Δημητρίου Τσώκρη. Υπηρέτησε καθ’ όλον των Αγώνα, εις διαφόρους μάχες, λόγω των υπηρεσιών του κατά τον αγώνα εγένετο μετά την απελευθέρωση το 1845 λοχαγός της Βασιλικής Φάλαγγας. Υπό της Επιτροπής αγώνος κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Δ’ Τάξεως. Απέθανε εν Άργει το 1849.

183. Δημήτριος Μέντης (†1822): Αργείος. Λαμπρός και περίφημος ιππεύς, προ της επαναστάσεως είχε υπηρετήσει εις το Ρωσικό Ιππικό. Υπηρέτησε ως οπλαρχηγός εις διαφόρους μάχας. Την 27.7.1822 μαχόμενος κατά του Δράμαλη εις την θέση Γλυκειά του Ναυπλίου επληγώθη, απέθανε μετ’ ολίγας ημέρας εις Μύλους. Πολέμησε υπό τον Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις την Δ’ τάξιν Αξιωματικών.

188. Αναστάσιος Νέζος (†1859): Εκ Κουτσοποδίου. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, διεκρίθη εις την μάχη των Δερβενακίων, ένθα και ετραυματίσθη εις το γόνυ και εχώλαινε εις τον μετέπειτα βίον του. Πολέμησε υπό τον Δ. Τσώκρη εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Προήχθη εις χιλίαρχον το 1825, βραδύτερον μετά την απελευθέρωση εγένετο ταγματάρχης της Βασιλικής Φάλαγγας. Απέθανε εις το Κουτσοπόδιον το 1859. Είχε τέκνα επίσης αγωνιστάς τον Ανδριανόν, τον Κωνσταντίνον, τον Γεώργιον και Θεόδωρον. Προσέφερε εις τον Αγώνα 7.300 γρόσια. Υπό της Επιτροπής Αγώνος κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Δ’ τάξεως.

199. Κωνσταντίνος Κακάνης (†1825): Εκ Μπουτίων. Έλαβε μέρος εις πλείστας μάχας και πολιορκίας. Εφονεύθη την 20.5.1825 εις την μάχη του Κρομμυδίου παρά τω Μανιάκι μαχόμενος κατά του Ιμπραήμ υπό τον Αρχιμανδρίτη Γρηγόριο Δικαίον ή Παπαφλέσσα όπως αναφέρεται εις πιστοποιητικόν υπογεγραμμένο από τον ίδιο τον Θ. Κολοκοτρώνη. Το 1824 έλαβε τον βαθμόν του χιλιάρχου. Έλαβε μέρος εις πολιορκία Τριπόλεως υπό τον Χατζή Χρήστον με 300 άνδρες, επίσης εις διαφόρους άλλας μάχας υπό τον Δ. Τσώκρη και Δ. Πλαπούτα. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Δ’ τάξεως.

322. Κωνσταντίνος Πανάγου Παμπούκης: Αργείος. Υπηρέτησε την επανάσταση στρατιωτικά και πολιτικά. Διετέλεσε Γενικός Γραμματεύς επαρχίας Άργους το 1824 και Γενικός Γραμματεύς (Υπουργός) Δικαίου. Προσέφερε εις τον Αγώνα 5.000 γρόσια. Το 1825 έλαβε τον βαθμό του χιλιάρχου. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Δ’ τάξεως.

393. Αναγνώστης Τασόπουλος: Εκ Δαλαμανάρας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, προήχθη εις Αντιστράτηγον το 1825. Υπηρέτησε ως οπλαρχηγός εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό τον Δημήτριον Τσώκρην. Εις τον ατομικό του φάκελλον υπάρχει γραμμάτιον του Εθνικού Ταμείου της προσωρινής Κυβερνήσεως της Ελλάδος ότι οφείλει το κράτος προς αυτόν χίλια γρόσια. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Δ’ τάξεως.

358. Γεώργιος Μπεκιάρης (†1822): Εκ Μπουτίων. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα ως οπλαρχηγός εις τας επισημοτέρας μάχας, πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, Τριπόλεως κατά του Ιμπραήμ, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια υπό τον Δημήτριον Τσώκρην. Συμφώνως με αποδείξεις αι οποίαι υπάρχουν εις τον ατομικό του φάκελο, παρέδωσε ο ίδιος εις την προσωρινή Διοίκηση και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη το ποσόν των 8.000 γροσίων δια τον Αγώνα. Τον Μάρτιο του 1827 εξεστράτευσε εις Αττική με 180 άνδρας και την 22.4.1827 έπεσε ενδόξως μαχόμενος εις την εν Φαλήρω μάχη εις την θέση τρεις Πύργοι μετά του Γεωργίου Καραϊσκάκη, μαζί του συνεπολέμει και ο αδελφός του Ανδρέας. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Δ’ τάξεως.

Γεώργιος Μπεκιάρης

Στο τρίστρατο, που πέρασε προφήτης και πατέρας

Ο Γέρος κ’ η γενιά του

Του Παπαρσένη η συντροφιά και του Νικήτα ο αγέρας,

Αγέρας του θανάτου!

Στο τρίστρατο που πέρασε μια μέρα η Μπουμπουλίνα

Με τ’ άρματα ζωσμένη.

Του Τσόκρη η χρυσοφέρμελη, του Νέζου η καραμπίνα,

Του Γιάννουζα οι ταμμένοι.

Στο τρίστρατο τ’ Αργολικού, που βγήκαν οι Νταγραίοι

Πρώτοι και τόσοι του Μόριά σεμνοί καπεταναίοι,

Σε φέρνει ο νους μου πλάϊ τους λεβέντη καβαλλάρη

Και σένα του Φαλήρου αητέ περήφανε Μπεκιάρη.

Γ. Λογοθέτης

Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά 1961.

Η Ελλάς ευγνωμονούσα,1858 – Θεόδωρος Βρυζάκης (1819 -1878). Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου. Παράρτημα Ναυπλίου.

366. Αντώνιος Ζωγράφος: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα. Έλαβε μέρος εις την πολιορκία του Ναυπλίου, υπό τον Παπαρσένη Κρέστα εις την Παναγία την Κατακεκρυμένη, εις πολιορκία της Τριπόλεως υπό τον ΚανέλΛο Δεληγιάννη, εις το Φρούριο του Άργους και Μύλους υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη, εις τα Δερβενάκια ήτο έφιππος εις την επίθεση της εμπροσθοφυλακής του Δράμαλη και επληγώθη εις την κνήμην, εις τας Αθήνας κατά του Κιουταχή, επίσης εις Ζεμενό, Βόνιτσα και Κραβασαρά κατά του Μουσταφάμπεη. Συμμετείχε και εις τον κατά θάλασσα Αγώνα υπό τον Υδραίον Γεώργιον Χατζή-Ανάργυρο κατά της Σάμου και πυρπόλησε τουρκικό πολεμικό πλοίο εις τον λιμένα Βαθύ της Σάμου, επίσης και κατά του Φρουρίου της Κω. Το 1830 εγένετο λοχαγός της Βασιλικής Φάλαγγας. Υπό της Επιτροπής Αγώνος κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Δ’ τάξεως.

412. Τσώκρης Δημήτριος (1796 – 1875)

     Δημήτριος Τσώκρης (1796-1875): Υπάρχει κενό. Πληροφορίες από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη. Ο φάκελος Δ. Τσώκρη που φυλάσσεται στο Αρχείο Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιο­θήκης, δεν περιέχει τίποτε άλλο έκτος από το παρακάτω έγγραφο:

Άργος τη 17 Μαΐου 1865

Προς την επί του Αγώνος Σεβαστήν Επιτροπήν

Κύριοι,

Θεωρώ όλως μάταιον διά πιστοποιητικών και διπλωμάτων να σας καταδείξω όποιος είμαι, με γνωρίζετε άπαντες, και εις τούτο στηριζόμενος, έρχομαι ευτόλμως διά της παρούσης όπως παρακαλέσω υμάς να με κατατάξητε εις την αρμόζουσαν προς τας θυσίας μου τάξιν.

Υποσημειούμαι ευσεβάστως

Δ. Τσόκρης

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες ειδήσεις, η οικογένεια Τσώκρη ήταν από τις παλιές οικογένειες του Άργους. Ο Δημήτριος, γιος του Πανάγου, γεννήθηκε στο Άργος το 1796. Μεγαλύτερους αδελφούς είχε πρώτο το Γεώργιο, που από μικρός είχε πάει στην Κωνσταντινούπολη όπου πλούτισε και επέστρεψε στο Άργος το 1817, και τον Αναστάσιο ή Τάσο που κατοικούσε στο Άργος. Και οι τρεις αδελφοί έλαβαν μέρος στην Επανάσταση. Ο Δημήτριος πανδρεύτηκε τον Ιανουάριου του 1827 τη Μαριγώ το γένος Ιατρού και απέκτησε πολυμελή οικογένεια. Πέθανε στις 3 Απριλίου 1875… (Βλέπε και σχετικό λήμμα  Δημήτριος Τσώκρης (1796-1875).    

420. Πάνος Οικονόμου ή Παπανικονόπουλος: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, πολέμησε ως εκατόνταρχος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς, ανεδείχθη το 1825 εις χιλίαρχον. Το 1852 εγένετο λοχαγός της Βασιλικής φάλαγγας. Εις το ατομικό του φάκελο υπάρχει κατάλογος Αργείων στρατιωτικών της χιλιαρχίας Άργους του 1832. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Δ’ τάξεως.

441. Ανδριανός Νέζος (†1825): Εκ Κουτσοποδίου. Υπηρέτησε μέχρι του 1825 εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας έπεσε ενδόξως μαχόμενος την 20.5.1825 εις την εν Μανιακίω μάχη κατά του Ιμπραήμ ως υφοπλαρχηγός του Παπαφλέσσα. Ήταν υιός του οπλαρχηγού Αναστασίου Νέζου. Κατετάγη εις την Δ’ τάξιν Αξιωματικών.

505. Καλαμαράς Γρηγόριος (1769-1821)

     Γρηγόριος Καλαμαράς Αρχιερεύς Άργους – Ναυπλίου (1769-1821): Εθνομάρτυρας (εκ Σίτσοβα της Αλαγονίας). Υπηρέτησε σπουδαίως ως εκ της θέσεώς του. Αρχιεράτευσε εν Άργει από το 1801 έως 1821. Απέθανε εκ κακουχιών και βασάνων εις τας δυσώδεις και σκοτεινές φυλακές της Τριπόλεως λίγο πριν την Άλωση της πόλεως την 23.9.1821, όπου κρατείτο ως όμηρος των Τούρκων μετ’ άλλων Αρχιερέων και Προκρίτων, οι οποίοι είχαν φυλακισθεί προληπτικός δια να εμποδιστή η Επανάσταση. Μυηθεί εν Ύδρα εις την Φιλική Εταιρεία υπό του ιερομονάχου Νικηφόρου Παμπούκη κατά τας ρωσικός εκθέσεις εις ηλικία 50 ετών την 27.6.1819 δωρίσας 500 γρόσια. Εν συνεχεία εμύησε πλείστους Αργείους εις την Φιλική Εταιρεία. Ήτο ανιψιός του προηγουμένου Μητροπολίτη Γρηγορίου. Το 1972 η πατρίς ευγνωμοσύνης ένεκεν, ανήγειρε μαρμάρινη προτομή του ιεράρχου αριστερά της εισόδου του Ναού του Αγίου Πέτρου δια τας Υφίστας υπηρεσίας προς το Έθνος τας οποίας προσέφερε ο Πρωτομάρτυς αυτός. Κατετάγη εις την Α’ τάξιν Αξιωματικών.

572. Θεόδωρος Ν. Τριγκουνόπουλος ή Τριγκούνης (†1887): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλο τον Αγώνα ως οπλαρχηγός εις τας πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια υπό τον Δ. Τσώκρη και Θ. Κολοκοτρώνη. Το 1825 προήχθη εις χιλίαρχος και βραδύτερον μετά την απελευθέρωση λόγω των σπουδαίων υπηρεσιών του ονομάστηκε λοχαγός της Βασιλικής φάλαγγας. Υπό της Επιτροπής Αγώνος κατετάγη εις Αξιωματικούς Ε’ τάξεως. Απέθανε εν Άργει το 1887.

575. Νικόλαος Λάμπας (†1835): Εκ Καρυάς. Υπηρέτησε καθ’ όλο τον Αγώνα επικεφαλής 50 Ανδρών εις πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον όπου και επληγώθη. Διετέλεσε υπό τας διαταγές του Δημητρίου Τσώκρη, Δημητρίου Πλαπούτα και Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Το 1825 προήχθη εις Υποχιλίαρχον. Επί I. Καποδιστρίου υπηρέτησε ως αξιωματικός τάγματος της εθνικής φρουράς Άργους. Απέθανε εν Άργει το 1835. Κατετάγη υπό της επιτροπής Αγώνος εις ΣΤ’ τάξιν Αξιωματικών.

578. Αναγνώστης Σουρήλος: Αργείος Δημότης (εξ Αβδήμπεη). Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίαν Ναυπλίου, επολέμησε κατά Δράμαλη και Ιμπραήμ, εις την εν Φαλήρω μάχη έλαβε μέρος με 300 άνδρες μαζί με τον Γ. Μπεκιάρη παρά την θέση τρεις Πύργοι. Διετέλεσε Υπασπιστής του Γ. Καραϊσκάκη. Το 1830 έγινε υπολοχαγός της Φάλαγγος. Κατετάγη εις την Ε’ τάξιν Αξιωματικών.

586. Παναγιώτης Ντούσιας: Εξ Αχλαδοκάμπου. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα εις τας μάχας Βαλτετσίου, Παρθενίου, Φούντομα Κυνουρίας, Δερβενακίου, Γράνας, Τριπόλεως, κατά του Κεχαγιάμπεη διά στρατηγήματος τον ηνάγκασε να φύγει εκ Τριπόλεως ανάψας πολλάς πυράς εις Παρθένιον και να τραπή εις Τουρνίκιον. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Θ. Κολοκοτρώνη, Δ. Τσώκρη και Νικηταρά. Ήτο στενός φίλος του Θ. Κολοκοτρώνη. Βραδύτερον έγινε λοχαγός της φάλαγγος. Κατετάγη εις την Ε’ τάξιν Αξιωματικών.

589. Κωνσταντίνος Ντούσιας: Εξ Αχλαδοκάμπου. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, ήτο αδελφός του προηγουμένου έλαβε μέρος εις όλας τας μάχας και πολιορκίας τας οποίας είχε λάβει μέρος και ο αδελφός του Παναγιώτης και υπό τους ίδιους οπλαρχηγούς. Εγένετο Υποχιλίαρχος το 1824 και μετά την απελευθέρωση λοχαγός της φάλαγγος. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Ε’ τάξεως υπό της Επιτροπής Αγώνος.

688. Γεώργιος Φράγκας (†1821): Αργείος. Υπηρέτησε από την αρχή της επαναστάσεως ως Μπουλουξής επικεφαλής ανδρών, επολέμησε εις Μύλους, εις Ακροκόρινθον, εις πόρτας Τριπολιτσάς, όπου εφονεύθη από βολή κανονιού μαχόμενος κατά του Κεχαγιάμπεη υπερμαχών της πατρίδος. Εγκατέλειψεν σύζυγον και ανήλικον θυγατέρα. Κατετάγη υπό της Επιτροπής Αγώνος εις Αξιωματικούς Ε’ τάξεως.

* Σημείωση: Εις πιστοποιητικόν του Αγωνιστού εντός του ατομικού του φακέλλου υπάρχει ωραία σφραγίς του Δήμου Άργους, απεικονίζουσα την Αθηνά και δόρυ και κουκουβάγια εντός πλαισίου δαφνών. Υπογράφει δημογέρων Ν. I. Κορδίας 5.2.1829.

730. Ιωάννης Ζεμπέκος: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις τας πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη, εις τα Δερβενάκια και Αθήνας. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, Θεοδώρου και Ιωάννου Κολοκοτρώνη. Προήχθη εις τον βαθμόν του χιλιάρχου το 1825. Απέθανε ενωρίς και εγκατέλειψε σύζυγον και τρία θήλεα τέκνα. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ε’ τάξεως υπό της Επιτροπής Αγώνος.

754. Γεώργιος I. Σπίγκος ή Σκαλελάς: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα ως Μπουλουξής εις πολιορκία Ναυπλίου κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας υπό τον Γ. Κολοκοτρώνη και Δ. Τσώκρη. Μετά την απελευθέρωση ωνομάσθη Υπολοχαγός. Κατετάγη εις την Ε’ τάξιν Αξιωματικών.

771. Κωνσταντίνος Ν. Πάγκαλος: Αργείος. Το 1819 ευρίσκετο εγκατεστημένος εις την Σμύρνην εμπορευόμενος ένθα και έγινε Φιλικός. Το 1820 απέστειλε επιτροπή εκ Σμύρνης τους Κ. Ναύτην, Κ. Μώραλην και Μ. Καλιβουτζήν με 300 βαρέλια πυρίτιδος τα οποία προσέφερε εις την επανάσταση. Το 1821 προδωθείς εν Σμύρνη δια τον Αγώνα, εγκατέλειψε την περιουσία του και επέστρεψε εις το Άργος. Επικεφαλής 20 ανδρών επολέμησε εις πολιορκία Τριπόλεως και εις Τρίκορφα κατά του Ιμπραήμ υπό τον Δ. Τσώκρη και Δ. Υψηλάντην. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα έγινε γραμματεύς του Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Ε’ τάξεως.

831. Μιχαήλ Α. Ιατρός (†1855): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις διαφόρας μάχας και πολιορκίας. Το 1825 λόγω των Υπηρεσιών του προήχθη εις χιλίαρχον. Απέθανε εν Άργει το 1855 πένης, η οικογένεια του εστερείτο και τον επιούσιον άρτον, εγκαταλείψας σύζυγον και τρία θήλεα τέκνα. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Ε’ τάξεως.

846. Πέτρος – Δημήτριος Διβάνης (1799-1862): Αργείος Δημότης (καταγόμενος εκ Κωνσταντινουπόλεως). Υπηρέτησε ως ιατρός εις το πλοίο «Καρτερία», επίσης εις το σώμα των Φιλελλήνων όπου την 4.7.1822 έλαβε μέρος εις την μάχην του Πέτα, ένθα εθυσιάσθη το σώμα των Φιλελλήνων, επληγώθη εις τον πόδα. Διετέλεσε Υπασπιστής του Φαβιέρου. Το 1824 προήχθη εις Υπολοχαγόν της φάλαγγος. Κατετάγη υπό της επιτροπής Αγώνος εις την Ε’ τάξιν Αξιωματικών, μετά την απελευθέρωση διετέλεσε Δημογέρων του Άργους, εις τον ατομικόν του φάκελλον υπάρχουν τα πρακτικά της εκλογής του υπογεγραμμένα υπό δεκάδων επιφανών Αργείων. Αργότερα διετέλεσε Δήμαρχος του Άργους από το έτος 1858 μέχρι το 1861.

980. Συμεών Μπουχελής ή Ξηροκαστελιώτης (†1822): Αργείος (καταγόμενος εκ Μηδέας). Ηγούμενος της ιεράς μονής Αγίου Δημητρίου Καρακαλά, απεβίωσε εκ κακουχιών κατά την διάρκεια της πολιορκίας του Ναυπλίου το 1822, υπηρέτησε υπό τον Δημήτριο Τσώκρην. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Ε’ τάξεως.

1011. Παναγιώτης Μπούλτωρης (†1897): Αργείος. Έλαβε μέρος εις την επανάσταση καθ’ όλον τον Αγώνα, ως επικεφαλής πολλών ανδρών εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Απέθανε εν Άργει το 1897. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Ε’ τάξεως.

1073. Αθανάσιος Μπουχελής (†1822): Αργείος κάτοικος (εκ Μηδέας). Εφονεύθη το 1822 κατά την πολιορκία του Ναυπλίου, υπηρέτησε υπό τον Δημήτριον Τσώκρην, ήτο αδελφός του Ιερομονάχου Συμεών Μπουχελή. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1085. Κωνσταντίνος Νέζος: Εκ του Κουτσοποδίου. Υιός του Αναστασίου Νέζου. Έλαβε μέρος εις την εττανάστασι καθ’ όλον τον Αγώνα, εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό τον I. Θ. Κολοκοτρώνη, Δ. Τσώκρην, Νικηταράν, Χατζή Χρήστον. Το 1825 εγένετο Ταξίαρχος, το 1844 ωνομάσθη Ανθυπολοχαγός της φάλαγγος. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1172. Αντώνιος Παναγιώτου (†1861): Αργείος. Υπηρέτησε από αρχή μέχρι τέλους του Αγώνος ως πεντηκόνταρχος εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, κατά του Ιμπραήμ εις Τρίκορφα, εις Δραμπάλα και Δαβιά, κατά του Δράμαλη εις Αργολίδα. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Θ. Κολοκοτρώνη, Π. Γιατράκου. Ο Δ. Τσώκρης βεβαιώνει ότι ο αγωνιστής αυτός επετέθη και κατέλαβε το θαλάσσιο φρούριο Ναυπλίου με 15 άνδρες. Εις την μάχη επληγώθη βαρέως εις την δεξιάν χείραν. Μετά την απελευθέρωσι εγένετο Ανθυπολοχαγός της Βασιλικής φάλαγγος. Απέθανε εν Άργει το 1861. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1250. Παναγής – Ιωάννης Ζητουνιάτης: Αργείος Δημότης (εκ Στερεός Ελλάδος). Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα ως αρχαίος Σημαιοφόρος και ιππεύς εις διαφόρους μάχας, κατά του Ιμπραήμ εις Βέρβενα, εις Ναυαρίνον υπό τον Δ. Τσώκρη και εις άλλας μάχας υπό τον Οδυσσέα Ανδρούτσον. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1276. Γεώργιος Ντανταρής (†1822): Αργείος. Υπηρέτησε επικεφαλής στρατιωτών και εφονεύθη εις πολιορκία του Ναυπλίου. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Θ. Κολοκοτρώνη και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Στ’ τάξιν Αξιωματικών.

1355. Παναγιώτης Γκερεμέζης (†1825): Εκ Χώνικα. Υπηρέτησε από του 1821 μέχρι του 1825 εις διαφόρους μάχας, μαχόμενος κατά του Ιμπραήμ εις Σφακτηρία εφονεύθη το 1825. Είχε αναδεχθή εις χιλίαρχον προ του θανάτου του. Εγκατέλειψε δύο ανήλικα τέκνα και σύζυγον. Κατετάγη εις αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1465. Κωνσταντίνος Κωτσιάκος ή Δρυμούρας (†1863): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό το Δ. Τσώκρη, εις την μάχην του Νεοκάστρου αιχμαλωτίσθη και απηλευθερώθη βραδύτερον. Το 1825 ωνομάσθη χιλίαρχος και την 29.4.1834 Ανθυπολοχαγός της Βασιλικής φάλαγγος. Απέθανε εν Άργει τον Οκτώβριον του 1863, εγκαταλείψας τρία ανήλικα τέκνα και σύζυγον. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

1521. Βασίλειος Αθανασίου (1792-1849): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, μετέσχε εις πλείστας μάχας και πολιορκίας της Πελοποννήσου, διεκρίθη εις μάχην της Δαβιάς, μαχόμενος ως αξιωματικός υπό τον Π. Μαυρομιχάλη και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Στ’ τάξιν Αξιωματικών.

1328. Ανδρέας Μπεκιάρης: Εκ Μπουτίων. Αδελφός του φονευθέντος Γεωργίου Μπεκιάρη, επολέμησε καθ’ όλον τον αγώνα εις πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη κατά του Ιμπραήμ, εις την εν Φαλήρω μάχη το 1827 μετά του φονευθέντος αδελφού του. Μετά την απελευθέρωση εγένετο λοχαγός της φάλαγγος. Κατετάγη εις Στ’ τάξιν Αξιωματικών.

1530. Αναστάσιος Τσιρίκος ή Καπετάνιος: Εκ Κάτω Μπέλεσι Λυρκείας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας. Προήχθη το 1825 εις τον βαθμόν του εκατοντάρχου, επροτάθη υπό του Α. Τσώκρη δια τον βαθμόν του χιλιάρχου. Απέθανε ενωρίς και εγκατέλειψε τρία τέκνα ανήλικα και σύζυγον. Κατετάγη εις Στ’ τάξιν Αξιωματικών.

1547. Σωτήριος Παπαμιχαλόπουλος: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα. Όταν εξερράγη η επανάστασις ήταν μεγαλέμπορος εις Κωνσταντινούπολή, αμέσως επέστρεψε εις το Άργος. Έλαβε μέρος εις πολιορκία του Ναυπλίου. Εις την Άλωση του Ναυπλίου μετέσχε και ναυτικών επιχειρήσεων και εκυρίευσε επτά πλοιάρια εις τον Αργολικό Κόλπον τα οποία ανεφοδίαζον τους πολιορκουμένους Τούρκους. Βραδύτερον εγένετο γενικός φροντιστής του εν Άργει στρατοπέδου. Ούτος εγκατέλειψε όλη του την περιουσία εις Κωνσταντινούπολή. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1617. Δημήτριος Αναστ. Κατσαρός: Αργείος. Έλαβε μέρος εις την επανάσταση καθ’ όλον τον αγώνα με 50-100 στρατιώτας, εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, εις Τρίκορφα, Πολιανή και εις Σάλωνα και Αγία Μαρίνα μαχόμενος ως Μπουλουξής και ιππεύς. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Νικηταρά, Α. Τζώκρη, Γ. Αγαλόπουλου, Δ. Καλλέργη, Χατζή Χρήστου. Προήχθη εις Υπολοχαγόν της φάλαγγος. Απέθανε νέος και άφησε πολυμελή οικογένεια. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1683. Γεώργιος Βαρβάρας (†1846): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας, υπό τον Δ. Τσώκρη. Το 1824 προήχθη εις τον βαθμόν του Εκατοντάρχου. Απέθανε εις Αθήνας το 1846. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1688. Δημήτριος Πέτρου Κονταξής: Αργείος Δημότης (καταγόμενος εκ Στερεός Ελλάδος). Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα επικεφαλής στρατιωτών εις Νεόκαστρον, εις Δίστομον, εις Αθήνας, εις Αράχωβα και εις Μεσολόγγιον όπου εφονεύθη. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς των Χριστοδούλου Χατζηπέτρου, Κίτζου Τζαβέλα, Γρηγορίου Λιακατά και Χατζή Χρήστου. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1698. Νικόλαος Καλιματιανός: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα ως επικεφαλής στρατιωτών, έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Υπήρξε διακεκριμένος πολεμιστής, διεκρίθη επίσης δια την αυταπάρνησίν του εν ώρα μάχης. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1710. Ανδρικός Αλίκουλης: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα εις πλείστας μάχας και πολιορκίας ως Μπουλουξής, επολέμησε υπό τας διαταγάς διαφόρων οπλαρχηγών και του Δ. Τσώκρη. Ο αδελφός του Γεώργιος Αλίκουλης εφονεύθη το 1821 εν Άργει μαχόμενος κατά του Κεχαγιάμττεη. Κατετάγη εις Στ’ τάξιν Αξιωματικών.

1712. Νικόλαος Κυριάκου: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου και Ακράτας κατά του Ιμπραήμ επικεφαλής πολλών ανδρών. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του I. Μακρυγιάννη, I. Κολοκοτρώνη, Χατζή Χρήστου και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Στ’ τάξεως.

1726^α. Κωνσταντίνος Προκοπίου: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας υπό τον Δ. Τσώκρη και I. Θ. Κολοκοτρώνη. Υπηρέτησε ως φροντιστής στρατεύματος και τσαούσης του I. Θ. Κολοκοτρώνη. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

1757. Γεώργιος Δήμου: Εκ Τάτσι του Δήμου Αλέας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Επροτάθη δια τον βαθμόν του Εκατοντάρχου. Βραδύτερον λόγω της ανδρείας του ανεδείχθη εις λοχαγόν της φάλαγγος. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

1833. Ιωάννης Νυστάζος: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, εις τας μάχας Βαλτετσίου, Δερβενακίων κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, Δραμπάλα, Νησί, Αβαρίνους και εις Μπασαρά, εις Αμπιλιανή και Άστρος. Εις μίαν μάχην επληγώθη εις δεξιάν χείρα και πόδα. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, Κ. Δεληγιάννη, Δ. Πλαπούτα και Ιωάννη Θ. Κολοκοτρώνη. Υπηρέτησε καθ’ όλο το διάστημα ως σημαιοφόρος και αξιωματικός. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

1838. Κώστας Ζήσης: Αργείος Δημότης (εκ Στερεός Ελλάδος). Υπηρέτησε καθ’ όλο το διάστημα του Αγώνος επικεφαλής στρατιωτών εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Εισήλθεν εκ των πρώτων μετά του Σ. Σταϊκόπουλου εις Παλαμήδιον κατά την άλωσιν αυτού. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

1851. Αναγνώστης Ψωμάς ή Μαρίνος: Εκ Λιμνών. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα επικεφαλής 80 έως 120 στρατιωτών εις πολιορκία Ακροκορίνθου, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον και Αβαρίνους. Εις την μάχην των Δερβενακίων επληγώθη εις δεξιόν βραχίονα. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Π. Μαυρομιχάλη, Δ. Τσώκρη, Ιωάννη Κολοκοτρώνη, Δ. Καλλέργη και Π. Νοταρά. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

1924. Σπυρίδων Μαρίνος (†1865): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό τον Ιωάννη Θ. Κολοκοτρώνη. Το 1825 προήχθη εις εκατόνταρχον. Απέθανε εν Άργει το 1865. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

2054. Γεώργιος Ψωμάς ή Μαρίνος: Εκ Λιμνών. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, κατά του Ιμπραήμ, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια, εις Αθήνας επικεφαλής 50-60 ανδρών. Το 1825 προήχθη εις Πεντηκόνταρχο. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Π. Μαυρομιχάλη, Νικηταρά, Χατζή Χρήστου και Δ. Τσώκρη. Υπήρξε προεστός των Λιμνών προ του 1821 και μέχρι το 1836. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

2179. Παναγιώτης Κατσάμπας: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος ως επικεφαλής στρατιωτών, εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, κατά του Κεχαγιάμπεη εις Άργος, κατά του Δράμαλη εις Αργολίδα και Δερβενάκια, εις Μεσολόγγιον, κατά του Ιμπραήμ εις Ναβαρίνους, όπου ηχμαλωτίσθη από τους Αιγυπτίους το 1825 και μετήχθη ως δούλος εις την Αίγυπτον. Ηλευθερώθη θεία προνοία τον Ιούνιον του 1829 και επέστρεψε εις το Άργος. Εξώδευσε όλη την περιουσία του υπέρ του αγώνος. Έμεινε ανάπηρος εκ των κακουχιών και πληγών και απεβίωσε νέος, εν εσχάτη πενία, εγκαταλείψας ανήλικα τέκνα και σύζυγον. Επολέμησε υπό τους Θ. Κολοκοτρώνη, Δ. Τσώκρη, Νικηταρά και I. Κολοκοτρώνη. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

2183. Γεώργιος Σταμπόλης: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Το 1825 προήχθη εις Υποχιλίαρχον. Επολέμησε ως επικεφαλής στρατιωτών. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

2252. Δημήτριος Ι. Κλειώσης (1803-1907): Εκ Κουτσοποδίου. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας ως αξιωματικός. Πιστοποιητικόν της 19.2.1845 υπογεγραμμένον υπό διαφόρων οπλαρχηγών βεβαιώνει:

«Οι υπογεγραμμένοι πιστοποιούυεν ότι ο Δημήτριος Κλειώσης κάτοικος Κουτσοποδίου του Δήμου Μυκηνών, από την αρχήν της επαναστάσεως άμα ήχησεν η Σάλπιξ δια την ελευθερίαν της πατρίδος, έλαβεν τα όπλα, ετέθη υπό τας οδηγίας μας με σώμα στρατιωτών και επικεφαλής αυτών εξεπλήρωσε χρέος αξιωματικού με απερίφραστον ζήλον, γενναιότητα και υπακοήν εις τους ανωτέρους του, παρευρεθείς εις διαφόρους μάχας από το 1821 μέχρι της εντελούς ελευθερίας της πατρίδος, εις την πολιορκίαν Ναυπλίου μέχρι της πτώσεώς του, εις Ακροκόρινθον, εις την κατά του Δράμαλη, εις την κατά του Ιμπραήμ Πασά εις Νεόκαστρον, εις Δραμπάλα, εις Τρίπολιν, και τελευταίον εις Αθήνας, και αλλαγού όπου η ανάνκη της πατρίδος το απαιτούσε.-

Διο και εις ένδειξιν δίδομεν το παρόν πιστοποιητικόν δια να του χρησιμεύση όπου δει.-

Εν Άργει τη 19 Φεβρουάριου 1845 Υπογραφαί

Π. Μπαρμπιτσιώτης                                            Νικηταράς Σταματελόπουλος

Α. Νέζος                                                                           Δ. Τσώκρης

Κανέλος Δεληγιάννης
Δημήτριος Μελετόπουλος
Δ. Πλαπούτας
Α. Παπατσιώρης

Επικυρούται η γνησιότης των όπισθεν αυτών υπογραφών.

Κουτσοπόδι 14 Μαΐου 1846
Ο Δήμαρχος Μυκηνών

Σωτήριος ΔΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

Προ της επαναστάσεως ο πατήρ του Ιωάννης μετά την αποτυχούσα επανάσταση του Ορλώφ 1770 εις την οποία συμμετείχε κατέφυγεν εις Ύδραν μετ’ άλλων Αργείων και επέστρεψεν εις Άργος βραδύτερον. Ο αδελφός του Αγγελής έπεσε μαχόμενος με τον Δημήτριον, εις Δερβενάκια κατά του Δράμαλη την 26.7.1822. Ο Δημήτριος προσέφερε εις την Φιλικήν Εταιρείαν εις την οποία είχε μυηθή 540 γρόσια και δια το στρατιωτικών σώμα 117 ανδρών το οποίον συνετήρει εξ ιδίων εδαπάνησε 5.800 γρόσια. Το 1825 προήχθη εις Υποχιλίαρχον. Κατετάγη εις τους αξιωματικούς Ζ’ τάξεως υπό της Επιτροπής Αγώνος. Απέθανε υπεραιωνόβιος εις το Κουτσοπόδιον το 1907 εις ηλικίαν 104 ετών.

2253. Ιωάννης Ν. Πάγκαλος: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα. Έλαβε μέρος επικεφαλής στρατιωτών εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ναυπλίου, Κορίνθου, κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας και εις Μεσολόγγιον. Υπό τους Π. Μαυρομιχάλη, Χατζή Χρήστον, Θ. Κολοκοτρώνην, Νικηταράν και Δ. Τσώκρην. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

2254. Δημήτριος Παπαχρηστόπουλος: Ιερεύς. Εκ Λάλουκα. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα με τον Τίμιον Σταυρόν και τα όπλα ανά χείρας. Έλαβε μέρος εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ακροκορίνθου, Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη και του Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας, υπό τους Νικηταράν, Χατζή Χρήστον, I. Κολοκοτρώνη και Δ. Τσώκρη. Προ της επαναστάσεως ήτο Δημογέρων εις Λάλουκα. Προσέφερε 2.000 γρόσια εις τον Αγώνα. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

2255. Δημήτριος N. Γαρδελίνος ή Πλατανίτης: Αργείος Δημότης (εκ Θυρεάτιδος Κυνουρίας). Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, εις Λιθοβούνι, Άγιον Σώστη, κατά του Ιμπραήμ εις Τρίκορφα ως επικεφαλής στρατιωτών και υπό τας διαταγάς του Χριστόδουλου Χατζηπέτρου, Νικηταρά, Π. Μαυρομιχάλη και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις την Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

2256. Αθανάσιος Κατσούλας: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος ως επικεφαλής στρατιωτών εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, κατά του Δράμαλη εις τας εν Αργολίδι και εν Κορίνθω μάχας, κατά του Ιμπραήμ εις Τρίκορφα και Δαβιά και εις την Άλωση της Ναυπάκτου το 1829, ως Μπουλουξής υπό τον Δ. Τσώκρην. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

2404. Σταμάτιος Μιχαλόπουλος: Αργείος Δημότης (καταγόμενος εκ Σπάρτης). Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Το 1825 προήχθη εις τον βαθμόν του χιλιάρχου. Μετά την απελευθέρωση επροικοδοτήθη με τον βαθμόν του Ανθυπολοχαγού της Φάλαγγος. Κατετάγη εις την Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

2406. Ιωάννης Σμυρλής ή Καρλαυτάκης: Αργείος, προερχόμενος εκ της Αργειακής παροικίας της Σμύρνης. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος πολιορκίας Ναυπλίου και Φρουρίου Άργους και Παλαιών Πατρών, κατά του Δράμαλη, εις κάτω Ναχαγιέ ως λοχαγός ιππικού υπό τους Γ. Αγαλόπουλον, I. Κολοκοτρώνη, Χατζή Χρήστον, Κ. Δεληγιάννη και Π. Μαυρομιχάλη, Δ. Τσώκρη, Νικήτα Φλέσσα (αδελφόν του Παπαφλέσσα) και Γρηγόριο Παπαφλέσσα όπως βεβαιώνει ο αδελφός του Νικήτας. Το 1824 προήχθη εις τον βαθμόν του Ταξιάρχου, το 1833 ως Ανθυπολοχαγός και το 1848 ως λοχαγός της Βασιλικής Φάλαγγος. Επροικοδοτήθη με 42 δρχ., ο ίδιος εις αναφοράν του ισχυρίζετο ότι δεν επήρκει δια τεμάχιον ξηρού άρτου. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

2529. Γεώργιος Κακάνης: Εκ Άνω Μπουτίων. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις τας πολιορκίας Τριπόλεως, Ακροκορίνθου, Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη εις Αργολίδα και κατά του Ιμπραήμ εις Δραμπάλα επικεφαλής στρατιωτών. Ήτο αδελφός του πεσόντος εις Μανιάκι Κωνσταντίνου Κακάνη το 1825. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστου και Γ. Αγαλόπουλου. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

2595. Κωνσταντίνος Ροδόπουλος: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ναυπλίου και Κορίνθου, εις την μάχην κατά του Κεχαγιάμπεη εις Άργος υπό τον Δ. Τσώκρη επικεφαλής στρατιωτών. Ήτο ανηψιός του Μητροπολίτου Κορίνθου ο οποίος προσέφερε πλείστας υπηρεσίας εις τον αγώνα και κάθε είδους εκδούλευσι εις την επανάστασι μαζί με 84.000 γρόσια μυθώδες ποσόν δια την εποχήν, ο επίσκοπος και Αγωνιστής υπήρξαν μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Ο φάκελλος του αγωνιστού αφορά και τον ιεράρχην. Ο Κων/νος Ροδόπουλος διετέλεσε και δήμαρχος Άργους 1848-1852. Κατετάγη εις την Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

2782. Θεόδωρος Ρετσίνας ή Ρετσινόπουλος (†1821): Αργείος. Έπεσε μαχόμενος κατά την εισβολήν του Κεχαγιάμπεη εις Άργος τον Απρίλιον του 1821, ως επικεφαλής 50 στρατιωτών. Ο υιός του Σωτήριος εσυνέχισε τον αγώνα του πατρός του, λαβών μέρος εις διαφόρους μάχας υπό τον Π. Μαυρομιχάλη, Απόστολον Κολοκοτρώνην και Δ. Τσώκρην. Ο Σωτήριος Ρετσίνας θεωρείται μαζί με άλλους Αργείους από τους πρώτους οικιστάς του Πειραιώς. Ο ήρως Θεόδωρος Ρετσίνας κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικός.

2967. Ιωάννης Αθανασόπουλος (1795-1865): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, εις Αθήνας κατά του Κιουταχή, εις Σάλωνα, εις Δίστομον, εις πέντε όρνια και εις Πειραιά ως Μπουλουξής υπό τους Ν. Κριτζώτη, Κων/νον Μαντά, Σπύρο Μήλιον, Χατζή Χρήστον, Αναγνώστην Καναβόν, Νικηταράν και Β. Μπούσγον, συντηρών εξ ιδίων εκστρατευτικόν σώμα. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

2983. Γεώργιος Νικολόπουλος: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος με 19 άνδρες εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας υπό τον Δ. Τσώκρην, Ν. Πετμεζάν, Π. Νοταράν, Π. Μαυρομιχάλη και Νικηταρά. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3146. Παπαγιάννης Σταθόπουλος (1799-1858): Εκ Τάτσι του Δήμου Αλέας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκία Τριπόλεως, εις Βαλτέτσιον υπό τον Θ. Κολοκοτρώνη, εις Φάληρον υπό τον I. Νοταράν, εις Τρίκορφα κατά του Ιμπραήμ υπό τον Δ. Τσώκρην. Ο Δ. Τσώκρης εις πιστοποιητικόν βεβαιώνει ότι ο αγωνιστής εδαπάνησε την περιουσία του εις τον αγώνα, απέθανε εν πενία το 1858 και εγκατέλειψε τρία ορφανά τέκνα και σύζυγον. Ο αγωνιστής Π. Σταθόπουλος εις αναφοράν του προς την επιτροπήν αγώνος γράφει: «η πατρίς μας Σεβαστή Επιτροπή άμα ήρατο τα όπλα κατά του Οθωμανικού Δεσποτισμού και της Τυρρανίας ουδέν άλλο σύνθυμα είχε ή αποθανούμε υπέρ πίστεως και πατρίδος». Κατετάγη εις αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.
3147. Αναγνώστης – Αναστάσιος Χατζής: Εκ Κουτσοποδίου. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις την επανάσταση από μικράς ηλικίας εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ναυπλίου κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, Πολιανή, κατά του Κιουταχή εις Αθήνας. Υπηρέτησε υπό τον Δ. Τσώκρη και Νικηταρά οι οποίοι βεβαιώνουν «ότι ουδέποτε ηθέλησε μισθόν, αλλά υπηρέτησε πατριωτικώς». Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3160. Κωνσταντίνος Μπιλιάρας: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια, κατά του Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας, υπό τους Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστον, Γ. Αγαλόττουλον και Νικηταράν. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3161. Ιωάννης Πετρόπουλος: Αργείος Δημότης (εκ Λαγκαδιών). Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκία Τριπόλεως, εις μάχην της Γράνας ως Μπουλουξής με 50 άνδρες υπό τον Θ. Κολοκοτρώνη και Δ. Τσώκρην. Διετέλεσε και φροντιστής στρατοπέδων. Εις την μάχην της Τριπόλεως επληγώθη βαρέως δια ξίφους και εις τας δύο χείρας. Προσέφερε εις τον αγώνα 1.060 γρόσια. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3166. Αθανάσιος Φιλιππόπουλος: Εκ Γυμνού. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας ως μπουλουξής εις ελαφρόν τάγμα υπό τον Γ. Κολοκοτρώνην και Δ. Τσώκρην. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

Αλληγορική φιλελληνική παράσταση εμπνευσμένη από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Επιχρωματισμένη λιθογραφία, Ιταλία α΄ μισό 19ου αιώνα.

3167. Παναγιώτης Λυμπερόπουλος (†1865): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις μάχας Μεσολογγίου, Κραβασαρά, Βόνιτσα, Αράχωβα, Κερατσίνιου, Καρύστου, Αθηνών με 300 άνδρας, μετέσχε των ναυτικών επιχειρήσεων εις Χίον υπό τον Δημήτριον Δράμαλην, εις πλείστας μάχας και πολιορκίας υπηρέτησε υπό τον Δ. Τσώκρην και Γ. Αγαλόπουλον. Μετά την απελευθέρωση εγένετο ταγματάρχης της 18ης Βασιλικής φάλαγγος. Απέθανε εν Άργει το 1865. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3174. Ιωάννης Αθ. Μπάκας: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας ως αξιωματικός επικεφαλής στρατιωτών υπό τον I. Μακρυγιάννη, Χατζή Χρήστον και Δ. Σκυλοδήμον. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3186. Ιωάννης Μπουρλέκης (†1850): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος με 10 άνδρες εις πολιορκίας Ακροκορίνθου υπό τον Α. Πετμεζά, εις Ξυλόκαστρον κατά του Κεχαγιάμπεη, εις Σαραβάλι υπό τον Θ. Κολοκοτρώνην, εις Μεσολόγγιον υπό τον Μπούρμπαχη, κατά του Δράμαλη υπό τον I. Νοταράν, επίσης υπηρέτησε υπό τον Ιωάννην και Αποστόλην Κολοκοτρώνην. Το 1840 υπέστη ημιπληγία και έμεινε παράλυτος και πένης. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3188. Δημήτριος Καλιοντζής (†1821): Εφονεύθη έξωθεν του Άργους τον Απρίλιον του 1821 μαχόμενος κατά του Κεχαγιάμπεη. Ο πατήρ του Γεώργιος συλληφθείς την ιδίαν ημέρα εκάη ζων από τους Τούρκους του Κεχαγιάμπεη, η οικία των επυρπολήθη και σύζυγός του Δέσπω και μία του θυγατέρα αιχμαλωτισθείσαι επωλήθησαν ως δούλαι, απελευθερωθείσαι μετά δύο έτη. Η σύζυγος Δέσπω έλαβε σύνταξι 5 δρχ. Ο αγωνιστής κατετάγη εις την Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3192. Κυριάκος Οικονόμου – Παπαδόπουλος: Ιερεύς. Εξ Αχλαδοκά­μπου. Έλαβε μέρος καθ’ όλον τον αγώνα εις πολιορκία Ναυπλίου, εις Τρίκορφα, Νεόκαστρον, Μπολιανή, Αβαρίνους κατά του Ιμπραήμ, εις Βαλτέτσιον, Γράνα, Δολιανά, Άγιον Σώστην, και Άργος υπό τους Π. Ζαφειρόπουλον, Νικηταράν, Γ. Κολοκοτρώνη επικεφαλής 25 ανδρών, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια με 50 άνδρες. Συμμετείχε και εις τας εκστρατείας της Ρούμελης. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3193. Κωνσταντίνος Αθ. Παραβάντης: Εξ Αχλαδοκάμπου. Έλαβε μέρος καθ’ όλον τον Αγώνα ως οπλαρχηγός εις Τρίκορφα, Μπολιανή και Αβαρίνους κατά του Ιμπραήμ, εις Βαλτέτσιον, εις Δολιανά, εις Γράνα και εις Άγιον Σώστη, κατά του Δράμαλη και εκστρατείας της Ρούμελης με 40 άνδρες. Διετέλεσε υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3197. Ανδριανός Νυστάζος: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ναυπλίου, Φρούριον Άργους υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3204. Δημήτριος ή Αναγνώστης Οικονόμου – Παπαθανασίου: Ιερεύς, Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Κορίνθου, Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη εις Αργολίδα και Κόρινθον, κατά του Ιμπραημ εις Νεόκαστρον. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Νικηταρά και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3234. Σπύρος Κατζώνης (†1856): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό τον Δ. Τσώκρην. Απέθανε εν Άργει το 1856. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3248. Παπαδημήτριος ή Αναγνώστης Μ. Παπαγεωργόπουλος: Ιερεύς. Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας της Αργολίδος ως λαϊκός υπό τον Δ. Τσώκρην και Νικηταράν. Μετά την επανάσταση εχειροτονηθεί ιερεύς. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3254. Εμμανουήλ Ζορμπανάς: Αργείος Δημότης (εκ Κρήτης). Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας της Κρήτης μετά την αποτυχίαν αυτών κατέφυγεν εις Άργος. Μετά την απελευθέρωση εγένετο Υπολοχαγός της φάλαγγος. Εις την αναφοράν του προς την Επιτροπήν Αγώνος παρουσιάζει τα αισθήματα του φλογερού πατριώτου. «Η φωνή της πατρίδος όταν ήχησε εις τα βάθη της καρδίας μου μ’ αφύπνησε από τον λήθαργον εις ον ευρισκόμουν ζων υπό την τυραννίαν του επαράτου εχθρού των Χριστιανών των Οθωμανών. Η φωνή αύτη τόσον γλυκερώς ηχούσε ως λέγουσα εις τα γνήσια αυτής τέκνα «μάχεσθε υπέρ πατρίδος» με ενθουσιασμόν εις τας καταφρονήσεις, κακουχίας, στερήσεις και ωδύνας, έλαβα τα όπλα το 1821 και έφθασα εις το πεδίον του Άρεως και εξετέλεσα το στρατιωτικόν καθήκον μου έως το τέλος του αγώνος». Κατετάγη ως αξιωματικός Ζ’ τάξεως.

3256. Νικόλαος Ζέρβας (†1846): Εκ Δαλαμανάρας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα ως μπουλουξής, έλαβε μέρος εις πολιορκίαν της Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας της Αργολίδος. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, Ιωάννη Κολοκοτρώνη. Απέθανε εν Άργει το 1846. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3266. Παναγιώτης Παπαγεωργόπουλος: Εκ Λιμνών. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ακροκορίνθου, κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ εις Μανιάκι και κατά του Κιουταχή εις Αθήνας όπου εις μίαν μάχην εφονεύθη και ο πατήρ του. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη και Κανέλου Δεληγιάννη. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3267. Γιαννάκης Μπεξής (1790-1846): Εξ Άνω Μπέλεσι Λυρκείας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος με 15-25 στρατιώτας εις πολιορκίαν Ναυπλίου ως μπουλουξής, κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας υπό τον Δ. Τσώκρην, Νικηταράν, Χατζή Χρήστον. Απέθανε εις Α. Μπέλεσι εις ηλικίαν 56 ετών. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3268. Παναγιώτης Αναστασίου Τζερέπης (†1847): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκία Ναυπλίου, εις Νεόκαστρον κατά του Ιμπραήμ, κατά του Δράμαλη και εις Στυλίδα ως μπουλουξής με 50 στρατιώτες. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Κ. Δεληγιάννη και Δ. Πλαπούτα από το 1821 έως το 1827. Απέθανε το 1847 εν Άργει εγκαταλείψας τρία ανήλικα τέκνα και σύζυγον. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3288. Χριστόφορος Αναγνωστόπουλος – Χρυσικός (†1858): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα ως μπουλουξής, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Κορίνθου, Ναυπλίου, εις Άργος κατά του Κεχαγιάμπεη τον Απρίλιον του 1821 ένθα ηχμαλωτίσθη και απηλευθερώθη αργότερον, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον και κατά του Δράμαλη εις διαφόρους μάχας, επληγώθη δις εις διάφορα μέρη του σώματός του. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς των Δ. Τσώκρη, Ιωάννη Μακρυγιάννη και Χατζή Χρήστου. Απέθανε εν Άργει το 1858 εκ παλαιών σωματικών κακουχιών εν εσχάτη και ανεκφράστη ενδεία. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3291. Κωνσταντίνος Χριστόπουλος (1796-1864): Εκ Τάτσι του Δήμου Αλέας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα επικεφαλής στρατιωτών, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, Πολιανή, κατά του Κιουταχή εις Αθήνας υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη και Νικηταρά, οι οποίοι βεβαιώνουν «ότι δεν ηθέλησε να λάβη μισθόν και υπηρέτησε πατριωτικώς». Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3292. Σπυρίδων Ζαχαριάς – Σκουριάς: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, εις κρίσιμους μάχας και πολιορκίας ως επικεφαλής στρατιωτών υπό τον Δημήτριον Τσώκρην. Είχε δε προ της επαναστάσεως εις φιλικήν εταιρείαν. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3294. Σωτήριος Δαγρές: Εκ Καρυάς Λυρκείας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, εις Ναβαρίνους και Πολιανήν κατά του Ιμπραήμ και Δράμαλη εις διαφόρους μάχας και κατά του Κιουταχή εις Αθήνας. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Γιαννάκη Δαγρέ, Δ. Τσώκρη, Κανέλου Δεληγιάννη, Νικηταρά και Δ. Πλαπούτα. Μέλη της ιδίας οικογένειας ήσαν ο Κωνσταντίνος Δαγρές και ο Σωτήριος Δαγρές, οι οποίοι ηγωνίσθησαν γενναίως ως αξιωματικοί εις την επανάστασιν.

3301. Παναγιώτης Περρούκας: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα ως μπουλουξής, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια, κατά του Ιμπραήμ, Πολιανήν, Αβαρίνους, Νεόκαστρον, Βέργα Δηρρού, εις Αντίρριον και πτώσι Ναυπάκτου το 1829, εις Μπασαρά, εις Αμπιλιανήν. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη Νικηταρά, Δ. Πλαπούτα. Κατετάγη εις Ζ’ τάξιν Αξιωματικών.

3302. Αντώνιος Δαρίβας: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον των αγώνα, έλαβε μέρος εις την επανάσταση της Μολδοβλαχίας υπό τον Αλέξανδρον Υψηλάντην και ετραυματίσθη βαρέως εις την εν Σκουλενίω μάχην παρά την όχθην του Προύθου. Διασωθείς επέστρεψεν εις Άργος και επολέμησε εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό τον Πανούτσον Νοταράν. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3348. Παντελής Γ. Κολοπανάς: Εκ Δαλαμανάρας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκίας Τριπόλεως, Κορίνθου, Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον όπου εφονεύθη και ο πατήρ του Γεώργιος. Επολέμησε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη και Χατζή Χρήστου με 10-15 στρατιώτες επικεφαλής αυτών. Κατετάγη εις Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως.

3365. Θεοδόσιος Παπαγεώργη Καραμούζας: Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας ως επικεφαλής στρατιωτών υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις τους Αξιωματικούς Ζ’ τάξεως. Μετά την απελευθέρωση διετέλεσε δήμαρχος Άργους.

Εκ του Μητρώου Αγωνιστών κατά θάλασσα

77. Δημήτριος Αθανασίου: Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους ναυτικάς επιχειρήσεις, μαζί με άλλους Αργείους εις Υδραϊκά πλοία.
78. Γεώργιος Διαμαντόπουλος: Αργείος διέμενε εις Ύδρα. Διέπρεψε εις τας ναυτικός επιχειρήσεις, υπηρέτησε εις πυρπολικό του Λαζάρου Μουσιού εις τον Αργολικόν Κόλπον, Μίλητον, Κάλυμνον, Καφηρέα και εις Σάμο όπου το 1826 διεσκορπίσθη ο Τουρκικός στόλος. Διεκρίθη ως πυροβολητής.

Μητρώα Υπαξιωματικών του κατά Ξηράν Ιερού Αγώνα

Επαρχίας Άργους

72. Πέτρος Σταυρόπουλος: Αργείος. Έλαβε μέρος εις την επανάσταση ως στρατιώτης, πολέμησε εις Τρίπολιν, Τρίκορφα, κατά του Δράμαλη, εις Κόρινθον, εις Π. Πάτραι, Δαβιά και εις άλλας μάχας κατά των Αράβων. Κατετάγη υπό της Επιτροπής Αγώνος εις Α’ τάξιν Υπαξιωματικών.
73. Σωτήριος Γεωργίου Δαμιανός: Εκ Κουτσοποδίου. Επολέμησε υπό τους Γ. Παπαφλέσσα, Γ. Γρίβα, Δημήτριον Γ. Καρατάσον, Νικηταρά Σταματελόπουλον και Χριστόδουλον Χατζηπέτρον. Μαχόμενος υπό τον Παπαφλέσσα εις Νεόκαστρον επληγώθη εις την κεφαλή και αιχμαλωτίσθη από τους Άραβες, μετά την απελευθέρωσή του επολέμησε εις Αράχωβα υπό τον Γρίβα Γαρδικιώτη, εις τα Τρίκορφα υπό τον Δ. Καρατάσο. Μαχόμενος εις τα Τρίκορφα τραυματίσθηκε και πάλιν εις την κεφαλήν. Κατετάγη εις τους Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

418. Πέτρος Αναστασόπουλος: Αργείος. Επολέμησε εις Μεσολόγγιον, Παλαιάς Πάτρας, Πολιορκία Κορίνθου, Μονεμβάσια, και Νεόκαστρον γενναίως και αφιλοκερδώς. (Ο αδελφός του Νικόλαος εφονεύθη εις Πάτρας μαχόμενος κατά των Τούρκων υπό τον Παναγιώτη Κανακάρη). Υπηρέτησεν ως Μπουλουξής ελαφρού τάγματος. Έλαβε μέρος εις τον κατά θάλασσα αγώνα υπό τον Σπετσιώτη Ιωάννη Γεωργίου Κούτζη παρευρεθείς εις διαφόρους εκστρατείας, την 16.4.1821 εις Χίον, την 27.5.1821 επυρπόλησε τουρκικόν πλοίον εις Τένεδον, εις Βόλον και εις άλλας Ναυμαχίας. Επίσης κατά ξηρά υπηρέτησε υπό τον Ιωάννην Γκούραν, Χριστόδουλον Χατζηπέτρον, Γ. Ρούφον. Κατετάγη εις τους Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

456. Αθανάσιος Κολιζέρας: Εκ Χαρβατίου του Δήμου Μυκηνών. Επολέμησε εις πολιορκία Ναυπλίου, Π. Κορίνθου, κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ Πασά εις Νεόκαστρον, εις Δραμπάλα, εις Τρίκορφα ως αξιωματικός υπό τους Νικηταρά, Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστο, Γιατράκο. Κατετάγη υπό της επιτροπής Αγώνος εις Α’ τάξι Υπαξιωματικών.

«Επεισόδιο από τον πόλεμο στην Ελλάδα», λιθογραφική αναπαραγωγή ελαιογραφίας του E. Delacroix.

458. Κωνσταντίνος Λ. Οικονομίδης: Αργείος. Επολέμησε ως Μπουλουξής εις Μαντινεία, Ναύπλιον, Νεόκαστρον υπό τους Νικηταρά, Χατζή Χρήστο, Γ. Αγαλόπουλο. Κατετάγη υπό της επιτροπής Αγώνος εις Α’ τάξι Υπαξιωματικών.
459. Ιωάννης Α. Οικονομίδης: Αργείος αδελφός του προηγουμένου. Επολέμησε πλησίον του αδελφού του παρευρεθείς εις τας ιδίας μάχας ως Μπουλουξής και υπό τους ιδίους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις τους Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

462. Ιωάννης Δ. Καραγιάννης: Δημότης Αργείος (εξ Ιωαννίνων). Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

463. Αθανάσιος Λιτζόπουλος: Δημότης Αργείος, εκ της παροικίας των Αργείων της Σμύρνης. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας υπό τον Δ. Καλλέργη και επληγώθη εις ωμοπλάτη και κνήμη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

464. Μιχαήλ Θανόπουλος: Αργείος. Εφονεύθη εις μία των μαχών κατά τον ιερόν Αγώνα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

471. Παναγιώτης Μιχαλόπουλος: Αργείος. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

470. Κωνσταντίνος Ρετσίνας: Αργείος. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

489. Δημήτριος Λειβαδίτης (†1831): Αργείος. Επολέμησε εις πολιορκία Ναυπλίου, Άλωσι Τριπόλεως, Δολιανά, Άργος Δραμαλικά, Αθήνας, Μεσολόγγιον και κατά του Ιμπραήμ υπό τους Θ. Γρίβα, Νικηταρά, Δ. Καλλέργη, Π. Γρίβα, Π. Μαυρομιχάλη, Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστο, απέθανε το 1831 και εγκατέλειψε 2 θήλεα και 1 άρρεν τέκνα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

611. Μιχαήλ Ανδρέου: Εκ Δαλαμανάρας (Μικρασιατικής καταγωγής). Διετέλεσε το 1823 Ιπποκόμος του Δημητρίου Υψηλάντου. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

689. Σωτήριος Γεωργαντόπουλος: Αργείος Δημότης (εξ Αγριδίου Καλαβρύτων). Επολέμησε εις Καλάβρυτα, Κόρινθον, Ακράτα, Τρίκορφα, Πολιορκίαν Ναυπλίου, κατά του Ιμπραήμ μαχόμενος τραυματίσθηκε εις δεξιόν οφθαλμόν και βραδύτερον απώλεσε την όρασίν του και από τον αριστερόν οφθαλμόν. Υπηρέτησε υπό τον Β. Πετμεζά. Κατετάγη εις την Β’ τάξι Υπαξιωματικών.

783. Κωνσταντίνος Μπιτζής: Εκ Κουτσοποδίου. Επολέμησε ως Αξιωματικός εις πολιορκία Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, εις Τρίπολι, εις Αθήνας, κατά Δράμαλη και κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρο και Δραμπάλα υπό τους Αναστάσιο Νέζιο, Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, Κανέλο Δεληγιάννη, Δ. Μελετόπουλο, Δ. Πλαπούτα. Κατετάγη υπό της Επιτροπής Αγώνος εις Α’ τάξι Υπαξιωματικών.

1381. Παναγιώτης – Αναγνώστης Παπαϊωάννου: Εκ Λιμνών. Επολέμησε υπό τους Θ. Κολοκοτρώνη, Δ. Τσώκρη εις πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη εις Κορινθία και Αργολίδα, εις Τρίκορφα, εις Νεόκαστρο κατά του Ιμπραήμ. Επικεφαλής δε 25 Λιμνιατών επολέμησε κατά του Δράμαλη εις Κλεισούρα Αγιονορίου υπό τον Νικηταρά. Κατετάγη εις τους Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

Η εκστρατεία του Δράμαλη στην πεδιάδα του Άργους, Αλέξανδρος Ησαΐας.

1419. Αντώνιος Ζυγούρης ή Αντωνόπουλος: Εξ Αχλαδοκάμπου. Έλαβε μέρος επικεφαλής ανδρών υπό τον Π. Ζαφειρόπουλο και Γ. Κολοκοτρώνη εις μάχας Δολιανών, Βαλτετσίου, Αγίου Σώστη Τριπόλεως και Γράνας. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

1420. Χρήστος Φλεβάρης (1809-1865): Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε εις εκστρατεία Καρύστου, Χαϊδάρι, Χίον, υπό τους Μαμούρη, I. Μακρυγιάννη και Γκριζιώτη και εις πολιορκία των Αθηνών υπό τον Κ. Φαβιέρον. Από την 5.7.1825 υπηρέτησε εις Τακτικόν Σώμα Β’ τάγματος Γραμμής. Κατετάγη υπό της Επιτροπής Αγώνος εις τους Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως. Μετά την απελευθέρωση υπηρέτησε εις τον Βασιλικόν Πεζικόν Στρατόν.

1421. Ιωάννης Μάρας: Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε επικεφαλής στρατιωτών υπό τους Π. Ζαφειρόπουλο, Γ. Κολοκοτρώνη εις μάχας Αγίου Σώστη, Παρθένι, Γράνα, Δολιανά, Άργος, πολιορκία Ναυπλίου. Το 1825 του απενεμήθη το δίπλωμα του 50άρχου αλλά δεν το απεδέχθη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

1422. Γεώργιος Γκιγκίλας: Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε ως στρατιώτης εις Βαλτέτσι υπό τον Π. Ζαφειρόπουλο και υπό τον Νικηταρά εις Δολιανά. Εφονεύθη εις πολιορκία της Τριπόλεως. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

1516. Κωνσταντίνος Νοικοκύρης (1800-1872): Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε επικεφαλής 25 στρατιωτών εις Άγιο Σώστη Τριπόλεως υπό τον Π. Ζαφειρόπουλο, εις Δολιανά υπό τον Νικηταρά, εις Γράνα και Τρίπολι υπό Π. Ζαφειρόπουλο και Θ. Κολοκοτρώνη, υπό τον Νικηταρά εις τα Ντερβένια Κορίνθου όπου επληγώθη από πυροβόλο όπλο και ξίφος εις την χείραν του. Προσέφερε εις τον Αγώνα 300 γρόσια. Κατετάγη υπό της Επιτροπής Αγώνος εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

1519. Δημήτριος Ντάνος: Αργείος. Επολέμησε ως σημαιοφόρος υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Εις Ρεσάλτο του Ναυπλίου υπό τον Νικόλαον αδελφόν του Νικήτα, εις Ακροκόρινθον υπό Μπεκζαντέ, εις τα Στούρα υπό τον Οδυσσέα, επίσης εις Αγία Μαρίνα και Αθήνας υπό τον Οδυσσέα, εις Τζερατζίνη και Χίον υπό τον Γρίβα Γαρδικιώτην, εις Κρήτη υπό τον Φαβιέρον, εις Μεσολόγγιον υπό τον Τομπάζην, εις Κραβασαρά και Βόνιτσα υπό τον Γρίβα Γαρδικιώτην, εις Στυλίδα, Αράχωβα υπό τον Οδυσσέα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

1626. Zαχαρίας Ιωάννου: Αργείος. Επολέμησε εις Βαλτέτσιον υπό τον Κυριακούλην Μαυρομιχάλην, εις την Αργολίδα κατά του Δράμαλη υπό τον Π. Μαυρομιχάλη, εις Δερβενάκια και κατά του Ιμπραήμ υπό τον Κ. Μαυρομιχάλην, εις πολιορκίαν Ναυπλίου υπό τον Αναγνώστην Μαυρομιχάλην. Παρευρέθη εις πλείστας μάχας από 1821 μέχρι 1828. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

1776. Αναστάσιος Αργύρης (1795-1870): Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε υπό τους Π. Ζαφειρόπουλον και Θ. Κολοκοτρώνη εις Βαλτέτσιον, Άγιον Σώστην Τριπόλεως, Δολιανά και Γράνα ως Στρατιώτης.

1780. Κωνσταντίνος Γκιγκίλας: Εξ Αχλαδοκάμπου. Κατετάγη εις Γ’ τάξι υπαξιωματικών.

1778. Δημήτριος Παναγάκης: Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε ως στρατιώτης εις Μπολιανή κατά του Ιμπραήμ υπό τον Π. Ζαφειρόπουλον και Γ. Κολοκοτρώνη, εις Ντερβένια ή Χάνι Τσάκωνα κατά του Ιμπραήμ υπό τους Νικηταρά, Μήτρο Πέτροβα και κατά του Δράμαλη υπό τον Π. Ζαφειρόπουλον.

1781. Αθανάσιος Παναγάκης: Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε ως στρατιώτης εις Γράνα, Λούκα Μαντινείας υπό τον Π. Ζαφειρόπουλο, εις Τρίπολιν, κατά του Ιμπραήμ, εις Παρθένιον Όρος, εις Ντερβένια υπό τους Π. Ζαφειρόπουλον και Γ. Κολοκοτρώνην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

2153. Ανδριανός Τζίτζος: Αργείος. Επολέμησε ως στρατιώτης εις πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη εις όλας τας μάχας, Άγιου Σώστη, Ακροκόρινθου και κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, Δαβιά, Πολιανή, Βέργα, Μπασαρά υπό τους Νικηταρά και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

2373. Αντώνιος Κ. Μπεζιώτης: Αργείος. Εφονεύθη μαχόμενος κατά του Δράμαλη. Εις λάβει μέρος εις πολιορκία Ναυπλίου, επολέμησε υπό τους Δ. Τσώκρη, Γ. Αγαλόπουλον, Νικηταρά, Νοταρά Π. ως εκατόνταρχος. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

2561. Παναγιώτης Σκαρπέντζος (†1863): Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε υπό τον Δ. Τσώκρη εις διαφόρους μάχας κατά των Οθωμανών. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

4324. Δήμος Σακελαρίου: Αργείος. Επολέμησε επικεφαλής 10 έως 20 ανδρών υπό τους Κανέλον Δεληγιάννην, Δ. Τσώκρην, Γ. Λύκον εις Δερβενάκια, Άγιον Σώστην, Νεόκαστρον. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

4338. Ιωάννης Στρουμπούλης (†1860): Αργείος. Επολέμησε ως Μπουλουξής εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ναυπλίου, Κορίνθου, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια και κατά του Ιμπραήμ υπό τους Δ. Τσώκρη, Γ. Αγαλόπουλον, Χατζή Χρήστον, Νικηταράν, Ιωάννην Θ. Κολοκοτρώνην. Εγκατέλειψε ανήλικα τρία θήλεα και ένα άρρεν τέκνα και σύζυγον. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

4339. Γεώργιος Σακολέβας: Εκ Χώνικα. Επολέμησε επικεφαλής στρατιωτών υπό τον Δ. Τσώκρη και Νικηταρά εις πολιορκίαν Ναυπλίου, εις Νεόκαστρον κατά του Ιμπραήμ, εις Δερβενάκια κατά του Δράμαλη, εις Άγιον Σώστην, εις Ακροκόρινθον, κατά του Ιμπραήμ εις Τρίκορφα, Δαβιάν, Δραμπάλαν, Άστρος, Βέργα, Μπασαρά. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως. Μετά την απελευθέρωση, το 1846 εγένετο Δήμαρχος Χώνικα του Δήμου Ιναχίας.

4340. Ανδριανός Καλαματίτζας (†1863): Αργείος. Επολέμησε εις πολιορκίαν Ναυπλίου, Δερβενάκια, Τρίπολιν, Βαλτέτσιον, Ακροκόρινθον, Δραμπάλαν, Νεόκαστρον, Αμπιλιανήν, εις Αβαρίνους όπου μόλις διέφυγε την αιχμαλωσίαν υπό τους Β. Πετμεζά, Δ. Τσώκρη, Νικηταρά. Επροτάθη για αξιωματικός το 1844. Μετά την απελευθέρωσιν υπηρέτησε εις Δασοφυλακήν-Αγροφυλακήν. Εδολοφονήθη εν Άργει το 1863 υπό συναδέλφου του. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

4341. Κωνσταντίνος Νυσταζόπουλος: Αργείος. Έλαβε μέρος εις πολιορκίαν Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη και εις άλλας πολλάς μάχας υπό τους Δ. Τσώκρη, Κανέλλον Δεληγιάννη, Π. Νοταρά, Νικηταρά, Π. Μαυρομιχάλη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

4342. Παντελής Χωσιαδάς: Δημότης Άργους (εκ Ζυγού Αγγελοκάστρου). Επολέμησε ως στρατιώτης κατά του Ιμπραήμ εις Βέρβαινα, Άργος, Μεσολόγγιον πολιορκία 1826 υπό τον Νικηταρά και άλλους οπλαρχηγούς. Εις Μεσολόγγιον απώλεσε τον αριστερόν οφθαλμόν του. Εις την επανάστασι έχασε δύο αδελφούς του. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

4343. Κωνσταντίνος Μπουντούρης: Εκ Καρυάς. Επολέμησε εις πολιορκίαν Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη, εις Κόρινθον, Ναυαρίνους, υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

4350. Ιωάννης Κοντογιαννόπουλος: Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Α’ τάξιν Υπαξιωματικών.

4354. Φώτιος Τζίφας ή Ρουμελιώτης: Εκ Πασιά του Δήμου Ιναχίας (εκ Στερεός Ελλάδος). Επολέμησε εις Νεόκαστρον, Πολιανή, Αράχωβα, Ελευσίνα, Χίον, αιχμαλωτίσθη εις Ναύπακτον. Διετέλεσε υπό διαφόρους οπλαρχηγούς Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστον, Μάρκο Μπότσαρην, Ανδρέαν Λόντον, Γεώργιον Καραϊσκάκην, Γενναίον Κολοκοτρώνην και Κ. Φαβιέρον. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

4359. Γρηγόριος Καπρουλής: Αργείος. Επολέμησε ως μπουλουξής εις πολιορκίαν Ναυπλίου, Δερβενάκια, Νεόκαστρον, κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ υπό τους Νικηταράν, Χατζή Χρηστόν, Γ. Αγαλόπουλον, Κίτσο Τζαβέλα, Χριστόδουλον Χατζηπέτρον, Σ. Γρίβα, Π. Ζαφειρόπουλον και Δημήτριον Τσώκρην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

4364. Σταμάτιος Γεωργαντόπουλος (†1821): Εκ Καρυάς. Ιερεύς. Έπεσε μαχόμενος τον Αύγουστον του 1821 εις μάχην λαβούσα χώρα μεταξύ Τσιπιανών και Λούκα Τριπόλεως. Επίσης εις την επανάστασιν εφονεύσθησαν δύο αδελφοί του Δημήτριος και Ιωάννης. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως. Ο υιός του Δημήτριος έγινε και αυτός ιερεύς με το επώνυμον «Παπασταματίου» εκ του επικρατήσαντος μικρού ονόματος του πατρός Σταματίου.

4865. Σπύρος Μαρούτζος: Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε ως Στρατιώτης εις Άγιον Σώστην, Γράνα, Δολιανά, Βαλτέτσιον υπό τον Π. Ζαφειρόπουλον. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

4869. Αθανάσιος Μαρούτζος: Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε ως στρατιώτης υπό τους Π. Ζαφειρόπουλον και Θ. Κολοκοτρώνην εις Άγιον Σώστην, Δολιανά, Βαλτέτσιον, Γράνα. Εις Άγιον Σώστη Τριπόλεως επληγώθη εις τον πόδα και κατέστη ανίκανος προς Υπηρεσία. Επροικοδοτήθη με μισθόν 12 δρχ. κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

4875. Γεώργιος Λούγκης: Εξ Αχλαδοκάμπου. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

4944. Κυριάκος Στέφος: Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε ως στρατιώτης εις Άγιον Σώστην Τριπόλεως, Βαλτέτσιον, Γράνα, Δολιανά. Εφονεύθη μαχόμενος κατά του Δράμαλη. Διετέλεσε υπό τους Π. Ζαφειρόπουλον, Παναγιώτη Άκουρον και Θ. Κολοκοτρώνην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.
4945. Ιωάννης Μαντής (1766-1866): Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε ως στρατιώτης εις Άγιον Σώστη, Παρθένιον Όρος, Γράνα, υπό τους Π. Ζαφειρόπουλον, Π. Άκουρον, Γ. Κολοκοτρώνην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

5628. Παναγιώτης Σεϊνταγιαννόπουλος: Αργείος, ιερεύς. Επολέμησε επικεφαλής στρατιωτών εις Μπασαραβίαν το 1821 υπό τον Αλέξανδρον Υψηλάντην και εις Σκουλένιον, διασωθείς επέστρεψε εις την Πελοπόννησον μετά την αποτυχίαν της επαναστάσεως εις Μολδοβλαχίαν και επολέμησε εις Τρίκορφα, πολιορκία Τριπόλεως, Κόρινθον, Ναύπλιον, Νεόκαστρον, κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ. Μετά την απελευθέρωση έγινε ιερεύς εις Νεμέα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6231. Ηλίας Ζωγράφος: Αργείος. Επολέμησε κατά του Κεχαγιάμπεη εις Άργος, εις Τρίπολιν, Ακροκόρινθον, πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη, εις Αφεντικούς Μύλους, Κλεισούρα υπό τους Νικηταρά, Π. Νοταρά, Δ. Τσώκρη. Διετέλεσε μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6942. Γεώργιος Κιούσης: Αργείος. Επολέμησε ως στρατιώτης εις διαφόρους μάχας υπό τους Π. Πετμεζά, Α. Κουδάκη, Αναγνώστην Τασόπουλον. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6943. Αθανάσιος Τακανίκος: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε εις Ακροκό­ρινθον, Ναβαρίνους, εις Αθήνας, εις Αγία Μαρίνα, κατά του Δράμαλη και κατά του Ιμπραήμ υπό τους Δ. Τσώκρη και I. Θ. Κολοκοτρώνη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

6951. Ευθύμιος Βαρδής: Αργείος. Επολέμησε εις Δερβενάκια, Μέγαρα, Αβαρίνους, Νεόκαστρον, Τρίκορφα και Μπασαρά κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6953. Tζύριος (Κυριάκος) Μουσταῒρας: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε επικεφαλής στρατιωτών εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, κατά των Αθηνών, εις Αγία Μαρίνα, κατά του Δράμαλη και κατά του Ιμπραήμ. Διετέλεσε υπό τους Δ. Τσώκρη και I. Θ. Κολοκοτρώνη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6952. Γεώργιος Ρούσος: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε επικεφαλής συγχωρίων του, εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, εις Αβαρίνους, Αθήνας, Αγία Μαρίνα, κατά του Δράμαλη και κατά του Ιμπραήμ, υπό τους Α. Τσώκρη και I. Θ. Κολοκοτρώνη. Προσέφερε εις τον Αγώνα 4.000 γρόσια. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

Η Ακρόπολη του Άργους. Χαρακτικό, του Γάλλου αρχαιολόγου και αυτοδίδακτου ζωγράφου Αλεξάντρ Λενουάρ (1761-1839), π. 1810.

6954. Αλέξιος Γεωργιάδης: Αργείος Δημότης (εξ Ολυμπίας). Επολέμησε εις πολιορκίας Τριπόλεως, Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, εις Ναβαρίνους, κατά του Δράμαλη και κατά του Ιμπραήμ υπό διαφόρους οπλαρχηγούς με 25 άνδρες. Διετέλεσε υπό τους Π. Μαυρομιχάλη, Β. Πετμεζά, Δ. Πλαπούτα, Κ. Δεληγιάννη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

6958. Θεόδωρος Νικολάου Καζάκος: Αργείος. Επολέμησε ως Μπουλουξής εις όλας κατά των Αράβων μάχας και αρίστευσε εις Τρίκορφα, Πολιανή, Δερβενάκια και Αβαρίνους υπό τους Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστον και Νικηταράν. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6959. Χαράλαμπος Αναγνωστόπουλος (†1865): Αργείος Δημότης (εκ Δημητσάνης). Επολέμησε εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, Παλαιών Πατρών, Κρομμυδιού, Ναυαρίνο, Αθήνας, εις Καρύταινα, Δερβενάκια με 50 άνδρες υπό τους Π. Μαυρομιχάλη, Δ. Καλλέργη, Δ. Τσώκρη, Δ. Πλαπούτα, Θ. Καραμουτζά, Αναγνώστη Τασόπουλον και Χατζή Χρηστόν. Απέθανε το 1865 και εγκατέλειψε σύζυγον και οκτώ τέκνα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6960. Σταμάτιος Μαυράκης: Αργείος Δημότης (εκ Χίου). Επολέμησε εις Νεόκαστρον, εις Τρίπολιν, εις Κάρυστον, εις Αράχωβα, εις Δίστομον, εις Αθήνας και εις Πέτρα των Θηβών υπό διαφόρους οπλαρχηγούς Ν. Γκριζώτη, Νικηταρά, Χατζή Χρήστον. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.
6961. Παναγής Κόλια Πανάγου ή Σκάλτσας: Εκ Κάτω Μπουτίων. Επολέμησε ως Αξιωματικός εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, Τριπόλεως, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, Δραμπάλα κατά του Δράμαλη υπό τους Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστο, Νικηταράν. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6964. Γεώργιος Πετρόπουλος: Αργείος. Επολέμησε με 15 στρατιώτες επικεφαλής τους οποίους συνετήρει εξ ιδίων, διετέλεσε υπό τας διαταγάς των I. Μακρυγιάννη, Νικηταρά, Χατζή Χρήστου και Κ. Δεληγιάννη εις διαφόρους μάχας. Εις τα Δερβενάκια εφονεύθη μαχόμενος κατά του Δράμαλη ο αδελφός του Σάββας. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

6966. Χρήστος Βάθης: Αργείος. Επολέμησε επικεφαλής 10 στρατιωτών, εις ελαφρόν τάγμα αμισθί, εις διαφόρους μάχας υπό τον Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

6967. Γεώργιος Οικονόμου: Εκ Λιμνών, ιερεύς. Επολέμησε εις φρούριον Κορίνθου, εις την συμπλοκήν της Αγίας Μαρίνης, Κριεκούκι, Κλεισούρα, Αγιονόρι υπό τους Γ. Λύκον, Κανέλον Δεληγιάννην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6968. Γεώργιος Π. Μελέτης: Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως στρατιώτης υπό τον Γ. Λύκο και Κανέλον Δεληγιάννην εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

6969. Γεώργιος Κολεβέντης: Εκ Λιμνών. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

Στα στενά των Δερβενακίων, πίνακας του Θεόδωρου Βρυζάκη

6970. Ιωάννης Αναγνώστη Παπαϊωάννου ή Μακρής: Εκ Λιμνών. Επολέμησε υπό τους Γ. Κολοκοτρώνη, Δ. Τσώκρη, Κ. Δεληγιάννη και Γ. Λύκον εις διαφόρους μάχας. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

6971. Μήχος Π. Μελέτης (1819;-1870): Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως στρατιώτης υπό τους Γ. Λύκον, Κ. Δεληγιάννην εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

6972. Σπυρίδων Τζάγκος: Αργείος. Επολέμησε εις Κρομμύδιον, Δαβιά, Τρίκορφα κατά του Ιμπραήμ, εις Κρήτη, εις Μεσοβούνι, κατά του Ομέρ Βρυώνη εις Πέτρα της Βοιωτίας. Επίσης κατά του Ιτζάτ Πασά εις Βοιωτία. Διετέλεσε υπό διαφόρους οπλαρχηγούς, Νικηταρά, Γ. Κολοκοτρώνη, Γ. Κακάνη, Σ. Σταϊκόπουλο, Χατζημιχάλη, Χριστόδουλο Χατζηπέτρο, Σπύρο Μήλιο και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

6974. Κωνσταντίνος Σταμπόλης (†1850): Αργείος. Επολέμησε ως στρατιώτης και ως Μπουλουξής, ως ιπποκόμος του Χατζή Χρήστου, κατά τας μάχας του Δράμαλη, επίσης εις άλλην μάχην κατά του Δράμαλη υπό τον Νικηταρά, υπό τον Ν. Γκριζιώτη εις Κάρυστον, υπό τον Χορμόβα και Καραϊσκάκη εις Αράχωβα. Επίσης επολέμησε εις Κρήτη, Αθήνας, Νεόκαστρον, Αχούρια Τριπόλεως υπό τον Χατζημιχάλη. Εις άλλας μάχας υπό τον I. Μακρυγιάννη και Θ. Γρίβα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

6975. Παναγιώτης Κωστόπουλος: Αργείος. Επολέμησε ως στρατιώτης υπό τους Νικηταρά, Γ. Κολοκοτρώνη, Κίτσον Τζαβέλαν, Θ. Κολοκοτρώνη εις ελαφόν τάγμα εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

6973. Διονύσιος Ντιντιμήγας: Αργείος. Επολέμησε ως στρατιώτης εις Μεσολόγγιον, εις διαφόρους μάχας κατά του Δράμαλη, εις Δίστομον, Αράχωβα, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον όπου ηχμαλωτίσθη υπό των Αράβων πληγωθείς εις αριστερά χείρα και ωμοπλάτη. Βραδύτερον απελευθερωθείς συνέχισε τον Αγώνα. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, Θ. Τριγκούνη, Α. Κουδάκη και Κων/νου Χάϊδα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ τάξεως.

7018. Κωνσταντίνος Ψυχογιός: Εκ Καπαρελίου Λυρκείας. Επολέμησε με 10 στρατιώτες εις Ναύπλιον, Τρίπολιν, Νεόκαστρον όπου εις την τελευταίαν μάχην ηχμαλωτίσθη και απεστάλη δούλος εις Αίγυπτον, εκεί παρέμεινε 4 έτη αιχμάλωτος και απηλευθερώθη μετά την έλευσιν του I. Καποδιστρίου χάρις εις επιτευχθήσαν συμφωνία. Έζησε εν εσχάτη πενία. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

7360. Κωνσταντίνος Κωνσταντάρας: Αργείος. Επολέμησε ως πεντηκόνταρχος εις πολιορκίαν Ναυπλίου, κατά του Κεχαγιάμπεη εις το Άργος, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια και Κόρινθον, κατά του Ιμπραήμ εις Τρίκορφα, εις Ροϊνό, κατά Κιουταχή εις Αθήνας υπό τους Δ. Τσώκρη, Α. Νέζιον, Γ. Αγαλόπουλον, Α. Κουδάκη, Νικόλαον Γκίκα Λάμπρου. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

7370. Πέτρος Κωστόπουλος: Εξ Ανυφίου. Έλαβε μέρος εις την επανάστασιν εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7530. Μήτρος Χατζόπουλος ή Γατσόπουλος: Εκ Χαρβατίου του Δήμου Μυκηνών. Διέπρεψε ως Μπουλουξής εις πολιορκίαν Ναυπλίου, Κορίνθου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη και κατά του Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας, υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

7531. Δημήτριος Κοφινάς ή Λεβέντης: Αργείος. Επολέμησε ως στρατιώτης εις πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, Πολιανή και Δαβιά υπό τους Δ. Τσώκρη, και Νικηταρά. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

7533. Γεώργιος Αργέντος: Εκ Πασά του Δήμου Ιναχίας. Επολέμησε εις πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη, εις Αθήνα, Πειραιά, Βοστίτσα, Δούμβρενα, Λιθάρια Ευρίπου, Αλαμάνα, Πέτρα και Σέκου υπό τους Π. Νοταρά, Ιωάννη Κολοκοτρώνη, Δ. Μορφόπουλο και Ιωάννη Στράτον. Εις μία των μαχών επληγώθη εις την χείραν. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

7556. Αναστάσιος Σταύρου ή Μπαρμπαλιάς: Εκ Χώνικα. Επολέμησε εις όλας τας μάχας κατά του Δράμαλη και εις Δερβενάκια υπό τον Δ. Τσώκρη, εις όλας τας μάχας κατά του Ιμπραήμ υπό τον Π. Νοταρά, εις Αθήνας, Πειραιά, Σέκου, Πρόδρομος Βοστίτσης, υπό του Δ. Μορφόπουλου εις Δούμβρενα, Μονή Σεραφείμ, εις Λιθάρια Ευρίπου, Γέφυρα Αλαμάνας. Εχρησιμοποιήθη ως έξαρχος της χιλιαρχίας του Ιωάννου Στράτου εις Θήβας, Πέτρα κατά του Ιτζάτ Πασά. Επολέμησε μέχρι τέλους του Αγώνος. Εις πολιορκίαν του Ναυπλίου ετραυματίσθη εις χείραν. Διετέλεσε επίσης υπό τας διαταγάς του Ιωάννου και Θεοδώρου Κολοκοτρώνη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7557. Ιωάννης Χρηστόπουλος: Εκ Χώνικα. Επολέμησε ως στρατιώτης εις πολιορκίαν Ναυπλίου, εις Δερβενάκια όπου επληγώθη εις τον αριστερόν οφθαλμόν μαχόμενος υπό τον Δ. Τσώκρη, επίσης εις Πολιανή κατά του Ιμπραήμ υπό τον Δ. Τσώκρη, εις Αθήνας, Πειραιά υπό τον Π. Νοταρά, εις Πρόδρομον Βοστίτσης κατά του Ιμπραήμ υπό τον Δ. Μορφόπουλον. Επίσης εις Αμπαζαγάϊ, Ντούμπρενα, Μονή Σεραφείμ, Λιθάρια Ευρίπου, Γέφυρα Αλαμάνας. Εχρημάτισε έξαρχος υπό την χιλιαρχία του I. Στράτου. Επίσης επολέμησε εις Θήβας και Πέτρα Βοιωτίας κατά του Ιτζάτ πασά, Καματερό και Σέκον. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7558. Παναγιώτης Καραντζάς: Εκ Χώνικα. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7559. Αγγελής Λέκας ή Μπουλούκος: Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως στρατιώτης υπό τον I. Νοταρά εις πολιορκία των Αθηνών, υπό Γ. Λύκον εις Αγία Μαρίνα, εις πολιορκία Ναυπλίου, και Κορίνθου και υπό τον Νικηταρά εις Νταβιά. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7561. Παναγιώτης Λέκας ή Μπουλούκος: Εκ Λιμνών. Επολέμησε εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Γ’ τάξι Υπαξιωματικών.
7562. Ιωάννης Κονδύλης: Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως Αξιωματικός επικεφαλής 50 ανδρών υπό τους Νικηταρά, Οδυσσέα, I. Κολοκοτρώνη, Δ. Τσώκρη, I. Νοταρά, Χατζή Χρήστο, Γ. Λύκο μέχρι το 1832 εις Ναύπλιον, Κόρινθον, Τρίπολι, Νεόκαστρον, Μοναστήρι Διακοφτού, Χάνι Γραβιάς, Αγία Μαρίνα, Πειραιάς, Κλεισούρα, Υπάτη, Στυλίδα κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ. Το βεβαιώνουν 100 συγχωριανοί – συμπολεμιστές του. Κατετάγη εις Γ’ τάξι Υπαξιωματικών.

7667. Παναγιώτης Μεκριζής: Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως στρατιώτης υπό τον Γ. Λύκον και Κ. Δεληγιάννην εις πολιορκία Κορίνθου, εις Αγία Μαρίνα, εις Κλεισούρα και Δερβενάκια. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7605. Αναστάσιος Τζακότος: Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7906. Αναγνώστης Π. Μποναπάρτης: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε ως μπουλουξής εις πολιορκίας Ναυπλίου και Κορίνθου, εις Δερβενάκια, κατά του Ιμπραήμ, υπό τους Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστο, Νικηταρά. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

7910. Δημήτριος Βουρλεξής: Αργείος. Υπηρέτησε εις ελαφρόν τάγμα και έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας υπό τον Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

7911. Γεώργιος Μωραῒτης: Αργείος Δημότης (εκ Πατρών). Επολέμησε υπό τον Π. Μαυρομιχάλη, Νικηταρά, Δ. Τσώκρη, Θ. Γρίβα, Δ. Χρυσανθόπουλον, Β. Πετμεζά και Κ. Δεληγιάννη, ως επικεφαλής στρατιωτών εις πολλάς μάχας, κατά των Αθηνών με 50 άνδρες επικεφαλής, επίσης εις Χάνι της Γραβιάς, Π. Πάτρας, Ακράτα, κατά του Δράμαλη κατά του Ιμπραήμ εις Τρίκορφα, Δαβιά, Μεσσήνη και Αθήνας το 1827 μαχόμενος ως εκατόνταρχος επληγώθη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

7912. Ιωάννης Καμπίτης (†1859): Αργείος. Επολέμησε ως Μπουλουξής εις πολιορκία Ναυπλίου, εις Βαλτέτσιον, επληγώθη εις την αριστερόν χείραν εις θέσι Κεφαλάρι όπου κατέλαβε ως λάφυρα 15 ίππους, εις Άγιον Σώστη, Ακροκόρινθον, Μεγάλα Δερβένια, Αμπιλιανήν, Κρομμύδιον, Νεόκαστρον, Σφακτηρία, Π. Αβαρίνους, Δραμπάλα, Δαβιά, Τρίπολι, Νεοχώρι, Μπασαρά κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ υπό διαφόρους οπλαρχηγούς Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, Γ. Αγαλόπουλο, Α. Νέζιο. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

7913. Αγγελής Ντοροβίνης: Εκ Άνω Μπουτίων. Επολέμησε εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, εις όλας κατά του Δράμαλη μάχας και κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον και Δραμπάλα και εις Στερεά Ελλάδα ως Αξιωματικός όμως, η Επιτροπή Αγώνος τον κατέταξε εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

7914. Αθανάσιος Περιβολάρης ή Γεωργιτσόπουλος: Εκ Κουρτακίου. Επολέμησε εις διαφόρους μάχας ως στρατιώτης. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7915. Χρήστος Περιβολάρης ή Γεωργιτσόπουλος: Εκ Κουρτακίου, επολέμησε ως στρατιώτης και έπεσε μαχόμενος εις την πολιορκία του Ναυπλίου κατά την έφοδον, ετέλη υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη και Σ. Σταϊκόπουλου. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7916. Mήτρος Παντελής: Αργείος. Επολέμησε ως στρατιώτης εις διαφόρους μάχας, έπεσε μαχόμενος κατά του Ιμπραήμ εις θέσι Μανιάτη ενδόξως εις το πεδίον της μάχης. Υπηρετούσε υπό τας διαταγάς του Κων/νου Κακάνη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

7918. Δημήτριος Κ. Δογραμμιτζής: Αργείος. Επολέμησε με σώμα στρατιωτικών με χρέος Αξιωματικού εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον και Δραμπάλα και Τρίπολι υπό τους Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, Χατζή Χρήστο. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

7919. Γιαννάκης Θανασόπουλος: Εκ Μπόρσα. Επολέμησε εις πολιορκία Ναυπλίου, Τριπόλεως, εις Μεγάλα Δερβένια, εις Νεόκαστρον, Τρίκορφα, Σφακτηρία, Τσιπιανά, Δαβιά, εις Ναύπακτον κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ, υπό τους Δ. Σουρήλον, Α. Τασόπουλον, Θ. Τριγκουνόπουλον, Γ. Αγαλόπουλον, Ανδ. Μπεκιάρην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

7920. Γιαννάκης Καλιούλης: Αργείος. Επολέμησε εις πολιορκία Ναυπλίου, εις Αράχωβα, κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον και εις Πέτρα Βοιωτίας υπό διαφόρους οπλαρχηγούς και τον Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

8034. Πανάγος Καραμάνος: Εκ Λιμνών. Επολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, εις Κλεισούρα, Δερβενάκια, Στυλίδα, Άγιο Σώστη, Μύλους Άργους, Μαύρα Λιθάρια, Αγία Μαρίνα και Αθήνας. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Νικηταρά, Γ. Λύκου, Π. Νοταρά, Οδυσσέα, Γ. Καραϊσκάκη και Δ. Τσώκρη. Επίσης ηγωνίσθη κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

8035. Γεώργιος Μεϊντάνης: Εκ Λιμνών. Επολέμησε εις διαφόρους κρισίμους μάχας ως στρατιώτης υπό τον Γ. Λύκον και διαφόρους άλλους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

8041. Ιωάννης Δημ. Παπαϊωάννου: Εκ Λιμνών. Επολέμησε επικεφαλής 25 στρατιωτών εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, εις Κλεισούρα, Αγιονόρος, Μεγάλα Δερβένια, Άγιον Σώστη, Κριεκούκι, Στυλίδα, κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Νικηταρά, Δ. Τσώκρη, Γ. Λύκου, Π. Νοταρά. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

8051. Μήχος Κυμπούρης: Εκ Λιμνών. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

8795. Γεώργιος Αθ. Ηλιάδης: Εκ Λιμνών. Ιερεύς. Επολέμησε κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ, κατά του Κιουταχή εις Αττική μετέσχε πλείστων μαχών προκινδύνευον. Μετά τον αγώνα της Ανεξαρτησίας εχειροτονήθη ιερεύς. Επίσης αγωνισταί ήσαν ο πατήρ του Αθανάσιος και τα αδέλφια του Ιωάννης και Αναστάσιος. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

8911. Αθανάσιος Ηλιάδης: Εκ Λιμνών. Πατήρ του προηγουμένου. Επολέμησε ως επικεφαλής 200 ομοχωρίων του εις διαφόρους κρισίμους μάχας, μετέσχε εκ των πρώτων του Αγώνος. Το 1821 διωρίσθη φροντιστής των στρατευμάτων Κορινθίας και αργότερα των Δερβενακίων. Διετέλεσε και Δημογέρων των Λιμνών. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

9103. Αναστάσιος Κλιάτης: Εκ Πουλακίδας. Επολέμησε εις διαφόρους μάχας από του 1821 έως του 1827 υπό τον Κ. Δεληγιάννη, Γ. Λύκον και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς B’ τάξεως.

10355. Δημήτριος Αναστ. Κολιαλέξης: Αργείος. Επολέμησε επικεφαλής Αργείων συμπολιτών του εις πολιορκίαν Ναυπλίου, εις Δερβενάκια, εις Κόρινθον, εις Τρίπολιν, εις Νεόκαστρον και Άργος κατά του Δράμαλη, Κεχαγιάμπεη και Ιμπραήμ υπό τον Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, Δ. Πλαπούτα, Χατζή Χρήστο. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

10356. Νικόλαος Δόκος: Εκ Κουτσοποδίου. Επολέμησε ως Αξιωματικός καθ’ όλον τον Αγώνα εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Νικηταρά, Δ. Τσώκρη, Κ. Δεληγιάννη, Δ. Μελετόπουλου, Μπαρμπιτσιώτου, Παπατσιώρη, Δ. Πλαπούτα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

10358. Μήτρος Μακρής ή Κατζίλας: Εκ Κουτσοποδίου. Επολέμησε ως Αξιωματικός καθ’ όλον τον Αγώνα εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, εις Τρίπολιν, κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, Δραμπάλα και τελευταία εις Αθήνας υπό τους Μπαρμπιτσιώτη, Νικηταρά, Δ. Τσώκρη, Κ. Δεληγιάννη, Δ. Μελετόπουλον, Δ. Πλαπούτα και Παπατσιώρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.
10359. Γεώργιος Μπετζάλης: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε ως στρατιώτης εις πολιορκίας, Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, Τριπόλεως και κατά του Δράμαλη υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, I. Κολοκοτρώνη, Χατζή Χρήστου. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

10360. Μήχος Ταγαράς: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε εις πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, Ακροκορίνθου, κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ εις Ναβαρίνους υπό τον Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστον, Δ. Πλαπούτα, Νικηταρά, Π. Νοταρά, Γ. Γρίβα. Κατετάγη εις Α’ τάξιν Υπαξιωματικών.

10362. Αθανάσιος Κατζαντώνης: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε ως εκατόνταρχος εις Ναβαρίνους, εις πολιορκία Ναυπλίου υπό τον Παπαρσένη Κρέστα όπου και επληγώθη εις τον αριστερόν πόδα, εις Τρίκορφα κατά του Ιμπραήμ όπου και επληγώθη εις αριστερόν χείραν υπό τον Χατζή Χρηστόν. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

10363. Γεώργιος Αναστ. Πορτοκάλης: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε ως Αξιωματικός με 50-100 στρατιώτας εις πολιορκίαν Ναυπλίου, εις μάχας Αργολιδοκορινθίας, κατά του Ιμπραήμ εις Τρίκορφα, εις Νεόκαστρον, εις Πολιανή και εις Αθήνας το 1827. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς των Δ. Τσώκρη, Κ. Δεληγιάννη, Δ. Πλαπούτα, Χατζή Χρήστου και Γ. Γρίβα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

10364. Ιωάννης Αργυροκαστρίτης: Εκ Δαλαμανάρας (καταγωγή Αργυρόκαστρον Β. Ηπείρου). Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

10366. Αναγνώστης Σταύρου Αργυροκαστρίτης: Εκ Δαλαμανάρας (καταγωγή Αργυρόκαστρον Β. Ηπείρου). Επολέμησε εις πολιορκία Ναυπλίου, εις Μεσολόγγιον επικεφαλής συγχωριανών του υπό τον Φωτομάρα και Κίτσο Τζαβέλα, επίσης εις Λομποτικά, Ζεμενό, Αράχωβα, Ναύπακτο και Θερμοπύλας. Το 1825 ωνομάσθη εικοσιπένταρχος. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

10371. Ιωάννης Ρίκος ή Κερκυραίος: Αργείος. Επολέμησε εις Σούλι, Λάμαρη, Πάργα, Πέντε Πηγάδια, εις Παλαιός και Αβαρίνους, εις Τρίκορφα, εις Βέρβαινα και Δαβιά κατά του Ιμπραήμ. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Χατζή Χρήστου, Νικηταρά, Κίτσου Τζαβέλα και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

10372. Ανδριανός Γεωργίου: Αργείος. Αρχιτέκτων προσέφερε πλείστας υπηρεσίας εις την επανάστασι ως επιδιορθωτής και πρωτεργάτης οχυρωματικών έργων, επισκευής κανονιών και άλλων μηχανικών έργων, διέθεσε 10.883 γρόσια για μισθούς των μαστόρων μέχρι το 1825. Ετέλει αγωνιστής αυτός υπό την επίβλεψη του Μηχανικού Θ. Βαλιάνου. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

10373. Μιχαήλ Θεοφανόπουλος: Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

10374. Νικόλαος Καραβίδας: Αργείος. Επολέμησε ως Εκατόνταρχος εις Μεσολόγγιον, Νεόκαστρον, Κρήτη και Αθήνας, υπό τον Χατζή Χρήστον, Δ. Τσώκρη, Π. Ζερβουδάκη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως. Μετά την απελευθέρωσι κατετάγη εις την Ελληνικήν Βασιλικήν Χωροφυλακήν και το 1836 πολεμώντας κατά του αρχιληστού Γ. Κοντοβουνησίου έπεσε μαχόμενος κατ’ αυτού εις κάποια καταδίωξι, άφησε τρία ανήλικα τέκνα και σύζυγον. Επροικοδοτήθη η οικογένειά του με 13 δραχμές.

10375. Αναστάσιος Καπερλόκης: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη, εις όλας κατά του Ιμπραήμ μάχας, εις Πολιανή, Αγία Μαρίνα, κατά των Αθηνών με 50 άνδρες. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, Χατζή Χρήστου, Α. Παπατσιώρη και I. Μελετόπουλου. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.
10376. Σταύρος Ρούσος: Εκ Δαλαμανάρας. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Β’ τάξιν Υπαξιωματικών.

10377. Ιωάννης Ρούσος: Εκ Δαλαμανάρας. Έλαβε μέρος εις επανάστασι εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Γ’ τάξιν Υπαξιωματικών.

10378. Μήτρος Κούμας: Εκ Δαλαμανάρας. Επολέμησε εις πολιορκίαν Ναυπλίου υπό τον Σ. Σταϊκόπουλον και έστησε πρώτος την ελληνική σημαία της επαναστάσεως εις το Παλαμήδι, επολέμησε κατά του Δράμαλη εις Αγιονόρι, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, επληγώθη εις την αριστερόν χείραν μαχόμενος τρεις ημέρας εις την μάχην του Άργους. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστου, υπό τον Αθανάσιον Σταϊκόπουλο, αδελφόν του πορθητού. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

10379. Δημήτριος Κωστουγόπουλος ή Μανδυλιώτης: Αργείος, Ιερεύς, ισαπόστολος της Φιλικής Εταιρίας, κατηχηθείς υπό του Μητροπολίτου Γρηγορίου Καλαμαρά. Επληγώθη μαχόμενος κατά του Δράμαλη εις τον δεξιόν οφθαλμόν, επολέμησε εις το φρούριον του Άργους, κατά του Κεχαγιάμπεη και κατά του Ιμπραήμ. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

10380. Κωνσταντίνος Στάικος: Αργείος. Επολέμησε επικεφαλής 20 στρατιωτών εις Μεσσηνία, Δραμπάλα, Τρίκορφα και Δαβιά κατά του Ιμπραήμ, εις πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Χατζή Χρήστου, Γ. Αγαλόπουλου. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

10382. Κωνσταντίνος Γεωργιάδης: Αργείος, καταγόμενος εκ της Αργειακής Παροικίας Σμύρνης. Ιατρός, προσέφερε πολυτίμους υπηρεσίας εις πλείστας μάχας. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

11985. Κυριάκος Μπαλαμπάνης: Αργείος Δημότης (εκ Κρανιδίου). Επολέμησε επικεφαλής στρατιωτών υπό τον Θ. Κολοκοτρώνη, I. Μήτσα, Λέκκα και Δ. Τσώκρη εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Κατετάγη εις Α’ τάξι Υπαξιωματικών.

11986. Νικόλαος Μοθωνιός: Αργείος. Επολέμησε εις πολιορκία Ναυπλίου, εις Μύλους, εις Μεσολόγγιον, κατά του Δράμαλη υπό τον Δ. Τσώκρη. Αυτός και ο αδελφός του Θεόδωρος Μοθωνιός ήσαν μέλη της Φιλικής Εταιρίας. Ο Θεόδωρος ηχμαλωτίσθη από τον Ιμπραήμ. Ο Νικόλαος προσέφερε 500 γρόσια εις Φιλικήν Εταιρία και 1.600 γρόσια εις την Επανάστασι. Διετέλεσε Δημογέρων το 1821 και προσέφερε πλείστας υπηρεσίας εις τον Αγώνα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

12005. Ιωάννης Καραγιάννης: Αργείος, ιερεύς, οπλαρχηγός μέλος της Φιλικής Εταιρίας, κατά πληροφορίας μη εξακριβωμένας κατώρθωσε να μύηση εις την Φ.Ε. και στελέχη της αυλής του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Έλαβε μέρος εις την Επανάστασι υπό τας διαταγάς διαφόρων οπλαρχηγών εις διαφόρους μάχας. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

12249. Πέτρος Μακρυπουκάμισος: Εκ Πυργέλας. Επολέμησε εις πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, Κορίνθου, κατά του Δράμαλη εις τα Δερβενάκια και κατά του Ιμπραήμ εις διαφόρους μάχας. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Νικηταρά και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

12330. Νικόλαος Γεωργόπουλος: Αργείος. Επολέμησε επικεφαλής στρατιωτών εις πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, Κορίνθου, Αγία Μαρίνα, εις Πάτρας, εις Δερβενάκια και Αβαρίνους, κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ υπό τον Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

Άποψη της πόλης του Άργους, περίπου το 1832. Λάδι σε μουσαμά, Antonio Schranz (1801-1865;).

12668. Κωνσταντίνος Γαλάνης: Εκ Καρυάς. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό τας διαταγάς των αδελφών Δαγρέ και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.
12669. Ιωάννης Δεληπαναγιώτης: Εκ Λιμνών. Επολέμησε εις πολιορκία Κορίνθου, κατά του Δράμαλη και Ιμπραήμ υπό τον Γ. Λύκον και Κ. Δεληγιάννη. Κατετάγη εις Β’ τάξιν Υπαξιωματικών.

12670. Γεώργιος Κονδύλης: Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως Μπουλουξής εις πολιορκία Κορίνθου, κατά του Δράμαλη, εις Αθήνας υπό τον Γ. Λύκον και Κ. Δεληγιάννη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

12671. Μήτρος Κατεμής: Εκ Λιμνών. Επολέμησε εις Φρούριον Κορίνθου, κατά του Δράμαλη και εις Αθήνας υπό τον Γ. Λύκον και Κ. Δεληγιάννην. Κατετάγη εις Β’ τάξι Υπαξιωματικών.

12672. Ιωάννης Πότης: Εκ Λιμνών. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

12673. Ιωάννης Μπαστούνης: Εκ Λιμνών. Έλαβε μέρος ως στρατιώτης εις πολιορκία Κορίνθου, κατά του Δράμαλη και εις Αθήνας υπό τον Γ. Λύκον και Κ. Δεληγιάννην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

12675. Γεώργιος Πιατζίκος: Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως στρατιώτης εις φρούριον Κορίνθου, κατά του Δράμαλη και εις Αθήνας υπό τον Γ. Λύκον και Κ. Δεληγιάννην. Κατετάγη εις Γ’ τάξιν Υπαξιωματικών.

12676. Μήτρος X. Βλάχος: Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως στρατιώτης εις πολιορκία φρουρίου Κορίνθου, κατά του Δράμαλη, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον υπό τον Γ. Λύκον και Κ. Δεληγιάννην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

12678. Αναστάσιος X. Βλάχος: Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως στρατιώτης κατά του Δράμαλη, εις Αθήνας, εις πολιορκίαν Κορίνθου, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, υπό τον Κ. Δεληγιάννη και Γ. Λύκον. Κατετάγη εις Γ’ τάξιν Υπαξιωματικών.

12679. Αναννώστης Κονδύλης: Εκ Λιμνών. Επολέμησε ως Μπουλουξής εις πολιορκία Κορίνθου, εις Αθήνας, κατά του Δράμαλη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

12681. Δημήτριος Ψύχας: Εκ Τουρνικίου, του Δήμου Θωρακίων επαρχίας Άργους. Έπεσε μαχόμενος εις την μάχην της Γράνα. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

13394. Αναστάσιος Κούρος: Εκ Καρυάς. Επολέμησε εις πολιορκία Τριπόλεως, εις Άργος κατά του Δράμαλη, εις Βέρβαινα, εις Μεσσηνιακόν Φρούριον επικεφαλής 50 ανδρών, κατά των Αιγυπτίων εις Βέργα Δηρού. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Κ. Δεληγιάννη, Χατζή Χρήστου, Δ. Μαυρομιχάλη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

14623. Μιχάλης Ανδριανόπουλος: Αργείος. Έλαβε μέρος εις πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, Κορίνθου, Μονεμβάσια και Μύλους, όπου επληγώθη εις την αριστερά του χείραν, επίσης επολέμησε εις Αράχωβα. Υπηρέτησε εις ελαφρόν τάγμα και διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Γ. Αγαλόπουλου, Νικηταρά και Χατζή Χρήστου. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

15400. Θεοδόσιος Καρακίζης: Αργείος. Επολέμησε ως Μπουλουξής, επικεφαλής στρατιωτών υπό τον I. Θ. Κολοκοτρώνη, Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, Κ. Δεληγιάννη, Δ. Πλαπούτα και Δ. Μελετόπουλον. Εφονεύθη μαχόμενος κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

15401. Γεώργιος Θ. Καρακίζης: Αργείος. Υιός του προηγουμένου. Επολέμησε μετά του πατρός του Θεοδοσίου και ιδίοις όμμασι είδε αυτόν πίπτει μαχόμενος εις τα Δερβενάκια. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς των ιδίων οπλαρχηγών που υπηρέτησε και ο πατήρ του. Κατετάγη εις Α’ τάξι Υπαξιωματικών.

15637. Νικόλαος Καλιακούδας: Εκ Καρυάς. Παρευρέθη εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Β’ τάξιν Υπαξιωματικών.

15828. Ιωάννης Κλιάτης: Εκ Πουλακίδας. Επολέμησε ως στρατιώτης εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, εις Δερβενάκια κατά του Δράμαλη και εις Μύλους Άργους κατά του Ιμπραήμ υπό τας διαταγάς του Κ. Δεληγιάννη και Δ. Τσώκρη. Παρέμεινε εις την τάξιν του απλού Αγωνιστού στρατιώτου.

15910. Δημήτριος Λάσκαρης: Αργείος. Έλαβε μέρος εις τον Αγώνα ως πεταλωτής και θεραπευτής πασχόντων στρατιωτικών ίππων αμισθί και ίδια εργαλεία. Παρευρέθη εις διαφόρους μάχας υπό τας διαταγάς του Νικηταρά, Χρ. Φωτομάρα, Δ. Γρίβα, Χατζή Χρήστου, I. Μακρυγιάννη, Γ. Αγαλόπουλου, Δ. Πλαπούτα και Δ. Τσώκρη. Ακολουθόντας τον Χατζή Μιχάλη εις Τρίπολι ετραυματίσθη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

16526. Μιχαήλ Ν. Νικολάου (†1846): Αργείος. Επολέμησε επικεφαλής στρατιωτών ιδίοις εξόδοις εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη, εις ναυμαχίαν Μεσσηνιακού κόλπου, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον, Παλαιάς Πάτρας, Ναβαρίνους. Υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Π. Γιατράκου, Θ. Κολοκοτρώνη, Π. Μαυρομιχάλη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

18335. Γεώργιος Σάνος ή Σανόπουλος: Αργείος. Επολέμησε εις Άργος, Αττικήν, Κάρυστον υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Α’ τάξιν Υπαξιωματικών.

18587. Γεώργιος Λουκαῒτης: Αργείος. Επολέμησε ως ιππεύς από το 1821 έως 1828 εις πολιορκία Ναυπλίου, εις Δερβενάκια κατά του Δράμαλη, εις Νεόκαστρον και Πολιανή υπό τον Δ. Τσώκρη. Από το έτος 1829 έως 1833 υπηρέτησε εις τον Βασιλικόν Ελληνικόν Στρατόν ξηράς, εις το σύνταγμα λογχιστών με διαγωγή εξαίρετον. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Γ’ τάξεως.

18672. Χαράλαμπος Α. Μωρέλας: Αργείος. Επολέμησε επικεφαλής 50 ανδρών εις πολιορκία Ναυπλίου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατά την διάρκεια του Αγώνα απώλεσε άπασα την οικογένεια και την περιουσία του. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

Άποψη του Άργους και του κάστρου της Λάρισας. Amand Freiherr «Griechenland in Wort und Bild», Lipsie, 1882.

Εκ του Νέου Μητρώου των κατά τον Ιερόν Αγώνα

Υπαξιωματικών

1538. Αναστάσιος Γκόγκος: Εκ Κουτσοποδίου. Έλαβε μέρος εις την εττανάστασι καθ’ όλον τον Αγώνα, επικεφαλής στρατιωτών εις πολιορκίας Ναυπλίου, Ακροκορίνθου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη εις όλας τας μάχας, κατά του Ιμπραήμ εις Νεόκαστρον και Δραμπάλαν. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Α. Νέζιου, Νικηταρά, Κ. Δεληγιάννη, Δ. Μελετόπουλου, Α. Παπατσιώρη, Μπαρμπιτσιώτη, Δ. Πλαπούτα και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

2274. Ιωάννης Μπιλίνης: Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Α’ τάξιν Υπαξιωματικών.

2804. Γεώργιος Κατεμής: Εκ Λιμνών. Επολέμησε επικεφαλής 50 ανδρών ως Αξιωματικός από 1821 μέχρι 1832 εις πολιορκίας Ναυπλίου, Κορίνθου, Τριπόλεως, εις Νεόκαστρον, κατά του Δράμαλη, εις Χάνι Γραβιάς, Αγία Μαρίνα, Κλεισούρα, Υπάτη, Στυλίδα, Πειραιά. Την δράσιν του επιβεβαιώνουν 98 συμπολεμιστές του και κάτοικοι των Λιμνών. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, Νικηταρά, I. Κολοκοτρώνη, Νοταρά, Χατζή Χρήστου, Γ. Λύκου και Οδυσσέα Ανδρούτσου. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

2880. Μιχαήλ Βήρλος: Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό
      διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Α’ τάξι Υπαξιωματικών.

3638. Μιχαήλ Θεονόπουλος: Αργείος. Επολέμησε επικεφαλής ιδίου στρατιωτικού σώματος ως αξιωματικός εις πολιορκίας Ναυπλίου, Τριπόλεως, κατά του Δράμαλη εις Δερβενάκια, κατά του Ιμπραήμ εις Πολιανή. Διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Π. Μαυρομιχάλη, Νικηταρά, Χατζή Χρήστου και Δ. Τσώκρη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

18949. Νικόλαος Γιαμόπουλος: Αργείος. Επολέμησε εις διαφόρους μάχας υπό τον Δ. Τσώκρην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

18973. Απόστολος Νάσσης: Εκ Τάτσι του Δήμου Αλέας. Έπεσε μαχόμενος ενδόξως εις την μάχην της Γράνας, συμπολεμιστής του ήταν και ο υιός του Κωνσταντίνος Αποστολόπουλος εις ηλικίαν 16 ετών. Ο φονευθείς διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τ σώκρη, εγκατέλειψε απροστατεύτας τρεις αδελφός, σύζυγο μητέρα και υιόν. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

18974. Κωνσταντίνος Αποστόλου Αποστολόπουλος: Εκ Τάτσι του Δήμου Αλέας. Έλαβε μέρος εις την επανάστασιν από ηλικίας 16 ετών, είδε ιδίοις όμμασι τον πατέρα του Απόστολον Νάσση να πίπτει μαχόμενος ενδόξως εις την μάχην της Γράνας. Εις τον ατομικόν φάκελλον του Αγωνιστού υπάρχει καταλόγιον ομοχωρίων του οι οποίοι επιβεβαιώνουν τον θάνατον ενυπογράφως. Ο Αγωνιστής ούτος έλαβε το όνομα Αποστολόπουλος εκ του επικρατήσαντος ως επωνύμου του μικρού ονόματος του ήρωος πατρός του. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

18988. Νικόλαος Αναστασιάδης (†1873): Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Έλαβε προικοδότησι 26 δρχ., μετά θάνατον εγκατέλειψε δύο άρρενα και δύο θήλεα τέκνα επίσης και σύζυγον. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

4147. Γεώργιος Παπαδημητρίου Κατσαρός: Εκ Κάτω Μπέλεσι του Δήμου Λυρκείας. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

4167. Κωνσταντίνος Φασουλής: Εκ Λυρκείας. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Α’ τάξι Υπαξιωματικών.

4163. Αναστάσιος Κατεμής: Εκ Λιμνών. Επολέμησε εις Φρούριον Κορίνθου, κατά του Δράμαλη, εις Αθήνας υπό τον Γ. Λύκον και Κ. Δεληγιάννην. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

4975. Γεώργιος Ζούπας (1795-1866): Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε ως στρατιώτης εις πολιορκία Τριπόλεως, εις Γράνα, εις Δολιανά, εις Ντερβένια Κορίνθου, εις πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη υπό τους Π. Ζαφειρόπουλον, Π. Νοταράν και Νικηταρά. Παρέμεινε εις την τάξιν του απλού στρατιώτου.

5157. Ανδρέας Ντούλιας (†1859): Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κατετάγη εις Β’ τάξιν Υπαξιωματικών.

5432. Ιωσήφ Καλαράς: Αργείος γέννημα και θρέμμα. Μοναχός επολέμησε ως επικεφαλής 20 ανδρών κατά του Δράμαλη, εις Μεγάλα Ντερβένια, εις φρούριον του Άργους, Αθήνας, εις πολιορκίαν Ναυπλίου αν και μοναχός με ίδιον ίππον με μεγάλη γενναιότητα και επληγώθη εις το στήθος και κεφαλή, διετέλεσε υπό τας διαταγάς του Δ. Τσώκρη, I. Κολοκοτρώνη, Π. Νοταρά, Δ. Πλαπούτα και Γ. Λύκον. Μετά την απελευθέρωσι απεσύρθη εις την ιεράν μονήν των Αγίων Αναργύρων Ερμιονίδος όπου εκοιμήθη το 1859. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Α’ τάξεως.

5652. Δημήτριος Ανδριανού Τσώκρης: Αργείος. Επολέμησε εις πολιορκία Ναυπλίου, κατά του Δράμαλη, εις Παναγία κατακεκρυμένη Άργους, όπου επληγώθη εις τον πόδα και μετ’ ολίγον απέθανε, είχε αδελφό του τον Μιχαήλ Τσώκρη επίσης αγωνιστή. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως.

Εκ παλαιοτέρων Μητρώων Υπαξιωματικών – Οπλιτών

596. Παναγής Πορτοκάλης (†1856): Κάτοικος Κουτσοποδίου (καταγόμενος εκ Κυδωνιών Μ. Ασίας). Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Έλαβε επίσης μέρος εις την επανάστασι της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 εις Αθήνας υπό τον Δ. Καλλέργη. Κατετάγη εις Υπαξιωματικούς Β’ τάξεως. Εγκατέλειψε ορφανά 3 άρρενα και δύο θήλεα τέκνα και σύζυγον απροστάτευτους.

1402. Γεώργιος Μπουγιούκας: Αργείος. Αγωνιστής. Αγνώστων λοιπών στοιχείων.

1919. Ευθύμιος Μητρόπουλος: Αργείος. Αγωνιστής. Αγνώστων λοιπών στοιχείων.

2616. Πανάγος Σουρτοπάννης: Εξ Αχλαδοκάμπου. Επολέμησε ως στρατιώτης υπό τον Π. Ζαφειρόπουλο εις Γράνα και Βαλτέτσιον. Εφονεύθη το 1822 εις Άγιον Σώστη μαχόμενος κατά του Δράμαλη.

2631. Ιωάννης Τσατσαφούλης: Αργείος Αγωνιστής. Αγνώστων λοιπών στοιχείων.

4475. Δημήτριος Ντούνης: Αργείος Αγωνιστής. Αγνώστων λοιπών στοιχείων.

8130. Αναγνώστης Βασιλάκος: Αργείος Αγωνιστής. Αγνώστων λοιπών στοιχείων.

10916. Μήτρος Πορπυρός: Αργείος.

Εκ των Γενικών Αρχείων του Κράτους

• Αναστάσιος Τζαρδακλής: Εκ του φακέλλου Αριστείων Γ.Α.Κ.-Φ.3.
• Ανδριανός Βαϊκούσης: Εκ του φακέλλου Αριστείων Γ.Α.Κ.-Φ.3.

Μητρώα Αργείων Πολιτικώς Αγωνισθέντων
κατά τον Ιερόν Αγώνα

14. Ιωάννης Περρούκας: Αργείος, Προεστός και μέλος της Φιλικής Εταιρίας κατά την τελευταίαν δεκαετία της Τουρκοκρατίας. Κατά την έκρηξι της ετταναστάσεως μαζί μετ’ άλλων προεστώτων και αρχιερέων το 1821 ερρίφθη ως όμηρος εις φυλακάς της Τριπόλεως, όπου λόγω των κακουχιών και βασάνων απέθανε ολίγον μετά την απελευθέρωσίν του γενόμενος εθνομάρτυς. Υπήρξε δια την πόλιν του Άργους σπουδαία προσωπικότητα και μεγάλος ευεργέτης της πόλεως.

33. Μιχαήλ Κάββας (†1840): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, ως οπλαρχηγός και ιατρός. Προ της επαναστάσεως διέμενε εις Τρίπολιν ως Αρχίατρος των Βεζυρών, ολίγον προ της εκρήξεως της επαναστάσεως εφυλακίσθη υπό των Τούρκων και ηλευθερώθη ολίγον προ της αλώσεως της πόλεως. Ήτο μεμυημένος εις την Φιλικήν Εταιρίαν από το 1819 και διετέλεσε παραστάτης (βουλευτής) το 1824 Άργους. Εις την επανάστασιν προσέφερε ανεκτημήτους υπηρεσίας ως επίσης 33.038 γρόσια, μία οκά ασήμι, το διαμαντένιο του δακτυλίδιον για μισθούς 10 καραβιών αποσταλέντων εις Μεσολόγγιον.

Πιστοποιητικόν της εποχής εκείνης μαρτυρεί:

«Ο εν μακαρία τη λήξει Δόκτωρ Μιχαήλ Κάββας εκ της πόλεως του Άργους ως εκ των προκριτοτέρων αυτής διέπρεψε επί Τουρκίας, ως αρχίατρος της Πελοπονήσου εις πλησίον και πολλούς κατά καιρούς πασάδες αυτής, καταταχθείς εις τα μυστήρια της επαναστάσεως μας, υπήρξε εις των μετά ζήλου προσφερθέντων εις τας περί ταύτης προετοιμασίας και εις εκ των πρωτεργατών αυτής άμα εξερράγη, καταφρονήσας τα πάντα και αδράξας τα όπλα υπέρ της πατρίδος δι’ ανδρών θυσιών και κινδύνων, με την προσωπικήν του παρουσία εις την πολιορκία της Τριπολιτζάς και εις άλλας κρίσιμους περιστάσεις στρατιωτικώς και πολιτικώς θεωρείται ως εις των Αρχηγών της πολιτικής και εις των πληρεξουσίων βουλευτών, διαπρέψας ούτω καθ’ όλο το διάστημα του ιερού Αγώνος με πλήρη πατριωτισμόν, ζήλον και ακάματον προσπάθειαν και θυσίαν επίσης της καταστάσεως του, συνετέλεσε και ούτος μετά των λοιπών πατριωτών του, όλα τα αποτελέσματα των πυρκαΐών, λεηλασιών, και εν γένει δυστυχημάτων της πατρίδος του. Αποθανών δε εγκατέλειψε φαμελία εν δυστηχία ταύτων ως συμπολίτες του μακαρίτου και συναγωνιστών γνωρίζοντες εκ του πλησίον πιστοποιούμεν χάριν αληθείας και Δικαιοσύνης. Άργος 1845.

Θ. Κολοκοτρώνης                                                              Α. Λόντος

Π. Μαυρομιχάλης                                                              Α. Μεταξάς

Β. Χριστακόπουλος                                                        Κ. Δεληγιάννης

Χρήστος Βλάβης

Κατετάγη εις Β’ τάξιν πολιτικώς και στρατιωτικώς αγωνισθέντων.

62. Δημήτριος Ν. Περρούκας: Αργείος. Υπηρέτησε τον αγώνα με πλείστας εκδουλεύσεις. Διετέλεσε Βεκίλης του Μωρέως παρά τη Υψιλή Πύλη, μέλος της Α’ Βουλής του Έθνους, γραμματεύς (υπουργός) Δικαστικών και Εσωτερικών. Κατά την έκκρηξι της επαναστάσεως, ευρίσκετο ως Βεκίλης εις την Κωνσταντινούπολή επειδή ηγέρθησαν υποψίαι εναντίον του υπό των Τούρκων, εφυγαδεύθη εις Πελοπόννησον. Διετέλεσε Σύμβουλος Επικράτειας το 1843, Γερουσιαστής και μέλος της Δ’ και Ε’ της Εθνοσυνελεύσεως και της τοιαύτης του 1843. Εδολοφονήθη εν Άργει εις την οικίαν του την 13.11.1851. Το Αρχείο του τηρείται εις το Ιστορικό Εθνολογικό Αρχείον. Κατετάγη εις τους Αγωνιστάς Β’ τάξεως.

283. Ιωάννης Θ. Βλάσης: Αργείος. Προύχων του Άργους, προ της Επαναστάσεως ήτο εγκατεστημένος εις Σμύρνην, κατά την επανάστασιν ήλθε εις το Άργος και εθυσίασε την περιουσία του υπέρ του Αγώνος. Οι δύο υιοί του Θεόδωρος και Διονύσιος έπεσαν εις τον Αγώνα. Κατετάγη εις αγωνιστάς Δ’ τάξεως.

335. Νικόλαος Οικονόμος: Αργείος. Δημογέρων και ιερεύς από του 1824 μέχρι και της ελεύσεως του Ιωάννου Καποδιστρίου, ικανός, τίμιος, ευσυνείδητος, απαράμιλλα γενναιότατος εις δυσχερής περιστάσεις της πατρίδος, ακραιφνής πατριώτης, άμισθος και εις τας οικονομικάς ανάγκας της πατρίδος προσέφερε και τον τελευταίον του οβολόν. Το βεβαιώνουν πλείστοι κάτοικοι του Άργους ενυπογράφως και ο δήμαρχος Άργους Θ. Καραμουτζάς. Διετέλεσε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ιεραπόστολος αυτής, από το 1816 εγκατέλειψε το Άργος μεταβάς εις Βλαχίαν και Ρωσία όπου έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας δια του φοβερού όρκου. Παρευρεθείς εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας, επληγώθη τρεις φοράς. Απέθανε πενέστατος εγκαταλείψας απροστάτευτα τέκνα και σύζυγον. Βραδύτερον με απόφαση της ιερός συνόδου επροικοδοτήθη η οικογένειά του με 20 δρχ. Ούτος δεν απέβλεπε ποτέ εις το ατομικόν συμφέρον. Εις Ιεράν Σύνοδον της Εκκλησίας της Ελλάδος μετείχαν ο Αργολίδας Κύριλλος, ο Κυνουρίας Διονύσιος ως πρόεδρος, ο Αττικής Νεόφυτος, ο Κυκλάδων Άνθιμος, Γραμματεύς ήτο ο Θεόκλητος Φαρμακίδης την 24.2.1836. Ο Αγωνιστής ιερεύς είχε διατελέσει και ιερεύς Α’ τάγματος πεζικού. Κατετάγη εις Δ’ τάξιν Αγωνιστών.

441. Εμμανουήλ Βασιλειάδης: Στ’ τάξεως.

83. Θεόδωρος Βλάσης: Αργείος (καταγόμενος εκ Κοτίτσης Σπάρτης). Υπηρέτησε πολιτικώς την επανάστασιν και προσέφερε σπουδαίας υπηρεσίας. Διετέλεσε μέλος της Φιλικής Εταιρείας, ενώ εις την αρχήν ήταν διατακτικός, προσεχώρησε εις την επανάστασι, διετέλεσε υπουργός Δικαιοσύνης το 1822 προσενεγκών μεγάλας υπηρεσίας. Επίσης είχε τρεις υιούς οι οποίοι προσέφεραν σπουδαίας υπηρεσίας: α) Χρήστον Δ’ Δήμαρχον Άργους, β) Κωνσταντίνον ο οποίος προσέφερε 23.000 γρόσια το 1827 εις τον Αγώνα και γ) τον Ιωάννην ο οποίος είχε σπουδάσει ιατρός και επολιτεύθη βραδύτερον. Κατετάγη εις τους Αγωνιστάς Β’ τάξεως.

90. Χρήστος Θ. Βλάσης: Αργείος. Υπηρέτησε την επανάστασιν πολιτικώς και προσέφερε πολλάς εκδουλεύσεις. Υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και προεστός της πόλεως προ της ενάρξεως του Αγώνος, εχρημάτισε πληρεξούσιος εις όλας τας εθνικός συνελεύσεις της επαναστάσεως, μέλος ωσαύτως της προσωρινής διοικήσεως, γερουσιαστής και πρώτος Δήμαρχος Άργους (1835-1838). Κατετάγη εις τους Αγωνιστάς Δ’ τάξεως.

154. Xαpάλαμπος Ν. Περρούκας: Αργείος. Υπηρέτησε καθόλον τον αγώνα στρατιωτικώς και πολιτικώς, διεκρίθη εις τους πολέμους κατά του Δράμαλη, συμμετείχε ενεργώς εις την επανάστασιν του 1821. Διετέλεσε πληρεξούσιος της Α’ Εθνοσυνελεύσεως, γερουσιαστής και το 1823 Υπουργός Οικονομικών. Κατετάγη εις Αγωνιστάς Α’ τάξεως.

187. Αναννώστης Μακρυπουκάμισος: Εκ Πυργέλας Άργους. Προσέφερε σπουδαίας εκδουλεύσεις εις την επανάστασιν. Προσέφερε 25 κουβέλια κριθαριού την 8.5.1826 και 950 γρόσια εις το Εθνικόν Ταμείον. Διετέλεσε Βουλευτής το 1826 και πληρεξούσιος εις τας Εθνοσυνελεύσεις Άργους, Επιδαύρου, Τροιζήνος. Κατετάγη εις τους Αγωνιστάς Δ’ τάξεως.

188. Νικόλαος Περρούκας: Αργείος. Δημογέρων του Άργους, και άλλοτε Βεκίλης (είδος Βουλευτού) της επαρχίας Άργους εις την Υψιλήν Πύλην είχε υιούς τον Ιωάννην, τον Χαράλαμπον και τον Δημήτριον, ένεκα των μεγάλων του Υπηρεσιών, κατετάγη εις την Γ’ τάξιν Αγωνιστών.

Παναγιώτης Πασχαλινόπουλος: Αργείος. Διετέλεσε Δημογέρων της πόλεως την 17.4.1821, μέλος της Φιλικής Εταιρείας εις την οποίαν προσέφερε 300 γρόσια, προσέφερε πλείστας υπηρεσίας εις την επανάστασιν. Ο υιός του Μιχαήλ Πασχαλινόπουλος διετέλεσε δήμαρχος του Άργους 1866-1870. Υπάρχει ατομικός φάκελλος Δημογέροντος άνευ Α.Μ. εις Ε.Β.Α.

Νικόλαος Ζεγκίνης: Αργείος. Ούτος διετέλεσε ταμίας (              ) και δημογέρων του Άργους επί Τουρκοκρατίας και επαναστάσεως του 1821 και μετά ταύτα Ειρηνοδίκης και συμβολαιογράφος. Προσέφερε πολλάς υπηρεσίας ως προεστός του Άργους εις τον Αγώνα, επί δε της Τουρκοκρατίας επροστάτευε τους Αργείους από τους δυσβάστακτους φόρους των τουρκικών Αρχών.

Δημογέροντες κατά την διάρκειαν της Επαναστάσεως κατά χρονικά διαστήματα από του 1828 – 1831 εκτός των αναφερομένων ήσαν:

Ο Θεόδωρος Μοθωνιός, Γ. Αλμπανόπουλος, Α. Καλογερόπουλος, γραμματεύς της Δημογεροντίας ο Ν. Κορδίας.

Αργείοι Αγωνισταί του 1821

Πληροφορίαι ληφθείσαι εκ διαφόρων Εγκυκλοπαιδειών
και άλλων Βοηθημάτων

Αθανάσιος Ασημακόπουλος – Καϋμένος: Αργείος. Υπηρέτησε στρατιωτικά και πολιτικά την Επανάστασιν. Είχε μυηθή εις την Φιλικήν Εταιρίαν, διετέλεσε μέλος της υπό τον Σταματέλον Αντωνόπουλον ιδρυθείσης καγκελαρίας του Άργους, εξώπλισε μετ’ αυτού τους Σπηλιοτόπουλους τους Αργείους και πριν ακόμη εκραγή επισήμως η επανάστασις εσχημάτισε το πρώτο στρατιωτικόν Σώμα. Εις το τείχος του Ξηριά προέταξε αντίστασι με 700 άνδρας περίπου κατά του Κεχαγιάμπεη τον Απρίλιον του 1821. Μαχόμενος εν συνεχεία εις το Μοναστήριον της Παναγίας του Βράχου ηναγκάσθη πληγωθείς να συνθηκολόγηση.

Σταματέλος Αντωνόπουλος με τη χαρακτηριστική ενδυμασία των προυχόντων. Φοράει τζουμπέ και στο κεφάλι σφαιροειδές κάλυμμα.

Σταματέλος Αντωνόπουλος (1795-1839): Αργείος. Υπηρέτησε την επανάστασι στρατιωτικώς και πολιτικώς, ούτος κατήγετο εκ Κοντίτσης του Ταϋγέτου. Υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρίας, άμα τη εκρήξει της επαναστάσεως εξήγειρε τους χωρικούς περί το Άργος και εξηνάγκασε τους Τούρκους να καταφύγουν εις την πόλιν [Ναύπλιο]. Ο Σ. Αντωνόπουλος προητοίμασε ακολούθως την πολιορκία του Ναυπλίου και μετέσχε της πολιορκίας της Ακροκορίνθου. Κατά την επανάστασι εκπροσωπούσε την επαρχία Άργους εις την Β’ και Δ’ Εθνοσυνέλευσιν, μετά την λήξιν του Αγώνος υπηρέτησε ως δικαστής. Απέθανε εις ηλικίαν 80 ετών εν Ναυπλίω. Εις το τηρούμενον βιβλίον ποιότητος υποψηφίων δικαστών τηρουμένου υπό του Κυβερνήτου ανεφέρετο «ως Αργείος, αγαθός γέρων, φιλήσυχος, ευϋπόλυπτος και διελθών εντίμως τα διάφορα Υπουργήματα».

Ευάγγελος Δαλάκης (†1824): Αργείος. Υπηρέτησε την Επανάσταση μέχρι και το 1824, οπότε και έπεσε μαχόμενος εις Παλαιάς Πάτρας.

Ηλίας ή Λιάκος Θεοδωρόπουλος: Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και επληγώθη το 1825 προ της Τριπόλεως μαχόμενος κατά των Αράβων του Ιμπραήμ.

Χατζηγιάννης Αθανασίου (†1870): Αργείος. Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό τον Δ. Τσώκρην, Νικηταράν, Γενναίον Κολοκοτρώνην, Β. Πετμεζάν και Κανέλον Δεληγιάννην, απέθανε εν Άργει το 1870.

Δημήτριος Θεοφανόπουλος: Αργείος. Υπηρέτησε εις διαφόρους μάχας και υπό διαφόρους οπλαρχηγούς, προήχθη εις χιλίαρχον το 1825. Υπηρέτησε υπό τον Δ. Τσώκρην.

Ανδρέας Αλμπάνης: Αργείος. Υπηρέτησε εις το πλοίον του Ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη ως οπλοποιός εν Πελοποννήσω και Κρήτη.

Προτομή Γιαννάκου Δαγρέ στην Καρυά

Γιαννάκος Δαγρές: Εκ Καρυάς Λυρκείας. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις πολιορκία του Ναυπλίου, εις την πολιορκίαν της Τριπόλεως επικεφαλής 300 Αργείων και Μαντινέων φυλάττων την περιφέρειαν Τσιπιανών, εις την μάχην της Γράνας εις τον Μύτικαν τοποθετηθείς εις επιμέρους θέσεις και κινδυνεύσας συνετέλεσεν εις την μεγάλην νίκην. Εις την μάχην αυτήν εφονεύθη ο αδελφός του Αθανάσιος. Προ της επαναστάσεως ήτο κλέφτης. Έλαβε επίσης μέρος εις τας μάχας κατά του Δράμαλη. Διεκρίθη εις όλας τας μάχας δια την απαράμιλλον ανδρείαν του. Κατά την άλωσιν της Τριπόλεως εφόνευσε μετά τας ιδίας του τας χείρας τον τελευταίον Μωραγιάννην της Τριπόλεως Σωτηράκην Κουγιάν θεωρηθέντα ως προδότην της Φιλικής Εταιρείας προς τους Τούρκους. Εκ της ιδίας οικογένεια διέπρεψαν ως αγωνισταί οι Παναγιώτης, Σωτήριος και Κωνσταντίνος και ωνομάσθησαν λοχαγοί της φάλαγγος.

Ανδριανός Γρόσης  ή Γκρόσιος: Εκ Γυμνού. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας υπό τον Δ. Υψηλάντην και Νικηταράν εις σημείωμα του στρατηγού Δ. Τσώκρη εις τον σωζόμενον αρχείον του υπό ημερομηνία 9.10.1824 επροτάθη δια τον βαθμόν του Υποχιλιάρχου.

Αναγνώστης Ζαφείρης (†1827): Έλαβε μέρος εις διαφόρους μάχας υπό τον Λύκον Χελιώτην. Μαχόμενος εις το Χαϊδάρι Αττικής ετραυματίσθη την 8.8.1826, κατά την εν Φαλήρω μάχην το 1827 έπεσε μαχόμενος εις Ανάλατον.

Μερκούριος Κάβρας (†1832): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, έλαβε μέρος εις την μάχην του Αγίου Σώστη και Χαϊδαρίου το 1826 έπεσε θύμα των εμφυλίων συρράξεων του 1832. Υπηρέτησε υπό τον Νικηταρά με τον οποίο συνεδέετο από την εποχήν όπου ευρίσκετο εις Ζάκυνθον εμπορευόμενος. Ο πατήρ του Ευθύμιος Κάβρας (†1820) προύχων του Άργους, έλαβε μέρος εις την επανάστασιν του 1769, εξηναγκάσθη δε μετά την αποτυχίαν ταύτης να αποδημήση εις Βενετίαν εις συγγενείς του, οπόθεν επανελθών, χάρις εις την προστασία παλαιού του φίλου τούρκου γαιοκτήμονα Κορινθίου Χουσέϊν Μπέη, εμυήθη το 1819 εις την Φιλικήν Εταιρείαν και διέθεσε αρκετά χρήματα υπέρ του σκοπού αυτής. Απέθανε προ της εκρήξεως της επαναστάσεως του 1821.

Ανδριανός Κλαδούρης: Εξ Άνω Μπέλεσι Λυρκείας. Ήτο πρωτοπαλλήκαρον του Γιαννάκη Δαγρέ. Το 1826 κατέλαβε τα χωρία Άνω και Κάτω Μπέλεσι και ημπόδιζε τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ να εισέρχονται εντός της Αργολίδος και να την λεηλατούν.

Αθανάσιος Βισβίκης: Αργείος. Υπηρέτησε υπό τον Δ. Τσώκρη καθ’ όλον τον αγώνα εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας. Μετά την απελευθέρωσι εγένετο λοχαγός της Φάλαγγας.

Μιχαήλ Κωνσταντίνου: Αργείος. Υπηρέτησε υπό τον Δ. Τσώκρην εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας, εις σημείωμα του Στρατηγού Δ. Τσώκρη υπό ημερομηνία 9.10.1824 προτείνεται δια τον βαθμόν του χιλίαρχου.

Ανανγώστης Αναγνωστόπουλος (†1825): Εξ Αχλαδοκάμπου. Προεστός. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον αγώνα, η δράσις του διαχωρίζεται εις δύο διαφόρου σημασίας περιόδους: α) Κατά τας αρχάς της επαναστάσεως, δυσπιστών φαίνεται ως προς την έκβασι του Αγώνος και εν πάσει περιπτώσει, δια να περισώση το χωρίον του από την εκ μέρους των τούρκων καταστροφήν, επέδειξε συμπεριφοράν τουρκόφιλον και επιπλέον έκρυψε εις την οικίαν του σημαίνοντος Τούρκους τους οποίους απέστειλε προς τον κατερχόμενον δια Κορίνθου και Άργους Κεχαγιάμπεη αφού απέσπασε από αυτούς την υπόσχεσι ότι οι χιλιάδες κατερχόμενοι Τουρκαλβανοί δεν θα διήρχοντο δια του Αχλαδοκάμπου, β) Όταν όμως 500 τούρκοι της Τριπόλεως μεταβαίνοντες εις Άργος δια να συνενωθούν με τον Κεχαγιάμπεη ελεηλάτησαν τον Αχλαδόκαμπον και προσπάθησαν να φονεύσουν τον Αναγνώστην ο οποίος μετεβλήθη εις φλογερόν αγωνιστήν, εξόχως συνετόν, και γενναίον εξακολουθών να μάχεται μέχρι του θανάτου του επισυμβάντος επί των ημερών του Ιμπραήμ το 1825 εις την καταστροφήν του Αχλαδοκάμπου.

Παναγής Δαλαμαναριώτης: Εκ Δαλαμανάρας. Υπηρέτησε ως ναυτικός και πυρπολητής Υδραϊκών πλοίων. Διεκρίθη το 1826 κατά την πυρπολικήν επίθεσιν του πλοιάρχου Θ. Μπρούσκου εις Φώκαιαν της Μ. Ασίας, έσωσε δια της ψυχραιμίας του το πλοίον από της επιθέσεως του Αυστριακού στολίσκου καταδιώκοντας τους Πειρατάς.

Ευστράτιος Δράμαλης (†1860): Αργείος. Υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα εις διαφόρους μάχας. Έλαβε το προσωνύμιον Δράμαλης διότι ωμοίαζεν προς τον ομώνυμον Πασάν. Ηγωνίσθη υπό τον Θεόδωρον και Γενναίον Κολοκοτρώνην. Απέθανε εν Άργει το 1860.

Μαντάς, αγνώστου υικρού ονόματος, (†1822): Αργείος. Οπλαρχηγός, γεννηθείς εις Άργος. Έλαβε μέρος εις την πολιορκία του Ναυπλίου ένθα και εφονεύθη το 1822.

Παναγιώτης Ιωάννου: Αργείος. Υπηρέτησε υπό τον στρατηγό Δ. Τσώκρη εις διαφόρους μάχας και πολιορκίας, εις σημείωμα του στρατηγού υπό ημερομηνία 9.10.1824 προτείνεται δια τον βαθμόν του υποπλοιάρχου.

Αιγιάτλης (αγνώστου μικρού ονόματος): Αργείος. Υπηρέτησε υπό τον στρατηγόν Δημ. Τσώκρην, εις σημείωμα του στρατηγού υπό ημερομηνία 9.10.1824 προτείνεται δια τον βαθμόν του χιλίαρχου.

Εκ πληροφοριών – Εφημερίς «Τελέσιλα» 26.10.1930

Κωνσταντίνος Μούλος: Εκ Κουτσοποδίου, αναδειχθής εις αξιωματικόν της Φάλαγγας μετά την επανάστασιν.

Δημήτριος Πύρλας: Εκ Κουτσοποδίου, Αγωνιστής.

Παναγής Μούστος: Εκ Κουτσοποδίου, Αγωνιστής.

Ανδρέας Ζεγκίνης: Αργείος. Έλαβε μέρος εις την επανάστασιν ως οπλαρχηγός, το 1824 προήχθη εις Ταξίαρχον.

Ιωάννης Ν. Ζεγκίνης (1817-1864): Αργείος. Έλαβε μέρος εις την επανάστασιν περί το τέλος προφανώς, διεκρίθη όμως εις επανάστασιν της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843, ως λοχαγός του πεζικού.

Αναστάσιος Αναγνωστόπουλος (†1825): Εξ Αχλαδοκάμπου. Έλαβε μέρος εις πολλάς μάχας διακριθείς δια την ανδρείαν του. Το 1823 προήχθη εις Υποχιλίαρχον, κατά δε τον εμφύλιον πόλεμον του 1825, εις μίαν σύρραξιν εφονεύθη υπό των ανδρών του Γ. Καραϊσκάκη.

Αγγελής Χρήστου Κλειώσης (1943-2015)

Ο Αγγελής Χρήστου Κλειώσης γεννήθηκε το  1943 στο Άργος Αργολίδας και ήταν ο πρώτος από 5 αδέλφια. Υπηρέτησε στο Λιμενικό Σώμα αρχικά ως αξιωματικός και στη συνέχεια εισήχθη στη σχολή Δοκίμων Σημαιοφόρων του Λιμενικού Σώματος όπου συνέχισε την καριέρα του φτάνοντας τον βαθμό του Αρχιπλοιάρχου. Παράλληλα σπούδασε και  αποφοίτησε από τη σχολή Πολιτικών Επιστημών της Παντείου ενώ υπήρξε ενεργό μέλος του Συνδέσμου Απογόνων Αγωνιστών του 1821 και άλλων πολιτιστικών συλλόγων.

Τα τελευταία χρόνια της καριέρας του (1992-1993) υπήρξε λιμενάρχης Ναυπλίου όπου κλήθηκε να διαχειριστεί σημαντικά ζητήματα όπως το θέμα του βιολογικού καθαρισμού της πόλεως και την διάσωση του μικρού τότε Βασίλη Δοσούλα στο  ατύχημα στο Τολό που συγκλόνισε το Πανελλήνιο. Αποστρατεύθηκε από τη θέση του Διευθυντή Ναυτικών Μητρώων του ΥΕΝ στον Πειραιά.

Καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του είχε ασχοληθεί με ζητήματα τοπικής ιστορίας του Άργους και είχε συντάξει το έργο «Αργείων Βασιλέων Μέλαθρον, Λύκαυγες – Λυκόφως», που αφορά στην  γενεαλογία των αρχαίων βασιλέων του Άργους ενώ κατά καιρούς δημοσίευσε μελέτες για ζητήματα της ιστορίας του Άργους, ενώ δεν προλαβε να δημοσιεύσει την εργασία του σχετικά με τους αγωνιστές του 1821 της επαρχίας του Άργους.

Απεβίωσε το 2015 σε ηλικία 71 ετών αφήνοντας πίσω 4 τέκνα, τον Χρήστο, την Σοφία, τον Δημήτριο και την Μαρία Πατρικία.

Διαβάστε ακόμη:

•  Αγωνιστές Επαρχίας Άργους το 1821, από το βιβλίο του Οδυσσέα Κουμαδωράκη, «Άργος το πολυδίψιον» Εκδόσεις Εκ Προοιμίου, Άργος 2007.  

Ο Δημήτριος Π. Τσόκρης κατά την Επανάσταση του 1821 (Ανέκδοτη Έκθεσή του) – †Κων. Λ. Κοτσώνης (1917-2014) – ταξίαρχος ε.α. Πρόεδρος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, 2008-2014.

 Εισαγωγικά

Τσώκρης Δημήτριος (1796-1875)

Βιογραφικά του αγωνιστή του 1821 στρατηγού Δημητρίου Τσόκρη είναι γνωστά από πολλές πηγές και μεταγενέστερες εργασίες, κυρίως όμως από τον Αργείο δικηγόρο και ιστοριογράφο Δημήτριο Βαρδουνιώτη. Ο Βαρδουνιώτης είχε γνωρίσει προσωπικά τα μέλη της οικογένειας του στη μικρή κοινωνία του Άργους τον περασμένο αιώνα, άλλα και τον ίδιο το Στρατηγό. Όταν πέθανε ο Τσόκρης, ο Βαρδουνιώτης ήταν 28 ετών. [Προτιμάται η γραφή Τσόκρης (αντί Τσώκρης), την όποια χρησιμοποιεί ο πατριώτης και βιογράφος του Δ. Βαρδουνιώτης. Ο ίδιος υπέγραφε Διμίτρις Τζιόκρις].

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες ειδήσεις, η οικογένεια Τσόκρη ήταν από τις παλιές οικογένειες του Άργους. Ο Δημήτριος, γιος του Πανάγου, γεννήθηκε στο Άργος το 1796. Μεγαλύτερους αδελφούς είχε πρώτο το Γεώργιο, που από μικρός είχε πάει στην Κωνσταντινούπολη, όπου πλούτισε και επέστρεψε στο Άργος το 1817, και τον Αναστάσιο ή Τάσο που κατοικούσε στο Άργος. Και οι τρεις αδελφοί έλαβαν μέρος στην Επανάσταση. Ο Δημήτριος παντρεύτηκε τον Ιανουάριο του 1827 τη Μαριγώ, το γένος Ιατρού και απέκτησε πολυμελή οικογένεια. Πέθανε στις 3 Απριλίου 1875.

Οι παραπάνω πληροφορίες αναφέρονται περισσότερο στον ιδιωτικό βίο του Στρατηγού, ενώ για την πολεμική του δράση  κατά την Επανάσταση οι συγκεντρωμένες ειδήσεις είναι λιγοστές. Ο φάκελος Δ. Τσόκρη εξ άλλου, που φυλάσσεται στο Αρχείο Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιο­θήκης, δεν περιέχει τίποτε άλλο έκτος από το παρακάτω έγγραφο, που νομίζομε ότι είναι μοναδικό και σαν περιεχόμενο.

Άργος τη 17 Μαΐου 1865

Προς την επί του Αγώνος Σεβαστήν Επιτροπήν

 Κύριοι,

Θεωρώ όλως μάταιον διά πιστοποιητικών και διπλωμάτων να σας καταδείξω όποιος είμαι, με γνωρίζετε άπαντες, και εις τούτο στηριζόμενος, έρχομαι ευτόλμως διά της παρούσης όπως παρακαλέσω υμάς να με κατατάξητε εις την αρμόζουσαν προς τας θυσίας μου τάξιν.

Υποσημειούμαι ευσεβάστως

Δ. Τσόκρης

Η επιτροπή αυτή ήταν 26μελής με πρόεδρο τον Γενναίο Κολοκοτρώνη. Τα περισσότερα από τα 26 μέλη της επιτροπής αυτής είχαν λάβει μέρος στην Επανάσταση 1821, μέλος δε ήταν και ο ίδιος ο Τσόκρης. Άρα τον γνώριζαν πολύ καλά.

Έκθεση εκδουλεύσεων

Στο Αρχείο Τσόκρη όμως, που με αγάπη και φροντίδα διέσωσε και διαφύλαξε ο γεραρός Σύλλογος Αργείων «Ο Δαναός», έκτος των άλλων πολυτίμων και ανεκδότων εγγράφων περιλαμ­βάνεται και έκθεση που αναφέρεται στη δράση του Τσόκρη κατά την Επανάσταση. Το κείμενο αυτό, που εκτείνεται σε τρεις περίπου σελίδες, δεν έχει τίτλο, ημερομηνία συντάξεως και υπογραφή. Από το περιεχόμενό του όμως συνάγεται ότι πρόκειται για σχέδιο Εκθέσεως Εκδουλεύσεων, όπως ονομαζόταν τότε, του Δημητρίου Τσόκρη, που καλύπτει το χρονικό διάστημα από την έναρξη της Επαναστάσεως του 1821 μέχρι την Καποδιστριακή περίοδο. Το έγγραφο έχει συνταχθεί σε πρώτο πρόσωπο, προφανώς καθ’ υπαγόρευση του Στρατηγού και αναφέρεται συνοπτικά στη δραστηριότητά του κατά τον Αγώνα με χρονολογική σειρά.

Με βάση αυτό το σχέδιο θα συνετάσσετο προφανώς η οριστική Έκθεση, που θα υπεβάλλετο προς την Επιτροπή Εκδουλεύσεων, η οποία θα κατέτασσε τον Τσόκρη στην προβλεπομένη τάξη, ανάλογα με την προσφορά του στον Αγώνα. Τέτοια όμως έκθεση δεν υπάρχει στο φάκελο του Στρατηγού στο Αρχείο Αγωνιστών, αλλά είναι ευτύχημα ότι ο Τσόκρης κράτησε το σχέδιο στο προσωπικό του αρχείο, όπου και βρέθηκε, και υπέβαλε στην Επιτροπή Εκδουλεύσεων τη λακωνική αναφορά που είδαμε παραπάνω. Το κείμενο του σχεδίου Εκθέσεως Εκδουλεύσεων δημοσιεύεται κατά πιστή μεταγραφή από το πρωτότυπο – σχέδιο, με σιωπηρά αποκατάσταση των ελάχιστων ορθογραφικών σφαλμάτων και της στίξεως.

(Σχέδιον Εκθέσεως Εκδουλεύσεων)

Κατά το 1821, άμα εξερράγη ο υπέρ ελευθερίας πόλεμος, εκινήθην οπλαρχηγός των δύο επαρχιών Άργους και Ναυπλίας εις την πολιορκίαν Ναυπλίου, αι δε πράξεις μου και τα κατορθώματά μου είναι πασίγνωστα εις το πανελλήνιον.

Η τότε Διοίκησις, ήτις πρώτον εσυστήθη κατά το 1821 από το ελληνικόν έθνος, μ’ ετίμησε με τον βαθμόν της χιλιαρχίας.

Εις την εισβολήν του Δράμαλη παρευρέθην με το σώμα μου εις όλους τους πολέμους συγκροτηθέντας εις στην  Αργολίδα, μετά δε την εκείθεν κατα­στροφήν του, μόνος με τους ύπ’ εμού επολιόρκησα τρεις μήνας το Ναύπλιον, μηδενός άλλου οπλαρχηγού υπάρχοντος. Εις διαφόρους μάχας συνάψας ηρίστευσα καθ’ όλας, έως ου εταπείνωσα όχι ολίγον την επηρμένην όφρυν των Τούρκων.

Εις δε τα τέλη Οκτωβρίου διετάχθην παρά του Γενικού Αρχηγού Κολοκοτρώνη και απέρασα εις Αγιοσώστη του Δερβενακίου, όπου οι Οθωμανοί έφερον τροφάς εις τους εν Ναυπλίω κεκλεισμένους, και έκλεισαν εκεί τον Νικήταν Σταματελόπουλον κατά την 28 9βρίου. Διά δε της συνδρομής τών υπό την οδηγίαν μου στρατιωτών, μάχης συγκροτηθείσης, απηλλάγη ούτος, οι δε Οθωμανοί ετράπησαν εις φυγήν και ηφανίσθησαν κατά μέγιστον μέρος, διοικούντος και πολεμούντος εμού τού ίδιου. Και μετά δύο ημέρας εκυριεύθη το Ναύπλιον.

Κατά την συγκροτηθείσαν νέαν Διοίκησιν της Δευτέρας Περιόδου, διετάχθην παρ ’ αυτής και εξεστράτευσα με οκτακοσίους στρατιώτας διά τα Δερβένια και εκείθεν εις Αθήνας και εκείθεν Άμπλιανην δια των Σαλώνων, ότε η ιδία Κυβέρνησις μ’ ετίμησε με τον βαθμόν τού υποστρατήγου.

Κατά το 1824 διετάχθην και απέρασα εις Σπέτζας, όπου διέμεινα αρκετόν καιρόν προς διαφύλαξιν της νήσου διά πάσαν ενδεχομένην προσβολήν παρά του Ιμπραΐμ πασά, όπου μ’ έπεμψαν τον βαθμόν στρατηγού.

Κατά το 1825 η Κυβέρνησις μ‘ εδιέταξε και απήλθον εις Νεόκαστρον, όπου παρευρέθην εις την μάχην Κρομμυδιού, και άμα απεσύρθησαν τα στρατεύματα της Στερεός Ελλάδος διετάχθην και απέρασα εις το φρούριον Νεοκάστρου προς βοήθειάν του. Και άμα ήλθεν ο αιγύπτιος στόλος, δύο ημέρας πριν το σημείον μάχης δοθή εις Σφακτηρίαν, λαβών υπέρ τους 150 εκ των στρατιωτών μου έδραμον προς βοήθειαν τών εκείσε ευρισκομένων, όπου και μετέσχον του πολέμου, το δε λοιπόν σώμα άφησα εις Νεόκαστρον. Νικηθέντες δε εις Σφακτηρίαν, απεσύρθην πολεμών εις Ναβαρίνον, όπου παρευρέθην εις όλος τας εκεί συγκροτηθείσας μάχας.

Έκτοτε παρευρέθην με οκτακοσίους στρατιώτας εις τα Δερβένια του Μακρυπλαγίου, περιμένων τον Ιμβραίμην. Και μαθών ότι διήρχετο δι’ άλλης οδού, έδραμον εκείσε με τα άλλα σώματα και παρευρέθην εις τον εις Δραμπάλα πόλεμον.

Και εν συντόμω ευρέθην εις τους πολέμους Δαβιάς, Τρικόρφων, Μυσθρός, Στενού (όπου αριστεύσαντες συνελάβομεν δώδεκα ιππείς Οθωμανούς), Τζηπιανών, όπου παρευρισκόμην πάντοτε διατεταγμένος ων παρά του Γενικού Αρχη­γού Κολοκοτρώνη, και έκαμον διαφόρους μάχας έχων υπό την οδηγίαν μου και την επαρχίαν Κυνουρίας, καθώς και όσα χωρία είναι εντεύθεν της Τριπόλεως, και έμεινα τοποθετημένος μέχρι της αφίξεως του Κυβερνήτου.

Μετά την άφιξιν του Κυβερνήτου διετάχθην παρ’ αυτού και παρευρέθην εις την εις Ναύπακτον γενομένην μάχην, όστις μ ’ ετίμησε με τον βαθμόν του χιλιάρχου εν ενεργεία, καθ’ ότι ανώτερον βαθμόν εις κανένα άλλον οπλαρχηγόν δεν είχε δώσει.

Ο Αρχιστράτηγος του 1821 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Σχέδιο του Βέλγου διπλωμάτη Benjamin Mary (1792-1846), 1842. Δημοσιεύεται στο: «Η ιστορία έχει πρόσωπο: Μορφές του 1821 στην Ελλάδα του Όθωνα από τον βέλγο διπλωμάτη Benjamin Mary».

Σχόλια – Συμπληρώσεις

Η παραπάνω Έκθεση, όπως θα αναφέρεται στο εξής, αποτελεί ένα πρόσθετο στοιχείο, χρήσιμο στην ιστορική έρευνα και διαφωτιστικό για τη δράση του Στρατηγού κατά τον Αγώνα της Παλιγγενεσίας. Η αξιοπιστία του συντάκτη, δηλ. του Τσόκρη, χαρακτη­ρίζεται υψηλή, επειδή τα περισσότερα μέλη της επιτροπής προς την όποια απευθύνεται – ανεξαρτήτως του ότι τελικά η Έκθεση δεν υπεβλήθη – ήταν αγωνισταί κατά την Επανάσταση και είχαν ζήσει τα γεγονότα. Δεν συνέφερε λοιπόν να αναφερθούν ανακρίβειες, που θα αποκαλύπτονταν από αυτόπτες, μέλη της επιτροπής, κατά την ανάγνωση της Εκθέσεως.

Σχολιάζοντας και συσχετίζοντας το κείμενο αυτό με ανέκδοτα και δημοσιευμένα έγγραφα, καθώς και με άλλα στοιχεία, θα παρακολουθήσουμε πολύ συνοπτικά τη δράση του Τσόκρη κατά την Επανάσταση. Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο αυτή διετέλεσε, σχεδόν συνεχώς, στρατιω­τικός αρχηγός Αργοναυπλίας και Κυνουρίας.

1821. Ο Δημήτριος Τσόκρης είχε ξενιτευτεί από μικρός, εμπορευόμενος σε Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη και Ρωσία. Όταν εξερράγη η Επανάσταση, αναχώρησε από την Κωνσταντινούπολη, όπου βρισκόταν τότε, και μέσω Ύδρας έφθασε στο Άργος κατά τα μέσα Απριλίου του 1821. Οι πρόκριτοι και οπλαρχηγοί πατριώτες του τον ανακηρύξαν αμέσως αρχηγό των όπλων Αργοναυπλίας. [Ο Τσόκρης, είχε αποκτήσει πολεμική εμπειρία υπηρετώντας για χρόνια πριν την Επανάσταση, στα δρώντα τότε ανά το Αιγαίο ελληνικά καταδρομικά πλοία]. Έκτοτε συμμετείχε με τους άλλους αρχηγούς, παπα – Αρσένη Κρέστα, Στάικο Σταϊκόπουλο και αργότερα με τον Νικήτα Σταματελόπουλο στην πολιορκία Ναυπλίου.

Όταν, κατά τα τέλη Απριλίου, εισέβαλε ο Κεχαγιάμπεης στην Αργολίδα, η πολιορκία του Ναυπλίου διαλύθηκε. Ο Τσόκρης προσπάθησε να παρενοχλήσει τους εισβολείς, καταλαμβάνοντας το φρούριο του Άργους, το εγκατάλειψε όμως επειδή δεν είχε εφόδια.

Κατά το Μάιο, μετά την αποχώρηση του Κεχαγιάμπεη στην Τριπολιτσά, η πολιορκία του Ναυπλίου ξανάρχισε. Σημαντική επιτυχία του Τσόκρη την 27 Μαΐου, είναι η αναχαίτιση στον πύργο Κατόγλι τουρκικής δύναμης  που εξόρμησε από το Ναύπλιο και υπέστη πολλές απώλειες.

Τη νύκτα 3/4 Δεκεμβρίου ο Τσόκρης μετέχει, με το σώμα του Κολοκοτρώνη, στην αποτυχούσα επίθεση για κατάληψη του Ναυπλίου.

Το έτος αυτό απονέμεται στον Τσόκρη ο βαθμός του χιλιάρχου από την τότε Διοίκηση, ήτις πρώτον εσυστήθη κατά το 1821 από το Ελληνικόν Έθνος.

1822. Τον Απρίλιο του έτους αυτού, ενώ ο Τσόκρης εξακολουθούσε να συμμετέχει στην πολιορκία του Ναυπλίου, διατάσσεται από την Κυβέρνηση να μεταβεί στην πολιορκία των Πατρών. Μετά από ενέργειες των συμπολιτών του η αποστολή αυτή αναστέλλεται.

Παράλληλα με την πολιορκία του Ναυπλίου ανατίθενται στον Τσόκρη και άλλα καθήκοντα, όπως τον Ιούνιο του 1822 να αποκαταστήσει την τάξη και να τιμωρήσει παρεκτραπέντας, στα ερίζοντα μεταξύ τους χωριά Κουτσοπόδι, Μέρμπακα (Αγία Τριάδα) και Βαρδουβά (Τρίστρατο).

Τον επόμενο μήνα εισβάλλει στην Αργολίδα η φοβερή στρατιά του Δράμαλη. Την 8 Ιουλίου τμήμα ιππικού της εμπροσθοφυλακής εισέρχεται στο Ναύπλιο. Τα Ελληνικά Επαναστατικά στρατεύματα λύνουν την πολιορ­κία. Ο Τσόκρης αναφέρει: Εις την εισβολήν του Δράμαλη παρευρέθην με το σώμα μου εις όλους τους πολέμους συγκροτηθέντας εις την Αργολίδα…. Πράγματι, λόγω γνώσεως του εδάφους προσέβαλλε τα τουρκικά στρατεύματα σε ενέδρες, προξενώντας τους σοβαρές απώλειες. Παράλληλα, κατόπιν εντολής του Κολοκοτρώνη, έκαιγε τα σιτηρά του κάμπου, δημιουργώντας ανυπέρβλητες δυσχέρειες στην τροφοδοσία της πολυπληθούς τουρκικής στρατιάς.

Η εκστρατεία του Δράμαλη στην πεδιάδα του Άργους, Αλέξανδρος Ησαΐας.

Ο Τσόκρης όμως αποσιωπά μία σοβαρή παράλειψή του κατά την περίοδο αυτή. Την 27 Ιουλίου, επομένην της μάχης στα Δερβενάκια – Άγιο Σώστη, διατάχθηκε από τον Κολοκοτρώνη να εγκατασταθεί μαζί με το Γιατράκο στο χωριό Χαρβάτι (Μυκήνες), για να πλευρο­κοπήσουν τα τουρκικά στρατεύματα, σε περίπτωση συμπτύξεώς των προς Μπερμπάτι (Πρόσυμνα) – Αγιονόρι. Η διαταγή δεν εκτελέστηκε, με αποτέλεσμα να διαβούν ανενόχλητοι οι Τούρκοι την Κλεισούρα στο χωριό Μπερμπάτι την 28 Ιουλίου. Οι Γιατράκος και Τσόκρης δικαιολογήθηκαν ότι δεν υπάκουσαν οι στρατιώτες. Αλλά κι αυτό εάν συνέβαινε, μεγάλη παράλειψή τους ήταν ότι δεν το ανέφεραν εγκαίρως, ώστε να ληφθούν άλλα μέτρα.

Αφού πέρασε η θύελλα του Δράμαλη, η πολιορκία Ναυπλίου ξανάρχι­σε. Την 14 Αυγούστου, ο Τσόκρης εγκατεστημένος στα χωριά Δαλαμανάρα – Λάλουκα και άλλοι σε άλλα σημεία, προσβάλλουν τουρκική δύναμη που εξόρμησε από το Ναύπλιο και τους προξενούν σοβαρές απώλειες. Στη σύγκρουση όμως αυτή σκοτώνεται ο αδελφός του Νικηταρά, Νικόλαος Σταματελόπουλος.

Από τον Σεπτέμβριο ο Τσόκρης εγκαθίσταται στα Δερβενάκια με άλλους αρχηγούς που ευρίσκοντο εκεί, με αποστολή να παρεμποδίσουν τον ανεφοδιασμό του Ναυπλίου από την Κόρινθο. Την 28 Νοεμβρίου, στη μάχη του Άγιο-Σώστη ανατρέπουν και καταδιώκουν τουρκική δύναμη που κατευθυνόταν στο Ναύπλιο. Ο Τσόκρης αναφέρει τα γεγονότα συνοπτικά αλλά με ακρίβεια. Μετά δύο ημέρες, την 30 Νοεμβρίου, καταλαμβάνεται το Παλαμήδι από τον Στάικο Σταϊκόπουλο με έφοδο. Την ίδια ημέρα σπεύδει στο Παλαμήδι ο Κολοκοτρώνης από τα Δερβενάκια, και την επόμενη πηγαίνει και ο Τσόκρης.

Στα στενά των Δερβενακίων, πίνακας του Θεόδωρου Βρυζάκη

1823. Το πρώτο εξάμηνο ο Τσόκρης παραμένει στην επαρχία του, αφού οι επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο ευρίσκονται σε ύφεση. Κατά διαστή­ματα επισκέπτεται τα Γλυμποχώρια (Κοσμά, Ζαραφώνα κ.ά.), που υπάγονται στη διοίκησή του, για επίλυση διαφορών. Αλλά και στο Άργος οι στρατιώτες του δημιουργούν πολλά ζητήματα με διαρπαγές και λεηλασίες χωριών. Ακόμη και κατά τού ίδιου υπάρχουν όμοιες κατηγορίες χωριών, με τις όποιες κατ’ επανάληψη ασχολείται η Διοίκηση. Επίσης τη Διοίκηση απασχολούν ατομικές του υποθέσεις, που αφορούν σε οικονο­μικές υποχρεώσεις του, λόγω ανεγέρσεως εργαστηρίων (μαγαζιών) στο Ναύπλιο.

Τον Ιούλιο του έτους αυτού ο Τσόκρης αναφέρει ότι η νέα Διοίκηση της Δεύτερης Περιόδου τον διέταξε και εξεστράτευσε με οκτακόσιους στρατιώτες δια τα Δερβένια και εκείθεν εις Αθήνας και εκείθεν Αμπλιανήν δια των Σαλώνων… Είναι η περίοδος εισβολής του Γιουσούφ πασά Περκόφτσαλη στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα και Εύβοια. Τότε στέλνεται πράγματι ο Νικηταράς με τον Τσόκρη και τον Τζ. Χρηστόπουλο επικεφαλής 650 ανδρών, να συμβάλουν με τους ντόπιους οπλαρχηγούς στην αναχαίτιση των εισβολέων.

Η εκστρατεία αυτή των Τούρκων κατά την άνοιξη – θέρος του 1823 ήταν άδοξη. Οι εισβολείς υπό τον Περκόφτσαλη, ασθενούντα βαρέως, ανεχώρησαν εις Ζητούνι (Λαμία). Ο Σπηλιάδης εκφράζει την παράδοξη άποψη για τους Τούρκους ότι: μόλις ήκουσαν ούτοι ότι έφθασεν ο Νικηταράς με μεγάλην δύναμιν Πελοποννησίων, ως τους είπον διά να τους φοβίσωσιν, ανεχώρησαν εις το Ζητούνι. Ο Νικηταράς, Τσόκρης και οι άλλοι επιστρέφουν στην Πελοπόννησο τον Αύγουστο. Παρακάτω ο Τσόκρης αναφέρει ότι: η ιδία Κυβέρνησις μ’ ετίμησε με τον βαθμόν του υποστρατήγου, αντί να γράψει αντιστρατήγου.

Εντωμεταξύ έχουν αρχίσει τα προανακρούσματα του εμφυλίου πολέμου. Ο Τσόκρης είναι πάντοτε με την πλευρά τού Κολοκοτρώνη. Την Δευτέρα 26 Νοεμβρίου ο Πάνος Κολοκοτρώνης, ο Νικήτας και ο Τσόκρης με 200 στρατιώτες πηγαίνουν, κατά διαταγή του Θ. Κολοκο­τρώνη, από το Ναύπλιο στο Άργος και διαρπάζουν τα Αρχεία του Βουλευτικού, υβρίζοντας χυδαιότατα τους βουλευτάς.

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. «Ο Κολοκοτρώνης εν Λέρνη συναγείρει τους νικητάς του Δράμαλη». Peter Von Hess.

1824. Φαίνεται ότι ο Τσόκρης άφηνε τους Κουντουριώτες να ελπίζουν ότι θα εγκατέλειπε το στρατόπεδο του Κολοκοτρώνη και θα ετάσσετο με το μέρος των. Παρά ταύτα, τον Φεβρουάριο μαζί με τον Γ. Χελιώτη και 200 στρατιώτες πηγαίνουν από το Ναύπλιο και γίνονται κύριοι του Ακροκορίνθου, διώχνοντας τον προσκείμενο στους Κουντουριώτες Ιω. Νοταρά. Φρούραρχος αναλαμβάνει ο Χελιώτης.

Για δεύτερη φορά, τον Απρίλιο οι Κουντουριώτες έχουν πληροφορίες ότι ο Τσόκρης θα αλλάξει στρατόπεδο, εγκαταλείποντας το Ναύπλιο όπου ευρίσκεται με τον Πάνο Κολοκοτρώνη. Στις συγκρούσεις όμως έξω από το Άργος από 8-10 Μαΐου στα χωριά Δαλαμανάρα και Μέρμπακα (Αγία Τριάδα), μεταξύ Κυβερνητικών και Κολοκοτρωνιστών, μάχεται στις τάξεις των τελευταίων και τραυματίζεται.

Το τραύμα του δεν πρέπει να ήταν σοβαρό, γιατί σε δύο μήνες, αφού δήλωσε πίστη και υπακοή στην Κυβέρνηση, στέλνεται τον Ιούλιο στις Σπέτσες για να ενισχύσει την άμυνα του απειλουμένου από τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο νησιού. Αρχές Οκτωβρίου διατάσσεται από την Κυβέρνηση και επιστρέφει από τις Σπέτσες στο Άργος.

Στο Άργος ο Τσόκρης με εντολή του Υπουργείου Πολέμου στρατο­λογεί, παραμένοντας σε ετοιμότητα. Η Διοίκηση όμως πάντοτε διατηρεί επιφυλάξεις ως προς την νομιμοφροσύνη του. Το υπόλοιπο του 1824 παραμένει στο Άργος.

1825. Με την είσοδο του νέου έτους ο Δ. Τσόκρης προβιβάζεται εις το βαθμό της στρατηγίας. Στρατηγός πλέον ο Τσόκρης διατάσσεται από τον Πρόεδρο του Εκτελεστικού πρώτον να αυξήσει το σώμα του σε 200 και δεύτερον την 20 Μαρτίου: Να εκστρατεύσεις αμέσως με το υπό την οδηγίαν σου σώμα εις τα περί το Νεόκαστρον σύνορα της Αρκαδίας (Τριφυλίας), όπου θέλεις στρατοπεδεύσει, συνεννοούμενος με τον γενναιότατον στρατηγόν κύριον Γεώργιον Γιατράκον και τους περί αύτόν οπλαρχηγούς, και θέλεις μείνει εκεί μέχρι νεωτέρας μου διαταγής.

Ο Τσόκρης αναφέρει συνοπτικά τα παραπάνω και τα αμέσως μετά γεγονότα: Κατά το 1825 η Κυβέρνησις μ’ εδιέταξε και απήλθον εις Νεόκαστρον, όπου παρευρέθην εις την μάχην Κρομμυδιού, και άμα απεσύρθησαν τα στρατεύ­ματα της Στερεάς Ελλάδος διετάχθην και απέρασα εις το φρούριον Νεοκάστρου προς βοήθειαν του. Φαίνεται όμως ότι δεν έλαβε μέρος στη μάχη Κρεμμυδιού την 7^η  Απριλίου, αφού δύο ημέρες νωρίτερα ο Σκούρτης, αρχηγός των δυνάμεων ξηράς, έγραφε στον Κουντουριώτη από το στρατόπεδο Κρεμμύδι – Φουρτζί την 5^η Απριλίου: Ο καπ. Νικόλας Κρανιδιώτης και ο Τζιόκρης επήγαν διά να ιμβούν μέσα εις το κάστρο (Νεόκαστρον).

Στο φρούριο Νεοκάστρου ο Τσόκρης έμεινε μέχρι την 24 Απριλίου, οπότε διεπεραιώθη στη Σφακτηρία για ενίσχυση της φρουράς της. Δύο ημέρας πριν το σημείον μάχης δοθή εις Σφακτηρίαν, λαβών υπέρ τούς 150 εκ των στρατιωτών μου έδραμον προς βοήθειαν των εκεΐσε ευρισκομένων, όπου και μετέσχον του πολέμου, το δε λοιπόν σώμα άφησα εις Νεόκαστρον. Νικηθέντες δε εις Σφακτηρίαν, απεσύρθην πολέμων εις Ναβαρϊνον, όπου παρευρέθην εις όλας τας εκεί συγκροτηθείσας μάχας. Σε λίγες γραμμές ο Τσόκρης αναφέρει την κατάληψη της Σφακτηρίας από τους Τουρκοαιγυπτίους την Κυριακή 26 Απριλίου, με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα.

Η διαπεραίωση του Τσόκρη και άλλων διασωθέντων από τη Σφακτη­ρία στην περιοχή Παλαιοαβαρίνου γίνεται από τον στενό πορθμό που τα χωρίζει: Ο Τζιώκρης και πολλοί άλλοι στρατιώται επεραιώθησαν οι μεν νήχοντες, οι δε ελκόμενοι διά σχοινιών ριπτομένων από τ’ αντιπέραν υπό των Ελλήνων, και εσώθησαν εις το Παλαιόκαστρον. Μετά την κατάληψη της Σφακτηρίας η τύχη του Παλαιοαβαρίνου (Παλαιοκάστρου) είχε κριθεί. Ύστερα από ανεπιτυχή απόπειρα εξόδου την νύκτα 27/28 Απριλίου, οι πολιορκημένοι στο φρούριο συνθηκολογούν και αποχωρούν την Τετάρτη 29 ’Απριλίου, αφού παρέδωσαν τα όπλα τους στον Ιμπραήμ. Σύμφωνα με υπάρχουσες ειδήσεις, τις διαπραγματεύσεις για παράδοση έκανε ο Τσό­κρης.

Ο Τσόκρης, μετά την αποχώρηση από τη Μεσσηνία, πηγαίνει στο Άργος, όπου διατάσσεται να στρατολογήσει 300 στρατιώτες και να μεταβεί  στις Σπέτσες. Εν τω μεταξύ όμως η απειλητική προέλαση του Ιμπραήμ προς Τριπολιτσά αναγκάζει τη Διοίκηση να ματαιώσει την αποστολή αυτή, δίδοντας εντολή στον Τσόκρη να μεταβεί στα Δερβένια Λεονταρίου, όπου ο Γενικός Αρχηγός Θ. Κολοκοτρώνης οργανώνει την άμυνα κατά των Αιγυπτίων. Πράγματι η Επιτροπή Τριπολιτσάς την 3^η Ιουνίου πληρο­φορεί: Χθες (2 Ιουνίου) έφθασαν ενταύθα και ο εκλαμπρότατος κύριος Κ. Μαυρομιχάλης με πεντακοσίους περίπου, και με άλλους τόσους ο στρατηγός Τζώκρης, και σήμερον διευθύνονται προς το στρατόπεδον. Την 4η Ιουνίου αναχωρούν από Τριπολιτσά και φθάνουν στο Λεοντάρι, όπου ευρίσκεται ο Κολοκοτρώνης: Τούτην την ώραν έφθασαν εδώ και ο εκλαμπρότατος Κ. Μαυρομιχάλης και ο στρατηγός Τζόκρης…  Την επομένη προωθούνται στα Δερβένια και εν συνεχεία στην περιοχή Δραμπάλας, όπου συμμετέχουν στην ομώνυμη μάχη την 6^η  και 7^η Ιουνίου.

Μετά την εκκένωση της Δραμπάλας και την άμεση απειλή κατά της Τριπολιτσάς, ο Κολοκοτρώνης δίνει εντολή στον Φωτάκο και τον Τσόκρη να σπεύσουν και να κάψουν την Τριπολιτσά, για να μην εύρουν καταφύγιο οι προελαύνοντες Αιγύπτιοι. Ο Τσόκρης, αντί να εκτελέσει τη διαταγή, επεδόθη σε λεηλασία της εγκαταλελειμμένης από τους αλλόφρονες από φόβο κατοίκους της, όπως ανέφεραν καταγγελίες εις βάρος του. Εν συνεχεία πηγαίνει στο Άργος. Ο Τσόκρης προσπαθεί, με αναφορά του προς την Κυβέρνηση, να αποσείσει τις κατηγορίες που του προσάπτονται. Διατάσσονται ανακρίσεις με άγνωστα αποτελέσματα. O Κολοκοτρώνης πάντως αποφεύγει να αναφέρει οτιδήποτε γι’ αυτήν την υπόθεση.

Τα γεγονότα Δερβενίων Λεονταρίου και Δραμπάλας ο Τσόκρης αναφέρει πολύ συνοπτικά, με υπερβολικά όμως διογκωμένο τον αριθμό των στρατιωτών του.

Αφ’ ότου ο Ιμπραήμ, αφού κατέλαβε την Τριπολιτσά την 10^η Ιουνίου, επέστρεψε σ’ αυτήν την 17^η  Ιουνίου από την εκστρατεία της Αργολίδας, ο Τσόκρης ευρίσκεται, με μικρές διακοπές, στην περιοχή Τσηπιανών – Βαρσών, συμβάλλοντας στην πολιορκία της πόλεως και την παρενόχληση των αιγυπτιακών στρατευμάτων. Από τις θέσεις αυτές σπεύδει και συμμετέχει σε τοπικές επιχειρήσεις, όπως στην προσπάθεια καταλήψεως της Τριπολιτσάς τη νύκτα 5/6 Σεπτεμβρίου από τον Fabvier και  Αναστ. Λόντο.

Στην έκθεση του περιλαμβάνεται και η φράση: όπου αριστεύσαντες συνελάβομεν δώδεκα ιππείς Οθωμανούς, η όποια έχει δια­γραφεί. Και όμως πρόκειται για την επιτυχή προσβολή 100 Αιγυπτίων ιππέων την 11^η  Αυγούστου έξω από την Τριπολιτσά, κοντά στον Άγιο- Σώστη. Την 23^η  Σεπτεμβρίου ο Τσόκρης παρακολουθεί από τη μονή Βαρσών και αναφέρει στο Γενικό Αρχηγό την είσοδο στην Τριπολιτσά των στρατευμάτων του Ιμπραήμ, που επέστρεφαν από τη Λακωνία. Το Δεκέμβριο συμμετέχει στην αποτυχούσα έφοδο κατά της Τριπολιτσάς.

1826. Ο Τσόκρης, για το έτος αυτό και τα επόμενα, αναφέρει μόνον γενικότητες με τα ονόματα των περιοχών όπου έδρασε. Λεπτομέρειες των ενεργειών του πληροφορούμεθα από άλλες πηγές. Από τον Ιανουάριο εξακολουθεί να ευρίσκεται στα υψώματα της μονής Βαρσών μέχρι Τσηπιανά, συμβάλλοντας στον αποκλεισμό και παρενόχληση της αιγυπτιακής φρουράς της Τριπολιτσάς.

Τον Ιούνιο, κατά την εκστρατεία του Ιμπραήμ εναντίον της Μάνης, συναντούμε τον Τσόκρη με τις δυνάμεις του Θ. Κολοκοτρώνη στο Β. Ταΰγετο. Έχουν φθάσει μέχρι το χωριό Γιάνιτσα (Ελαιοχώριο), μία ώρα από το πεδίο μάχης της Βέργας, με σκοπό να πλευροκοπήσουν τους Αιγυπτίους, που συμπτύσσονται όμως εγκαίρως Δ. Καλαμάτας την 25^η  Ιουνίου. Μετά δύο μήνες ο Ιμπραήμ εκστρατεύει στην Κυνουρία και Λακωνία. Αρχές Αυγούστου ο Τσόκρης με τους Νικηταρά, Δ. Πλαπούτα, Γεν. Κολοκοτρώνη και Αποστ. Κολοκοτρώνη, συμβάλλουν στην άμυνα τού κάστρου Άστρους Κυνουρίας, απειλουμένου από αιγυπτιακές δυνά­μεις. Κατά τα μέσα Αυγούστου, οι παραπάνω οπλαρχηγοί στα χωριά του Πάρνωνα Βέρια – Βασαρά προσβάλλουν τις δυνάμεις του Ιμπραήμ, που από το Άστρος είχαν στραφεί προς Λακωνία.

Την 24^η   Αυγούστου ο Τσόκρης και οι ίδιοι οπλαρχηγοί, αφήνοντας ανενόχλητους τους επιδρομείς στη Λακωνία, ευρίσκονται στο Άργος κατευθυνόμενοι προς Κόρινθο, λόγω εσωτερικών διενέξεων, όπως γράφουν στον Γ. Κουντουριώτη: Σήμερον εφθάσαμεν εις τα εδώ (Άργος) μετά του αδελφού Κολιόπουλου, Γενναίου, Τζόκρη και Αποστόλη Κολοκοτρώνη, διευθυνόμενοι προς τα μέρη της Κορίνθου, τούτο ίσως σάς θαυμάση, πώς αφήσαμεν τους εχθρούς και υπάγομεν όπου γίνεται διαφιλονικία επιβλαβής διά την πατρίδα…

Τέλος Οκτωβρίου συναντούμε τον Τσόκρη με 200 στρατιώτες να συνοδεύει τον Κολοκοτρώνη στην Γ’ Εθνική Συνέλευση Ερμιόνης, όπου ανέλαβε καθήκοντα φρουράρχου.

1827. Τον Ιανουάριο ο Τσόκρης πηγαίνει στο Άργος, όπου τελεί τους γάμους του με την Μαριγώ Άναγν. Ιατρού. Παράλληλα στρατο­λογεί 300 στρατιώτες από την Αργοναυπλία κατ’ εντολή και Γενικού Αρχηγού Θ. Κολοκοτρώνη. Οι 200 απ’ αυτούς με αρχηγό τον Μπεκιάρη στέλνονται στο στρατόπεδο Αττικής, όπου συμμετέχουν, υπό τον Church, στις ατυχείς επιχειρήσεις που κατέληξαν τον Μάιο στην παράδοση της Ακροπόλεως στον Κιουταχή.

Ο Τσόκρης επανέρχεται στην Ερμιόνη τον Φεβρουάριο και τον επόμενο μήνα επιστρέφει στο Άργος. Τον Απρίλιο η Γ’ Εθνική Συνέλευση εκλέγει τον Καποδίστρια Κυβερνήτη της Ελλάδας, και για το διάστημα μέχρι την άφιξή του ορίζει Αντικυβερνητική Επιτροπή (Γ. Μαυρομιχάλης, Ιω. Μιλαίτης, Ιω. Νάκος). Στο Ναύπλιο όμως επικρατεί αναρχία. Ο Θ. Γρίβας κατέχει το Παλαμήδι ενώ την Ακροναυπλία εξουσιάζουν οι Ιω. Στράτος και Χρ. Φωτομάρας, ευρισκόμενοι μεταξύ τους σε εχθρικές σχέσεις. Για να ειρηνεύσουν, ο Κολοκοτρώνης οργανώνει επιχείρηση αποβολής του θυμοειδούς Γρίβα από το Παλαμήδι άλλα αποτυγχάνει. Ο Τσόκρης, που συμμετέχει, τραυματίζεται ελαφρά στο χέρι.

Το 1827 είναι το έτος του φοβερού κινδύνου του «προσκυνήματος» με τον Νενέκο κ,α. Ο Κολοκοτρώνης γράφει κατά το τέλος Μαΐου από το Άργος, προς τους αρχηγούς της ΒΔ Πελοποννήσου, όπου ιδιαίτερα υπάρχει ο παραπάνω κίνδυνος: …να υπάγητε να πιάσητε τον Νενέκον, αν δε σας αντισταθή ή έχη συντρόφους πραγματικούς… να τους βάλητε αυτόν και όλους εις το ντουφέκι… με ένα λόγον να φερθήτε ως προς Τούρκους… αύριον μεθαύριον αναχωρούμεν και ημείς μετά του Νικήτα, Γενναίου, Τζόκρη και λοιπών διά τα ενδότερα…

Κατά τα μέσα Ιουνίου ευρίσκομε τον Τσόκρη, που δεν είχε αναχωρήσει με τον Κολοκοτρώνη, να ετοιμάζεται επικεφαλής Αργοναυπλιωτών να σπεύσει προς βοήθεια του απειλουμένου από τον Ιμπραήμ Μεγάλου Σπηλαίου.

1828. Όταν τον Ιανουάριο ήλθε ο Καποδίστριας και ανέλαβε Κυβερνήτης της Ελλάδας, ο Τσόκρης με κατοίκους του Άργους κατείχε και προστάτευε το φρούριο της πόλεως. Έκτοτε συνεχίζει να παραμένει στο Άργος, όπου και κηδεύει τον Αμερικανό θερμό φιλέλληνα αντιστράτηγο George Jarvis, που πέθανε την 11^η Αυγούστου 1828.

1829. Αρχές Απριλίου ο Τσόκρης με το Γενναίο Κολοκοτρώνη κ.α. διαπεραιώνονται από την Πελοπόννησο στην Στερεά Ελλάδα και συμμε­τέχουν στην πολιορκία της Ναυπάκτου, που συνθηκολογεί στα μέσα του ίδιου μηνός. Τέλος Μαΐου ο Τσόκρης με τον Γενναίο επιστρέφουν στην Πελοπόννησο.

Τον Ιούλιο συνέρχεται στο Άργος η Δ’ Εθνική Συνέλευση. Πληρεξούσιοι Άργους εκλέγονται οι Δημ. Τσόκρης και Δημ. Περρούκας. Κατά τη διάρκεια της Συνελεύσεως ο Κυβερνήτης Καποδίστριας διαμένει στο σπίτι του Τσόκρη στο Άργος. Στο τέλος του 1829, με την καθιέρωση του θεσμού των χιλίαρχων, ο Τσόκρης ονομάζεται χιλίαρχος.

1830-1833. Εφ’ όσον ζούσε ο Καποδίστριας, ο Τσόκρης, στρατιωτικός παράγων της Αργοναυπλίας με Γενικό Αρχηγό τον Κολοκοτρώνη, συμπαρίσταται με κάθε τρόπο στον Κυβερνήτη και συντρέχει ώστε να επιβάλει την πολιτική του για την συγκρότηση ευνομούμενης πολιτείας. Από την ημέρα της δολοφονίας του όμως, την 27^η  Σεπτεμβρίου 1831, η προσπάθεια διακόπτεται και η απειλή της αναρχίας προβάλλει ανησυχητική. Ο Διοικητικός Τοποτηρητής της επαρχίας Άργους (Έπαρχος) στον Τσόκρη αποτείνεται την ημέρα αυτή να διαφυλάξει την ευταξία.

Αυγουστίνος Καποδίστριας

Ακολουθεί η σύγκληση της Ε’ Εθνικής Συνελεύσεως, που συνεδρι­άζει αρχικά στο Άργος και μετά στο Ναύπλιο, από το Δεκέμβριο 1831 έως το Μάρτιο του 1832. Αντιπρόσωποι του Άργους είναι ο Δ. Τσόκρης και ο Δ. Περρούκας. Η Συνέλευση εκλέγει Πρόεδρο της Κυβερνήσης τον Αυγουστίνο Καποδίστρια, με απώτερο σκοπό να διατηρηθεί το καθε­στώς του δολοφονηθέντος Κυβερνήτη. Η αντιπολίτευση όμως είναι ισχυρή. Τέλη Μαρτίου 1832 οι «Συνταγματικοί» του Κωλέττη ανατρέπουν την Κυβέρνηση Αυγουστίνου, εξουδετερώνοντας τις κυβερνητικές δυνά­μεις. Η Γερουσία ορίζει για Κυβέρνηση πενταμελή Διοικητική Επιτροπή, που διευρύνεται σε επταμελή, για να περιορισθεί τέλος σε τριμελή με τους Α. Ζαΐμη, Ιω. Κωλέττη και Α. Μεταξά.

Σιγά-σιγά όμως η Επιτροπή αυτή παύει να ασκεί οποιαδήποτε εξουσία έξω από το Ναύπλιο, ενώ η αναρχία απλώνεται σ’ όλη τη χώρα, με ιδιαίτερη έξαρση στην Αργολίδα, όπου είχαν συρρεύσει πλήθος οπλοφόροι και κατατυραννούσαν τους κατοίκους. Τότε ακριβώς –Σεπτέμβριο του 1832 – με πρωτοβουλία των στρατιωτικών συνεκροτήθη στο Άργος Στρατιωτική Επιτροπή, με σκοπό να κατανείμει τα στρατιωτικά σώματα στα διάφορα διαμερίσματα της χώρας για να επιβάλουν την τάξη, αλλά και να συντη­ρούνται, απαλλάσσοντας την Αργολίδα από δυσβάστακτο βάρος. Υπεύ­θυνοι για την Αργολίδα και Κορινθία  ορίσθηκαν οι Ν. Κριεζώτης, Δ. Τσόκρης και Ιω. Στράτος.

Μετά τα δεινά της πολυετούς Επαναστάσεως και τα πρόσφατα της αναρχίας, το δράμα της βασανισμένης χώρας έβαινε προς το τέλος, καθώς ο επιλεγείς βασιλεύς Όθων με την Αντιβασιλεία και τη συνοδεία τους κατευθύνονται προς την Ελλάδα. Ενώ όμως πλησίαζε η ευφρόσυνος ημέρα, που θα έφθαναν οι παραπάνω στο Ναύπλιο και θα έβαζαν τέλος στην αναρχία, ξεσπούν στο Άργος τα αιματηρά γεγονότα της Τετάρτης 4 Ιανουαρίου 1833 μεταξύ Γάλλων στρατιωτών και Ελλήνων ατάκτων, με εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες.

Αρχηγοί των Ελλήνων ατάκτων στο Άργος, που εξεδίωξαν οι Γάλλοι από  την πόλη, ήσαν οι Τσόκρης, Χελιώτης, Κριεζώτης κ.α. Το σπίτι του Τσόκρη στο Άργος, όπου έμεναν στρατιώτες του – φαίνεται ότι ο ίδιος απουσίαζε -, κατελήφθη από τους Γάλλους και θανατώθηκαν όσοι ευρέθησαν μέσα.

Ύστερα  από λίγες ημέρες, την Τετάρτη 18 Ιανουάριου, καταπλέουν στο λιμάνι τού Ναυπλίου η αγγλική φρεγάτα «Madagascar» και τα άλλα πλοία που φέρουν τον νεαρό βασιλέα και τη συνοδεία του. Την επόμενη Τετάρτη, 25^η  Ιανουαρίου, γίνεται η πανηγυρική αποβίβαση του νέου ηγεμόνα στο Ναύπλιο. Μία νέα περίοδος αρχίζει στην Ελληνική Ιστορία.

Κρίσεις – Συμπεράσματα

Ο Δημ. Τσόκρης υπήρξε ο αναμφισβήτητος στρατιωτικός αρχηγός της Αργοναυπλίας κατά την διάρκεια του Αγώνα. Το πρώτο έτος η δράση του εντοπίζεται στην επαρχία του, ιδιαίτερα στην πολιορκία Ναυπλίου όπου, σε συνδυασμό με ενέργειες άλλων αρχηγών, είχε αρκετές τοπικές επιτυχίες.

Το δεύτερο έτος, σκιά στην πολεμική του δράση είναι η παράλειψη να εγκατασταθούν με το Γιατράκο στο χωριό Χαρβάτι (Μυκήνες), με σκοπό να πλευροκοπήσουν τους Τούρκους που θα περνούσαν από την Κλεισούρα στο χωριό Μπερμπάτι, όπως είχαν διαταχθεί από τον Κολοκοτρώνη.

Αποτέ­λεσμα ήταν η ανενόχλητη διάβαση της στρατιάς του Δράμαλη από Μπερμπάτι προς Αγιονόρι. Ο Τρικούπης αναφέρει: ούτε ο Γιατράκος και ο Τσόκρης κατέλαβαν την θέσιν των Μυκηνών επί λόγω, ότι ηπείθησαν οι στρατιώταί των· τοιουτοτρόπως απέτυχε το σχέδιον.

Ο Σπηλιάδης, πολύ ορθά, παρατηρεί: Άλλ’ ο μεν Γιατράκος και ο Τσιώκρης δεν απήλθον εις το Χαρβάτι διότι ο μεν ήθελε ν’ απέλθη να ρωτήση την Κυβέρνησιν, εν ω αυτή δεν ηδύνατο τότε ούτε σχέδια να κάμη του πολέμου, ούτε την εκτέλεσιν των να διατάξη, διότι οι στρατιώται δεν ήκουον είμή τον Κολοκοτρώνην, και επομένως δεν εξετέλεσαν την διαταγήν του στρατηγού. Εκάτερος δ’ έξ αυτών εδικαιολογήθη ότι οι στρατιώται δεν ηθέλησαν να τον ακολουθήσωσι… Ο Κολοκοτρώνης, αρμοδιώτερος να κρίνει, αναφέρεται με λεπτομέρειες  -ολόκληρη σελίδα – στο γεγονός αυτό, που δεν επέτρεψε την εφαρμογή του καταστρε­πτικού για τον αντίπαλο σχεδίου του. Την ευθύνη καταλογίζει κυρίως στο Γιατράκο, τονίζοντας την παράλειψη ότι δεν τον ειδοποίησαν.

Σ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα ο Τσόκρης θαύμαζε και ήταν αφοσιωμένος στον Κολοκοτρώνη, που του ανταπέδιδε την εύνοια και την αγάπη του. Η εύνοια όμως αυτή προκαλούσε αντιπάθειες, ακόμη και το μίσος, ορισμένων από τις ηγετικές οικογένειες, όπως του Αναστ. Π. Μαυρομιχάλη που τον περιλούζει με δεινές ύβρεις: ο πούστης και Αχρείος Τζώκρης.

Κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου 1823-24 ο Τσόκρης, μολονότι οπαδός του Κολοκοτρώνη, δεν είναι φανατικός, αμφιταλαντεύεται μεταξύ των δύο παρατάξεων, προσπαθώντας να ισορροπήσει. Όταν ο εμφύλιος γίνεται θερμός, μάχεται με την πλευρά του Κολοκοτρώνη. Μετά την επικράτηση όμως των αντιπάλων δεν διώκεται όπως άλλοι, δηλώνοντας πίστη στο καθεστώς Κουντουριώτη. Συμμετέχει μάλιστα, προς τιμήν του, στην εκστρατεία κατά των Αράβων στη Μεσσηνία – Νεόκαστρον, Σφακτηρία, Παλαιόκαστρον. Παρά ταύτα η Διοίκηση, όπως είδαμε, διατηρεί τις επιφυλάξεις της ως προς τη νομιμοφροσύνη του. Η συμπεριφορά του κατά τον εμφύλιο μοιάζει με κείνη του Πλαπούτα. Προσπαθεί να εύρει έδαφος συμβιβασμού και συνδιαλλαγής. Δεν είναι αδιάλλακτος και απόλυτος όπως ο Νικηταράς κ.α.

Μετά τη συμφιλίωση και την αμνηστία στους «αντάρτες», που έγιναν  κάτω από τη θανάσιμη απειλή του Ιμπραήμ, ο Τσόκρης συμμετέχει πλέον σ’ όλες τις επιχειρήσεις υπό την ηγεσία του ινδάλματός του Γενικού Αρ­χηγού Θ. Κολοκοτρώνη – Δραμπάλα, αποκλεισμός Τριπολιτσάς, Άστρος, Λακωνία. Εδώ όμως πρέπει να στηλιτευθεί η εγκατάλειψη από τον Τσόκρη και τους άλλους αρχηγούς που ήσαν μαζί, του πεδίου μάχης στη Λακωνία, τον Αύγουστο του 1826 κατά του Ιμπραήμ, και η μετάβαση στην Κορινθία για διευθέτηση εσωτερικών διαφορών! Η ενέργεια φανερώνει τουλάχιστον επιπολαιότητα.

Αμφιλεγόμενη ενέργεια είναι η αποδοθείσα στον Τσόκρη λεηλασία σπιτιών στην εγκαταλειφθείσα από τους κατοίκους Τριπολιτσά, ενώ πλησίαζε ο Ιμπραήμ τον Ιούνιο 1825. Οι ανακρίσεις που έγιναν τότε δεν απέδειξαν τίποτε το συγκεκριμένο, όπως είδαμε. Η απολογητική αναφορά του επίσης προς την Κυβέρνηση είναι πολύ πειστική. Αλλά και από τα γεγονότα που αναφέραμε συνάγεται ότι το πρωί 8 Ιουνίου πήρε εντολή από τον Κολοκοτρώνη στο χωριό Ανεμοδούρι να κάψει την Τριπολιτσά, όπως και ο Φωτάκος.

Το απόγευμα, περνώντας από την Τριπολιτσά, φθάνει στο χωριό Στενό, και γράφει στους δημογέροντες Άργους: …Σήμερον κατά τάς 10 ώρας της ημερός (4 μ.μ.), εφθάσαμεν εδώ εις Στενόν, και θέλει διατρίψω έως ότου να ιδώ το αποβησόμενον, και παρακαλώ αύριον να μου στείλετε δύο φορτώματα ψωμί και ένα φόρτωμα κρασί… Όσοι από το σώμα μου έφυγον και ήλθον αύτόθι, τόσον ξένοι ωσάν και εντόπιοι, όλους να τους στείλετε εδώ, καθώς και όσοι άλλοι αγαπούν την πατρίδα όλοι εν γένει να κινήσουν, ότι ετούτη η εποχή δεν ομοιάζει ωσάν άλλον κίνδυνον. Και μην κάμετε διαφορετικά, αλλά να ενεργήσετε περί ελευθερίας πατρίδος.

Στενόν 8 Ιουνίου 1825. ο πατριώτης Διμίτρις τζιόκρις.

Δηλαδή ξεκίνησε από το Ανεμοδούρι το πρωί και έφθασε στο Στενό 4 μ.μ., διανύοντας απόσταση 40 χλμ. περίπου, που σημαίνει ότι περνώντας από την Τριπολιτσά δεν στάθηκε σχεδόν καθόλου. Αλλά και αν είχε χρόνο να ερευνήσει τα έρημα σπίτια της πόλεως, το πρώτο πού θα έπαιρνε ήσαν τρόφιμα, ενώ την ίδια ημέρα το απόγευμα παραγγέλλει να του στείλουν ψωμί από το Άργος. Εάν στο πέρασμα από την πόλη κάποιοι στρατιώτες του πήραν κάτι, ίσως μάλιστα απ’ αυτούς που τον εγκατέλειψαν, δεν ήταν λόγος να κατηγορηθεί ο αρχηγός για λεηλασία της πόλεως.

Κατά την Καποδιστριακή περίοδο ο Τσόκρης μένει πιστός στον Κυβερνήτη, συμβάλλοντας μέχρι τέλους στη συγκρότηση ευνομούμενης πολιτείας, από το χάος που επικρατούσε μετά την Επανάσταση.

Ο Τσόκρης υπήρξε αγωνιστής, που έσπευσε από την πρώτη στιγμή να μετάσχει με ενθουσιασμό στον Αγώνα της Παλιγγενεσίας. Η ανάθεση σ’ αυτόν της αρχηγίας του τόπου του, καθ’ όλη τη διάρκεια της Επαναστάσεως, είναι δείγμα των ηγετικών προσόντων του.

Στους εμφυλίους πολέμους τήρησε στάση μετριοπαθή και διαλλακτική χωρίς φανατι­σμούς, μολονότι ήταν πιστός οπαδός και θαυμαστής του Κολοκοτρώνη. Ο Τσόκρης δεν ήταν στρατιωτική ιδιοφυία σαν τον Κολοκοτρώνη ή τον Καραϊσκάκη ούτε είχε τον ορμητικό και εκρηκτικό χαρακτήρα του Ανδρούτσου και του Παπαφλέσσα. Υπήρξε στρατιωτικός ηγέτης του μέσου όρου, όπως οι πολλοί αυτοδίδακτοι οπλαρχηγοί του Αγώνα, που, παρ’ όλες τις ατέλειες και τα ελαττώματά τους, οδήγησαν τους ραγιάδες να αποτινάξουν τον μακροχρόνιο ταπεινωτικό ζυγό.

†Κων. Λ. Κοτσώνης (1917-2014)

Ταξίαρχος ε.α. – Πρόεδρος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, 2008-2014.

Πελοποννησιακά, Πρακτικά του Β’ Τοπικού Συνεδρίου Αργολικών Σπουδών ( Άργος 30 Μαΐου – 1 Ιουνίου 1986), Αθήναι, 1989. 

* Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα  έγιναν από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.

* Το κείμενο αποδόθηκε στο μονοτονικό σύστημα.

Για την ανάγνωση ολόκληρης της ανακοίνωσης στο πολυτονικό σύστημα με τις υποσημειώσεις, σε μορφή Portable Document Format (PDF), στον σύνδεσμο: Ο Δημήτριος Π. Τσόκρης κατά την Επανάσταση του 1821

Κάββας Μιχαήλ ή Μιχαήλος (†1840)

Ο Μιχαήλ Κάββας, Αργείος, ήταν ονομαστός πρακτικός γιατρός, υπηρέτησε σε όλο τον αγώνα ως οπλαρχηγός και γιατρός.  Πριν την επανάσταση διέμενε στη Τρίπολη ως αρχίατρος της Πελοποννήσου, προσφέροντας της υπηρεσίες του στους πασάδες αυτής. Φυλακίστηκε από τους Τούρκους και ελευθερώθηκε λίγο πριν την άλωση της πόλης.

Αλληγορική φιλελληνική παράσταση εμπνευσμένη από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Επιχρωματισμένη λιθογραφία.

Ήταν μυημένος στην Φιλική Εταιρεία από το 1819 και διετέλεσε παραστάτης (βουλευτής) το 1824 του Άργους. Στην επανάσταση προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες, όπως  επίσης και 33.038 γρόσια, μία οκά ασήμι, και το διαμαντένιο του δακτυλίδι για μισθούς 10 καραβιών αποσταλέντων στο Μεσολόγγι. Κατά τον εμφύλιο πόλεμο λεηλατήθηκε η οικία του από τον Κ. Τζήμα και τους Ρουμελιώτες στρατιώτες του, αρπάζοντας πράγματα αξίας 6.300 γροσίων.

Χαρακτηρίστηκε μετά τον αγώνα ταγματάρχης, αλλά δεν δέχτηκε αυτό το βαθμό, θεωρώντας τον εαυτό του αδικημένο. Απεβίωσε το 1840.

Πιστοποιητικό της εποχής εκείνης μαρτυρεί:

«Ο εν μακαρία τη λήξει Δόκτωρ Μιχαήλ Κάββας εκ της πόλεως του Άργους ως εκ των προκριτοτέρων αυτής διέπρεψε επί Τουρκίας, ως αρχίατρος της Πελοπονήσου εις πλησίον και πολλούς κατά καιρούς πασάδες αυτής, καταταχθείς εις τα μυστήρια της επαναστάσεως μας, υπήρξε εις των μετά ζήλου προσφερθέντων εις τας περί ταύτης προετοιμασίας και εις εκ των πρωτεργατών αυτής άμα εξερράγη, καταφρονήσας τα πάντα και αδράξας τα όπλα υπέρ της πατρίδος δι’ ανδρών θυσιών και κινδύνων, με την προσωπικήν του παρουσία εις την πολιορκία της Τριπολιτζάς και εις άλλας κρίσιμους περιστάσεις στρατιωτικώς και πολιτικώς θεωρείται ως εις των Αρχηγών της πολιτικής και εις των πληρεξουσίων βουλευτών, διαπρέψας ούτω καθ’ όλο το διάστημα του ιερού Αγώνος με πλήρη πατριωτισμόν, ζήλον και ακάματον προσπάθειαν και θυσίαν επίσης της καταστάσεως του, συνετέλεσε και ούτος μετά των λοιπών πατριωτών του, όλα τα αποτελέσματα των πυρκαΐών, λεηλασιών, και εν γένει δυστυχημάτων της πατρίδος του. Αποθανών δε εγκατέλειψε φαμελία εν δυστηχία ταύτων ως συμπολίτες του μακαρίτου και συναγωνιστών γνωρίζοντες εκ του πλησίον πιστοποιούμεν χάριν αληθείας και Δικαιοσύνης». Άργος 1845.

Θ. Κολοκοτρώνης                                                              Α. Λόντος

Π. Μαυρομιχάλης                                                              Α. Μεταξάς

Β. Χριστακόπουλος                                                        Κ. Δεληγιάννης

Χρήστος Βλάβης

Ο Φωτάκος γραφεί στους  «Βίους Πελοποννησίων ανδρών»:

Ητον ιατρός, και εκρατήθη και ούτος από τους Τούρκους εις την Τριπολιτσάν. Μετά δε την αλωσιν της πόλεως ελευθερωθείς εξεπλήρωσε το προς την πα­τρίδα χρέος του διά της επιστήμης του, και άλλως διότι εχρημάτισε πληρεξούσιος των Συνελεύσεων και βουλευτής.

Κατετάγη εις Β’ τάξιν πολιτικώς και στρατιωτικώς αγωνισθέντων.

Πηγές

• Ανδρέας Αθανασόπουλος, «Πελοποννήσιοι Ιατροί κατά τον Ιερόν Αγώνα του 1821», Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά, 1965.
• Φώτιος Χρυσανθόπουλος, επιμ. (1888). Βίοι Πελοποννησίων ανδρών και των εξώθεν εις την Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών, στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της επαναστάσεως. Αθήνα: Σταύρος Ανδρόπουλος, Τυπογραφείο Π. Δ. Σακελλαρίου.
• Αγγελής Χρήστου Κλειώσης, «Κατάλογος Αγωνιστών του 1821 της Επαρχίας του Άργους», Αργολική Βιβλιοθήκη.

Διάσωση τεσσάρων ιστορικών διατηρητέων κτιρίων του Άργους – Επιστολή σε Μενδώνη και Ταγαρά από Πολίτες του Άργους και Υποστηρικτών τους

«Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Διαβάστε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα» την επιστολή σε Μενδώνη και Ταγαρά από Πολίτες του Άργους και Υποστηρικτών τους, που αφορά στη διάσωση τεσσάρων ιστορικών διατηρητέων κτιρίων του Άργους.

Στο μείζον θέμα που αφορά στη διάσωση τεσσάρων ιστορικών διατηρητέων κτιρίων στο Άργος, αναφέρεται τεκμηριωμένη επιστολή Πολιτών του Άργους η οποία απευθύνεται στην υπουργό Πολιτισμού κα Λίνα Μενδώνη και τον υφυπουργό Χωροταξίας κο Νικόλαο Ταγαρά ζητώντας άμεση δράση για τη διάσωσή τους. Ας παρακολουθήσουμε το σκεπτικό της επιστολής που κάνει λόγο για εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας.

Αξιότιμοι κύριοι Υπουργοί,

Οι υπογράφοντες το παρόν έγγραφο είμεθα αργειακής καταγωγής και οι περισσότεροι και πολίτες του Άργους ενώ οι  Δ. Γεωργόπουλος και Τρ. Σκλαβενίτης είναι καθ’ ύλην αρμόδιοι και με επιστημονική ενασχόληση για θέματα ιστορικής και αρχειακής κληρονομιάς της Αργολίδας.

Σας απευθύνουμε το παρόν έγγραφο με την παράκληση να εφαρμοστεί εκ μέρους σας η ισχύουσα νομοθεσία, διεθνής και ελληνική, για την διάσωση και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς, όπως εκθέτουμε ακολούθως.

Τούτο, νομίζουμε, επιβάλλεται ιδιαιτέρως στο φετινό σημαδιακό έτος της επετείου των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση και την περίοδο ανασυγκρότησης του κράτους που ακολούθησε επί εποχής Ιωάννη Καποδίστρια.

Δεν είναι ίσως, δυστυχώς, ευρύτερα γνωστό ότι το Άργος είναι από τις σημαντικές κοιτίδες αρχιτεκτονικής της εποχής του τέλους της Επανάστασης και της καποδιστριακής διοίκησης.

Σημειώνουμε  τέσσερα δημόσια κτίρια της εποχής αυτής, δηλαδή το κτίριο του Ανεκκλήτου Δικαστηρίου και των παράπλευρων οικημάτων (1830-1831, σήμερα βασικό κτίριο του Δημαρχείου Άργους), το κτίριο των Στρατώνων Καποδίστρια (νοσοκομείο επί Β’ Ενετοκρατίας, ακολούθως κτίριο στεγασμένης αγοράς και ταχυδρομείου επί οθωμανικής κυριαρχίας και από το 1829 πρώτος Στρατώνας του Ελληνικού Ιππικού, στους οποίους σήμερα στεγάζεται το Βυζαντινό Μουσείο Αργολίδας), το κτίριο του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου που εγκαινιάστηκε το 1831 από τον ίδιο τον Καποδίστρια (σήμερα Α’ Δημοτικό Σχολείο), και τέλος το κτίριο του στρατιωτικού νοσοκομείου επί Καποδίστρια, πρώην οθωμανικό τζαμί του 16^ου αιώνα και σήμερα Ναός του Αγίου Κωνσταντίνου.

Όλα αυτά τα κτίρια είναι σε συνεχή χρήση επί δύο αιώνες. Εκτός των δημοσίων κτιρίων,  επί εποχής Καποδίστρια δημιουργήθηκε ολόκληρη σειρά ιδιωτικών κτιρίων,  από τα οποία τρία έχουν αναστηλωθεί και εξυπηρετούν σύγχρονους σκοπούς: η οικία του Στρατηγού Τόμας Γκόρντον (1829), η οποία αγοράστηκε και αναστηλώθηκε από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών και αποτελεί έδρα της για το Άργος και όλη την Αργολίδα: η οικία Δημητρίου Καλλέργη (1830) που αποτελεί εδώ και δεκαετίες τμήμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Άργους: η οικία Δημ. Περρούκα, προεπαναστατικό κτίριο η οποία πρόσφατα αγοράστηκε και αναστηλώνεται από ιατρό του Άργους. Εξάλλου, μαρτυρίες Άγγλου περιηγητή βεβαιώνουν ότι στο Άργος είχαν κτίσει οικίες ο Στρατηγός Τσέρτς και ο Άγγλος Πρεσβευτής Ντώκινς.

Ερχόμαστε στο θέμα του εγγράφου μας και αναφέρουμε ότι τέσσερις σημαντικές ιστορικές οικίες, προστατευόμενες από κηρύξεις και χαρακτηρισμούς των δύο Υπουργείων σας, βρίσκονται σήμερα σε άθλια κατάσταση. Συγκεκριμένα πρόκειται για τα εξής κτίρια:

1. Οικία Στρατηγού Δημ. Τσώκρη, επί της οδού Καρατζά 6, η οποία χαρακτηρίσθηκε διατηρητέα με το Π. Διάταγμα του 1982, αλλά προηγουμένως διατηρητέο μνημείο με την απόφαση του τότε αρμοδίου Υπουργείου Παιδείας 307/9.9.1965 (ΦΕΚ 605, Β’, 16.9.1965). Προ της κηρύξεώς της πωλήθηκαν από τους τότε ιδιοκτήτες τμήματα του κήπου της εμπρός από την πρόσοψη και πίσω από το οπίσθιο τμήμα της. Η τότε κήρυξη δεν συμπεριέλαβε τον περιβάλλοντα χώρο με αποτέλεσμα να οικοδομηθούν άθλια κτίρια (το τελευταίο στην δεκαετία του 1970) τα οποία έχουν εγκλωβίσει εν μέρει το κτίριο.

Οικία Δημητρίου Τσώκρη

Οικία Δημητρίου Τσώκρη

Οικία Δημητρίου Τσώκρη

Σημειώνουμε ότι σύμφωνα με την μαρτυρία του ιστορικού Δ. Βαρδουνιώτη αλλά και με έγγραφα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους το κτίριο οικοδομήθηκε το 1828 με αρχιτέκτονα τον Θ. Βαλλιάνο, στενό συνεργάτη του Καποδίστρια. Επίσης υπήρχαν ορισμένα κινητά αρχαία (κορμός μικρού αγάλματος, αρχιτεκτονικά μέλη κλπ.) ενώ εξακολουθούν να είναι εντοιχισμένα σημαντικά αρχαία, όπως μια μεγάλη λίθινη επιτύμβια στήλη με ανάγλυφη παράσταση γυναικείας μορφής και μικρού αγοριού, γνωστή ως «Τελέσιλλα». Στην οικία αυτή σωζόταν το γραφείο του Καποδίστρια ο οποίος φιλοξενείτο εκεί κάθε φορά που μετέβαινε στο Άργος. Σήμερα αποτελεί ιδιοκτησία του Δήμου Άργους, ο οποίος την αγόρασε το 2013 με χορηγία από το Υπουργείο Περιβάλλοντος.

Ντιάνα Αντωνακάτου. Αρχοντικό Τσώκρη 1967.

Βιβλιογραφία: Για την οικογένεια Τσώκρη βλ. παράρτημα του έργου του Δ. Βαρδουνιώτη για την καταστροφή του Δράμαλη. Η οικία Τσώκρη μνημονεύεται ως σπουδαίο αρχιτεκτόνημα από τον Μπορύ ντε Σαιν Βενσαν και άλλα μέλη της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής στο Μωριά από το 1829. Για το σπίτι αυτό σημαντικό είναι το άρθρο της αρχαιολόγου Σέμνης Καρούζου στην εφημερίδα «Ελευθερία».  Όψεις από το εσωτερικό της οικίας έχουν διασωθεί σε πίνακες της Ντιάνας Αντωνακάτου και στο έργο της «Αργολίδα», ενώ ο Π. Ξηνταρόπουλος έχει δημοσιεύσει φωτογραφίες στο έργο του «Η αρχιτεκτονική της κατοικίας στο Άργος το 19^ο αιώνα».

Οι οικίες που μνημονεύουμε στη συνέχεια έχουν χαρακτηρισθεί και αυτές διατηρητέες με το Προεδρικό Διάταγμα της 20.7.1982 του Κωνσταντίνου Καραμανλή, το οποίο διατυπώθηκε επί Υπουργών Περιβάλλοντος Γεωργίου Πλυτά και Αντώνη Τρίτση (ΦΕΚ 401, Δ’, 20.8.1982):

2. Οικία Σπυρίδωνος Τρικούπη (πατέρα του Χαρίλαου Τρικούπη), επί της οδού Δαναού 33. Το κτίριο αυτό κτίστηκε το 1830, μεταπωλήθηκε τρεις φορές και κατέληξε ως ιδιοκτησία της Αγροτικής Τράπεζας η οποία το αγόρασε το 1985 έναντι τιμήματος 49,5 εκατομμυρίων δραχμών. Σήμερα αποτελεί ιδιοκτησία της Τράπεζας Πειραιώς. Υπήρξε και δεύτερη κήρυξη της οικίας ως διατηρητέου μνημείου από το Υπουργείο Πολιτισμού με απόφαση της 22.2.1983 (ΦΕΚ 229, Β’, 28.4.1983). Κατά του χαρακτηρισμού του Υπουργείου Περιβάλλοντος ασκήθηκε προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας η οποία και απορρίφθηκε με την απόφασή του 1131/1985.

Η οικία Τρικούπη το 1998.

Η οικία Τρικούπη.

Βιβλιογραφία: μελέτη του Β. Κ. Δωροβίνη στο περιοδικό «Αρχαιολογία», τεύχη 66 και 67, Μαρτίου και Ιουνίου 1998. Στοιχεία αυτής της μελέτης έχουν δημοσιευθεί και στις βιογραφίες των Σπυρίδωνα και Χαριλάου Τρικούπη από την Λυδία Τρίχα και αξιοποιήθηκαν στην έκθεση για τους Τρικούπηδες στη Βουλή των Ελλήνων.

3. Οικία οικογένειας Βλάσση, επί της ομώνυμης πλατείας του Άργους. Στοιχεία για την προεπαναστατική οικογένεια Βλάσση έχει δημοσιεύσει ο Δ. Βαρδουνιώτης στο παράρτημα του έργου του «Η καταστροφή του Δράμαλη».

Η οικία του πρώτου Δημάρχου της πόλης του Άργους Χρήστου Βλάσση (1834-1838), νότια του Ιερού Ναού Αγίας Αικατερίνης.

Οικία Χρήστου Βλάσση

4. Το σπίτι του Μακρυγιάννη στο Άργος, απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, επί της οδού Γούναρη 15. Επειδή υπήρξε διαμάχη γύρω από το σπίτι αυτό, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ο ιδιοκτήτης προσέβαλε το Π.Δ. του 1982 στο Συμβούλιο της Επικρατείας το οποίο με την απόφασή του 298/1984 απεφάνθη ότι καλώς έγινε η κήρυξη και ότι πλάνη περί τα πράγματα δεν υπάρχει. Στην υπόθεση αυτή Πρόεδρος του Δικαστηρίου ήταν ο Άθως Τσούτσος και εισηγητής ο Βασίλειος Μποτόπουλος, μετέπειτα Πρόεδρος του όλου Δικαστηρίου.

Η πρόσοψη της οικίας Μακρυγιάννη όταν χαρακτηρίστηκε διατηρητέο.

Το σπίτι Μακρυγιάννη λίγο πριν συζητηθεί η υπόθεση στο ΣτΕ.

Το σπίτι Μακρυγιάννη σήμερα.

Το σπίτι Μακρυγιάννη σήμερα.

Βιβλιογραφία: απομνημονεύματα Μακρυγιάννη, ανέκδοτα έγγραφά του από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, τμήμα σχεδίου του Χριστιανού Χάνσεν (1833), αρθρογραφία του Β. Κ. Δωροβίνη στα περιοδικά «Αρχαιολογία» και «Νέα Εστία», μελέτη, άρθρα και έγγραφα τριών καθηγητών του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου Μάρως Αδάμη, Μάνου Μπίρη και Γιώργου Σαρηγιάννη. Βασική είναι και η μαρτυρία του τοπικού ιστοριοδίφη Τάσου Τσακόπουλου.

Σημειώνουμε ότι και τα τέσσερα κτίρια εικονίζονται στο τελικό καποδιστριακό σχέδιο πόλης του Άργους (1831) από τον Ρ. Ντε Μποροτσύν.

Η ανάγκη εφαρμογής της ισχύουσας νομοθεσίας

Η χώρα μας έχει κυρώσει το 1992 την γνωστή Σύμβαση της Γρανάδας για την προστασία και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Με την κύρωσή της ανέλαβε διεθνή υποχρέωση, όπως επανειλημμένα έχει αναγνωριστεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας σε πλείστες όσες αποφάσεις του. Επιπλέον στην ισχύουσα εσωτερική νομοθεσία έχει με σαφήνεια προβλεφθεί η δυνατότητα επέμβασης του Κράτους για τη διάσωση, αναστήλωση και ανάδειξη διατηρητέων μνημείων και κτιρίων, στην περίπτωση όπου οι ιδιοκτήτες τους είτε αδιαφορούν είτε αδυνατούν να προβούν στην συντήρηση και ανακαίνισή τους. Τούτο σαφώς προβλέπεται από το άρ. 32 παρ. 4 και 5 του οικιστικού νόμου 1337/1983 που στοιχειοθετεί την δυνατότητα αυτή και για τα δύο Υπουργεία. Ταυτόχρονα ισχύει το π.δ. (εκτελεστικό) της 15.4.1988 (ΦΕΚ 317, Δ’, 28.4.1988). Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει ειδικότερα την σχετική ευχέρεια με βάση το άρ. 11 του αρχαιολογικού νόμου 3028/2002.

Επειδή

τα τρία αναφερόμενα κτίρια Τσώκρη, Τρικούπη και Βλάσση βρίσκονται σε κακή κατάσταση (των Τσώκρη και Βλάσση είναι έτοιμες να καταρρεύσουν οι στέγες) ενώ το σπίτι του Μακρυγιάννη έχει ερειπωθεί εντελώς. Για το τελευταίο σημειώνουμε ότι λίγο πριν συζητηθεί η υπόθεση στο ΣτΕ και σύμφωνα με μαρτυρίες γειτόνων πριονίστηκαν τα υποστυλώματα του χαγιατιού του, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει η στέγη και να παρουσιαστεί ως ερείπιο στο δικαστήριο. Όμως, όταν διετέλεσε Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο Περιβάλλοντος η συμπατριώτισσά μας και  βουλευτής τότε Έλσα Παπαδημητρίου, διατέθηκε επαρκές κονδύλι και ανατέθηκε η σχετική μελέτη αναστήλωσης του κτιρίου σε μηχανικό της Αργολίδας με βάση την προαναφερθείσα νομοθεσία. Μετά την αποχώρηση της κυρίας Παπαδημητρίου έγινε ανάκληση του κονδυλίου και έτσι φτάσαμε στην σημερινή κατάσταση,

με το παρόν έγγραφό μας

και με την ευκαιρία της διακοσιοστής επετείου από την Ελληνική Επανάσταση και την περίοδο Καποδίστρια σας παρακαλούμε να αναλάβετε πρωτοβουλία ώστε να διασωθούν, να αναστηλωθούν και να αξιοποιηθούν κατάλληλα τα τέσσερα ιστορικά κτίρια του Άργους και σημειώνουμε ότι σε εφαρμογή της νομοθεσίας που αναφέραμε το Κράτος και η Διοίκησή σας μπορούν να καταλογίσουν ολόκληρες τις απαιτούμενες δαπάνες για τα κτίρια Τσώκρη και Τρικούπη στα νομικά πρόσωπα του Δήμου Άργους και της Τράπεζας Πειραιώς. Για τα άλλα δε δύο κτίρια μέρος μόνο των δαπανών στους σημερινούς ιδιώτες ιδιοκτήτες τους.

Είναι σίγουρο ότι η πόλη του Άργους αλλά και ευρύτερα η Αργολίδα θα εκτιμήσουν τις πρωτοβουλίες που νομίζουμε επιβάλλεται να λάβετε.

Με τιμή

• Βασίλης Βλασταράς, Αντιπρύτανης και Αναπληρωτής Καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών,
• Δημήτρης Γεωργόπουλος, Ιστορικός, Αρχειονόμος, πρώην προϊστάμενος των Γενικών Αρχείων του Κράτους νομού Αργολίδας,
• Γιώργος Γιαννούσης, πρόεδρος Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας και Πολιτισμού,
• Βασίλης Δωροβίνης, Δικηγόρος, Πολιτικός Επιστήμονας και Ιστορικός, μελετητής της κτιριοδομίας και πολεοδομίας της Καποδιστριακής εποχής,
• Δημήτρης Κεραμίδας, Ομότιμος Καθηγητής Παιδοχειρουργικής του Πανεπιστημίου Πατρών,
• Λίλα Κονομάρα, Λογοτέχνης,
• Κώστας Μακρής, Αρχιτέκτων ΕΜΠ,
• Γιώργος Νικολόπουλος, δημοσιογράφος, υπεύθυνος της ιστοσελίδας argolika,
• Πέτρος Ξηνταρόπουλος, Αρχιτέκτων,
• Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, Ιστορικός, Ομότιμος Διευθυντής του Τμήματος Ιστορίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών,
• Δήμητρα Σιατερλή, χαράκτρια, πρόεδρος του Κέντρου Χαρακτικής Αθηνών,
• Πάνος Σιατερλής, Αρχιτέκτων,
• Μαρία Ταλαρούγκα, Ψυχαναλύτρια,
• Θάνος Τζώτζος, Οδοντίατρος
• Τάσος Τσάγκος, Γεν. Γραμματέας της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας και Πολιτισμού,

Υποστηρικτές (με αλφαβητική σειρά)

Οι ακολούθως υπογράφοντες υποστηρίζουμε θερμά το αίτημα διάσωσης και αναστήλωσης των τεσσάρων  ιστορικών διατηρητέων κτιρίων του Άργους και ζητούμε από τους κ. Υπουργούς να αναλάβουν και να προωθήσουν  άμεσα τις σχετικές ενέργειες.

• Chankowski Véronique, Αρχαιολόγος, Διευθύντρια Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών,
• Γρατσία Ειρήνη, Αρχαιολόγος και συντονίστρια  της Οργάνωσης «MONUMENTA»,
• Γυπαράκη Μαρία, εκδότρια,
• Dubin Marc, δημοσιογράφος,
• Ζάχος Κώστας, επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων,
• Ζήρας Αλέξης, κριτικός, γραμματολόγος,
• Θέμελης Πέτρος, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης,
• Καρδαμίτση-Αδάμη Μάρω, Ομότιμη Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ
• Κορρές Μανώλης, Ομότιμος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ- Ακαδημαϊκός,
• Κριτζάς Χαράλαμπος, Επίτιμος Διευθυντής Επιγραφικού Μουσείου Αθηνών,
• Λαμπρινουδάκης Βασίλειος, Ομότιμος Καθηγητής Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ,
• Μενουδάκος Κώστας, επίτιμος Πρόεδρος Συμβουλίου Επικρατείας, Πρόεδρος Ανεξάρτητης Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων,
• Μιχαήλοβα Ζντράβκα, Ελληνίστρια, μεταφράστρια,
• Μπίρης Μάνος, Ομότιμος Καθηγητής  Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ,
• Νομίδου Ευαγγελία, Αν. Καθηγήτρια Τμήματος Εικαστικών Τεχνών, ΑΠΘ,
• Ντούμας Χρήστος, Ομότιμος Καθηγητής Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ,
• Παπαντωνίου Ιωάννα, Ιδρύτρια και Πρόεδρος του Πελοποννησιακού Λαογραφικού  Ιδρύματος «Β. Παπαντωνίου», Σκηνογράφος,
• Παπαστεφανάκη Λήδα, Αν. Καθηγήτρια Ιστορίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων,
• Σακελλίου Λιάνα, Καθηγήτρια Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΕΚΠΑ,
• Σαρηγιάννης Γιώργος, Ομότιμος Καθηγητής Πολεοδομίας ΕΜΠ,
• Τριποδάκης Αλέκος, Πρόεδρος Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρείας, πρώην Καθηγητής Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων Πολυτεχνείου Κρήτης,
• Χουζούρη Έλενα, συγγραφέας, σκηνοθέτρια.

Άργος – Τα ίχνη μιας πόλεως στον Ελληνικό Μεσαίωνα (395-1464)

Η επίσημη βυζαντινή ιστοριογραφία, τόσο υπό τη μορφή της χρονογραφίας όσο και υπό τη μορφή της καθαρής, κλασικής ιστορικής αφήγησης, εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων, αγνοεί συστηματικά την περιφέρεια. Έχοντας σχεδόν πάντοτε ως κέντρο την Κωνσταντινούπολη και τον εκάστοτε αυτοκράτορα, με την προσοχή της εστραμμένη στους πολέμους του, στις συμμαχίες του, στους θριάμβους και τις ήττες του, περιθωριοποιεί τη ζωή της επαρχίας.[1] Και η Πελοπόννησος, ως σύνολο, και η πόλη του Άργους, ως μέρος αποτελούν περιφέρεια. Μέχρι το 1204, οπόταν η ροή των γεγονότων φέρει στο προσκήνιο της ιστορίας την Πελοπόννησο, οι επίσημες ιστορικές πηγές όλως παρεμπιπτόντως αναφέρονται σ’ αυτήν.[2] Την τύχη της, σ’ αυτή τη μεταχείριση και σε μείζονα κλίμακα, ακολουθεί και η περιοχή της Αργολίδας. Από τελείως σποραδικές αναφορές σε πηγές ποικίλες θα προσπαθήσουμε να παρακολουθήσουμε, ιχνηλατούντες, την πορεία της πόλεως Άργους, σε άμεση πάντοτε σχέση με την πορεία της Πελοποννήσου, κατά τη μακρά περίοδο του Ελληνικού Μεσαίωνα.

Φανταστική απεικόνιση του Άργους. Άποψη του Άργους με την ακρόπολή του τη Λάρισα και τον ποταμό Ίναχο με το πολύτοξο γεφύρι. Ανιστόρητη χαλκογραφία, Johann Friedrich Gronovius,17ος αιώνας.

1. Η περίοδος από το 395 έως το 587 μ.Χ.

Για την Πελοπόννησο ως σύνολο η περίοδος αυτή, η οποία αρχίζει, συμβατικά, από τη διαίρεση του Ρωμαϊκού κράτους υπό του Θεοδοσίου και περατούται, κατά προσέγγιση, το τρίτο έτος της βασιλείας του αυτοκράτορος Μαυρίκιου (582-602), δεν αποτελεί παρά ένα είδος προεκτάσεως της Ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Bas empire).[3]

Ήδη από τις αρχές του V αιώνος ο Χριστιανισμός έχει εδραιωθεί στην Πελοπόννησο. Αυτό αποδεικνύεται από το πλήθος των χριστιανικών ναών, οι οποίοι ανεγείρονται κατ’ αυτήν την περίοδο. Σ’ αυτή την οικοδομική έξαρση πρωτοστατεί η πόλη του Άργους. Ήδη στο χώρο της ακροπόλεως υπάρχουν τα ίχνη βασιλικής, η οποία χρονολογείται στις αρχές του V αιώνος και θεωρείται από τις αρχαιότερες της Πελοποννήσου.[4]

Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ιδρύθη η επισκοπή Άργους, η οποία εκκλησιαστικώς, υπήγετο στην αρχιεπισκοπή Κορίνθου. Όμως, στη σύνοδο της Χαλκιδόνος του 451 συμμετέχει ήδη ένας επίσκοπος Άργους ονόματι Ονήσιμος.[5] Ακόμη ένας άλλος επίσκοπος Άργους, ο Θαλής, εμφανίζεται ως αποδέκτης επιστολής του αυτοκράτορος Λέοντος Α’ (457-474) χρονολογούμενη κατά το έτος 457.[6]

Κατά την ίδια περίοδο εκτός από φυσικές καταστροφές, ιδίως σεισμούς, η Πελοπόννησος υπέστη τη δοκιμασία της επιδρομής των Γότθων υπό τον Αλάριχο κατά τα έτη 395-97. Ιδιαιτέρως από την επιδρομή εδεινοπάθησε η πόλη του Άργους. Ο ιστορικός Ζώσιμος, του οποίου το έργο Ιστορία Νέα περατούται κατά το έτος 410, μας λέγει ότι οι Γότθοι, αφού σεβάστηκαν την Αθήνα, εισέβαλαν στην Πελοπόννησο, επυρπόλησαν την Κόρινθο και λεηλάτησαν το Άργος και τη Σπάρτη.[7] Η επιδρομή των Γότθων υπήρξε ισχυρό πλήγμα για το Άργος, αλλά φαίνεται ότι ταχύτατα ανάρρωσε. Αυτό πιστοποιείται από τον οικοδομικό οργασμό που παρατηρείται στην πόλη κατά τα πρώτα έτη του V αιώνος[8] και από την εξέχουσα θέση που κατέχει ο επίσκοπος Άργους στην κλίμακα της εκκλησιαστικής ιεραρχίας.[9] Άλλωστε, ο Συνέκδημος του Ιεροκλέους, ένα είδος γεωγραφικού εγχειριδίου, το οποίο πιθανώς εγράφη κατά τα πρώτα έτη της βασιλείας του Ιουστινιανού και μας παρέχει μια ακριβέστατη εικόνα της Πελοποννήσου, αναφέρει ότι το Άργος ήταν μια ανθούσα πόλη με ιδιαίτερη εμπορική κίνηση.[10]

2. Η περίοδος από το 587 έως το 805 μ.Χ.

Μια σκοτεινή και ταραχώδης περίοδος για ολόκληρη τη Βαλκανική, την Πελοπόννησο και το Άργος ιδιαίτερα. Η εποχή αυτή συμπίπτει με τις μαζικές μετακινήσεις σλαβικών φύλων προς τα νότια της Βαλκανικής.[11] Η Πελοπόννησος ήταν το ακραίο σημείο της προελάσεώς τους. Επί δύο και πλέον αιώνες αποκόπτεται πλήρως από το κέντρο της αυτοκρατορίας και βαθύ σκότος καλύπτει τις τύχες της.

Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα της συνοδικής επιστολής του πατριάρχου Νικολάου III (1084-1111) προς τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α’ Κομνηνό (1081-1118) με την ευκαιρία της αναδείξεως της επισκοπής Πατρών σε αρχιεπισκοπή: «Εν τη καταστροφή των Αβάρων (Σλάβων)…επί διακοσίοις δεκαοκτώ χρόνοις όλοις την Πελοπόννησον και της Ρωμαϊκής αρχής αποτεμομένων, ως μηδέ πόδα βαλείν όλως δύνασθαι εν αυτή Ρωμαίον άνδρα».[12]

Δεν είναι δυνατόν να υπολογισθούν με επιστημονική ακρίβεια οι δημογραφικές ανακατατάξεις που επέφεραν στην Πελοπόννησο οι σλαβικές επιδρομές. Είναι γνωστές οι υπερβολές του Γερμανού ιστορικού Fallmerayer[13] και η συμπερασματική φράση του ότι «ούτε σταγών αίματος ελληνικού δεν έρρεε εις τας φλέβας των σημερινών κατοίκων της Ελλάδος». Ομοίως και ο αντίλογος πλήθους φιλελλήνων και Ελλήνων ιστορικών, οι οποίοι με το επιστημονικό τους έργο τις αντέκρουαν.[14]

Το βέβαιον είναι ότι η σπάνις των πηγών δεν μας επιτρέπει να σχηματίσουμε και μιαν έστω αμυδρή εικόνα για την τότε επικρατούσα στην Πελοπόννησο κατάσταση. Το Χρονικόν της Μονεμβασίας, το οποίο αποτελεί συμπίλημα παλαιοτέρων αφηγήσεων, που συνενώθηκαν σε ενιαίο σύνολο πιθανώς κατά τον XV αιώνα, γράφει ότι οι «Άβαροι κατασχόντες την Πελοπόννησον διώκησαν επί χρόνους σ ι η’ (218), μήτε τω Ρωμαίων βασιλεί υποκείμενοι, ήγουν από (6083) έτους του κόσμου κατασκευής όπερ ήν έκτον έτος της βασιλείας Μαυρίκιου μέχρι και του εξακισχιλιοστού τριακοστού τρισδεκάτου έτους, όπερ ην έτος δ’ της βασιλείας Νικηφόρου του παλαιού (805)».[15]

Η μόνη πληροφορία και αυτή άκρως συγκεχυμένη για την πόλη του Άργους σε αυτή τη ζοφερή περίοδο μας τη δίδει πάλι το Χρονικόν της Μονεμβασίας λέγοντας ότι, φοβούμενοι τους Σλάβους «οι Αργείοι εν τη νήσω καλουμένη Ορόβη…μετοίκησαν».[16] [Σημ. Βιβλιοθήκης: Ρόμβη, νησίδα, στο Τολό Αργολίδας].

Μνεία της Πελοποννήσου στις πηγές επανευρίσκουμε το έτος 783, όταν η αυτοκράτειρα Ειρήνη, αθηναϊκής καταγωγής, στέλλει εκστρατευτικό σώμα υπό την ηγεσία του στρατηγού Σταυράκιου για να αποκαταστήσει την αυτοκρατορική εξουσία σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο.[17] Η Πελοπόννησος σταδιακά επανέρχεται στην αυτοκρατορική εξουσία. Η όλη επιχείρηση τερματίζεται το 805, όταν επί βασιλείας Νικηφόρου I (802-811) η επισκοπή Πατρών, μετά την τελική συντριβή των Σλάβων, αναδεικνύεται σε αρχιεπισκοπή.[18] Για να εξασφαλισθεί παγίως η τάξη, ιδρύεται το στρατιωτικό θέμα Πελοποννήσου[19] και προς δημογραφική ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου μεταφέρονται προς εγκατάσταση πληθυσμοί από τη Μ. Ασία.[20] Η αναδιοργάνωση της Πελοποννήσου είχε αρχίσει.

Άποψη του Άργους, V. Coronelli, «Morea, Negreponte, E Adiazenze », Venezia, 1685.

3. Η περίοδος από το 805 έως το 1204 μ.Χ.

Η αναδιοργάνωση, θα λέγαμε η αναγέννηση του Βυζαντίου στην Πελοπόννησο κατά τον IX αιώνα, εκδηλώνεται ιδιαίτερα με μια αναζωπύρωση της θρησκευτικής ζωής. Ο εκχριστιανισμός των επήλυδων σλαβικών πληθυσμών συνετέλεσε τα μέγιστα στην αφομοίωση των φύλων αυτών προς το γηγενές ελληνικό στοιχείο. Ο εκχριστιανισμός αυτός άρχισε αμέσως μετά την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο και η προσπάθεια κορυφώθηκε κατά τα έτη της βασιλείας του Βασιλείου I (867-886).[21] Η επιτυχία του όλου εγχειρήματος υπήρξε έργο πλήθους ιερέων και ιεραποστόλων, πολλοί από τους οποίους ανακηρύχθηκαν άγιοι από την εκκλησία διά την αρετήν τους, την πίστη και τον ζήλο τους.

Η πόλη του Άργους παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην ιεραποστολική αυτή προσπάθεια. Ο επίσκοπος Άργους και Ναυπλίου Άγιος Πέτρος (περίπου 850-922), μια από τις λαμπρότερες εκκλησιαστικές φυσιογνωμίες της θρησκευτικής αναγεννήσεως της Πελοποννήσου κατά τα τέλη του IX και X αιώνα, με τα κηρύγματά του, το φιλανθρωπικό του έργο[22] και τα σχολεία που ίδρυσε,[23] μετέβαλε την επισκοπή του, η οποία προηγουμένως νοσούσε βαρύτατα, σε κυψέλη φιλανθρωπίας και φάρο παιδείας.[24] Μια λαμπρή σειρά ιεραρχών μορφοποιήθηκε και επλάσθη στους κόλπους του Πέτρου. Αναφέρουμε ενδεικτικά τον μετέπειτα επίσκοπο Νίκαιας και συγγραφέα του Βίου του Αγίου Πέτρου, Θεόδωρο, ο οποίος καυχάται ότι υπήρξε μαθητής του,[25] τον πρεσβύτερο αδελφό του Αγίου Παύλο, μετέπειτα αρχιεπίσκοπο Κόρινθου,[26] τον διάδοχό του στον επισκοπικό θρόνο του Άργους και ικανό χρήστη του στίχου Ιωάννη[27] και τον λόγιο επίσκοπο Αθηνών Θεοδόσιο.[28]

Όμως, προς το τέλος του X αιώνα γίνεται αισθητή και στο Άργος η ακτινοβολία του σημαντικότερου ιεραποστόλου αυτής της εποχής, του αρμενικής καταγωγής Αγίου Νίκωνος.[29] Η περιοχή της Αργολίδας, με το πλήθος των εκκλησιών που ανηγέρθησαν σ’ αυτή κατά τους X, XI και XII αιώνες μαρτυρεί περιτράνως τη θρησκευτική, πνευματική και καλλιτεχνική ανάταση, η οποία επικρατεί στην περιοχή.[30]

Αλλά συγχρόνως με την πολιτιστική εύδεια, το Άργος ανθεί και οικονομικά. Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος (912-959), στο έργο του «Περί Θεμάτων» αναφέρει ότι το θέμα Πελοποννήσου, έκτο στη σειρά ιεραρχήσεως στον Ελλαδικό χώρο, περιλαμβάνει 40 συνολικά πόλεις από τις οποίες, εκτός από την πρωτεύουσα Κόρινθο, οι σπουδαιότερες ήσαν οι εξής 4, η Σικυών, το Άργος, η Σπάρτη και η Πάτρα.[31]

Ωσαύτως, η πόλη του Άργους ανήκε στις 12 εξαιρετικά οχυρωμένες θέσεις της Πελοποννήσου.[32] Αλλ’ η οικονομική ακμή του Άργους, κατά την περίοδο που φθάνει μέχρι την πρώτη άλωση (1204), καταδεικνύεται και από ένα επίσημο έγγραφο της εποχής. Σε χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Αλεξίου III (1195-1203), χρονολογούμενο το Νοέμβριο του 1198, το Άργος, μαζί με το Ναύπλιο, την Κόρινθο, την Πάτρα και τη Μεθώνη, ορίζεται ως η πόλη στην οποία οι Βενετοί δύνανται να εγκατασταθούν και να αναπτύξουν ελεύθερα τις εμπορικές τους δραστηριότητες.[33] Το παράδοξο είναι ότι στο Άργος κατά την περίοδο αυτή δεν υπάρχουν Εβραίοι. Ο Βενιαμίν ο Τουδέλας, ο οποίος το έτος 1173 επισκέπτεται τις εβραϊκές κοινότητες της Πελοποννήσου, δεν πηγαίνει στο Άργος και αναφέρει μόνο ότι συνάντησε 50 Εβραίους στην Πάτρα και 300 στην Κόρινθο.[34]

Στις σωζόμενες ομιλίες του Αγίου Πέτρου του Άργους υπάρχουν συνεχείς αναφορές για επιδρομές «άθεων Αγαρηνών» και «Σκυθών».[35] Ομοίως, στον Βίο περιγράφονται επιδρομές «Κρητών». Ο Άγιος εξαγόραζε, με πληρωμή λύτρων πολλούς αιχμαλώτους.[36] Φυσικά οι «άθεοι Αγαρηνοί» των ομιλιών και οι «Κρήτες» του Βίου είναι οι Σαρακηνοί πειρατές, οι οποίοι με τις συνεχείς επιδρομές τους τρομοκρατούσαν τους πληθυσμούς των παραλίων της Πελοποννήσου. Με τη λέξη «Σκύθες» εννοούνται τα διάφορα σλαβικά φύλα γενικότερα και οι Βούλγαροι ειδικότερα, οι οποίοι από του 894 μέχρι του 896 και κυρίως μεταξύ των ετών 913- 924, υπό την ηγεσία του τσάρου Συμεών, επιδίδονται σε συνεχείς επιδρομές και λεηλασίες, που εκτείνονται από τη Θράκη μέχρι την Πελοπόννησο.[37]

Άγιος Πέτρος Επίσκοπος Άργους

Εις τον Βίον του Αγίου Πέτρου αναφέρεται ότι σύμφωνα με μια προφητεία του Επισκόπου Άργους, η οποία επαληθεύτηκε μετά το θάνατό του, μη κατονομαζόμενοι βάρβαροι κατέλαβαν την Πελοπόννησο και η κατοχή αυτή διήρκεσε τρία έτη.[38] Μέγιστος προβληματισμός έχει προκληθεί μεταξύ των ερευνητών από την αόριστη αυτή μνεία του Βίου. Αυτοί οι Βάρβαροι ήσαν Άραβες, Βούλγαροι ή επαναστατήσαντα σλαβικά φύλα της Πελοποννήσου, τα επονομαζόμενα από τον Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο Σκλαβησιάνοι;[39] Πότε έπρεπε να τοποθετηθεί η άφιξή τους και με ποια άλλα γεγονότα έπρεπε να συσχετισθεί;

Οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται περί Βουλγάρων ατάκτων, οι οποίοι αρχικά αποτελούσαν τμήμα του στρατού του Συμεών και είχαν εισχωρήσει στην Πελοπόννησο. Αυτοί, μετά την ειρήνη του Συμεών με τους Βυζαντινούς το 924, δεν επέστρεψαν στη Βουλγαρία αλλά ενωθέντες με τους επαναστατήσαντες Σλαβησιάνους παρέμειναν στην Πελοπόννησο και στη συνέχεια είτε απεχώρησαν οικειοθελώς είτε εκδιώχθηκαν από βυζαντινό εκστρατευτικό σώμα.[40]

Στο ίδιο κείμενο του Βίου αναφέρεται ένας φοβερός λοιμός, ο οποίος έπληξε την Αργολίδα και διήρκεσε και αυτός τρία έτη.[41] Οι Βούλγαροι απείλησαν εκ νέου την Πελοπόννησο το 978 επί τσάρου Σαμουήλ, αλλά περιόρισαν τη δράση τους στην περιοχή της Κορίνθου και δεν ενόχλησαν το Άργος.[42]

Ο XI αιώνας είναι για την Πελοπόννησο και το Άργος περίοδος πλήρους ηρεμίας. Όμως, ο XII αιώνας σφραγίζεται από την επιδρομή των Νορμανδών υπό τον Ρογήρο II το 1147, την καταστροφή της Κορίνθου και την αιχμαλωσία του πληθυσμού της.[43] Ουδεμία πληροφορία υπάρχει ότι οι Νορμανδοί εισέβαλαν στην Αργολίδα.

Ο θάνατος του αυτοκράτορα Μανουήλ I του Κομνηνού (1180), οι δυναστικές έριδες που ακολούθησαν και η έκδηλη ανικανότητα των αυτοκρατόρων της δυναστείας των Αγγέλων αποτελούν τις ουσιαστικές αιτίες για την ανάπτυξη κεντρόφυγων τάσεων στην περιφέρεια της Αυτοκρατορίας.[44] Οι Δυνατοί ανασυντάσσονται και απειλούν την ενότητα του κράτους.

Λέων Σγουρός, προσωπογραφία η οποία κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου «Λέων Σγουρός – Έπος», του Κώστα Μ. Σταμάτη, εκδόσεις «Λεξίτυπον», 2011.

Κατά τις παραμονές της Τέταρτης Σταυροφορίας ο ευγενής τυχοδιώκτης από το Ναύπλιο Λέων Σγουρός επιχειρεί να ανεξαρτητοποιηθεί πλήρως από την Κωνσταντινούπολη. Αφού κατόρθωσε να επιβάλει ένα είδος τυραννίας στο Ναύπλιο, καταλαμβάνει χωρίς καμία αντίσταση το Άργος,[45] με το οποίο τον χώριζαν παλαιές διαφορές, και στη συνέχεια βαδίζει εναντίον της Κορίνθου.[46] Εκεί δολοφονεί με φρικώδη τρόπο τον μητροπολίτη Νικόλαο, που προσπάθησε να του αντισταθεί.[47] Η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους (12-4-1204) βρίσκει τον Σγουρό να πολιορκεί την Αθήνα, την οποία υπερασπιζόταν ο λόγιος μητροπολίτης της Μιχαήλ Χωνιάτης, αδελφός του ιστορικού Νικήτα.[48] Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, ο Λέων Σγουρός προκαλεί το ενδιαφέρον της επίσημης βυζαντινής ιστοριογραφίας.[49] Η Πελοπόννησος και η πόλη του Άργους, εξ αιτίας του έρχονται, γεγονός σπανιότατο, στο προσκήνιο. Ο ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης, αναφερόμενος στην κατάληψη του Άργους από τον Σγουρό ονομάζει την πόλη «ιππόβοτον»[50], επίθετο ομηρικό που δηλώνει ευφορία και πλούτο. Συγχρόνως το Χρονικόν του Μορέως προσφέρει μια ειδυλλιακή εικόνα του τοπίου.

«Το κάστρον κοίτεται εις βουνί, πολλά ένι αφιερωμένον,
ή δε του Άργου της πόλεως η χώρα η μεγάλη
μέσα εις τον κάμπον κοίτεται ως τέντα απλωμένη»[51]

4. Η περίοδος από το 1204 έως το 1464

Η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και η ανακήρυξη του Βαλδουίνου της Φλάνδρας ως πρώτου Λατίνου αυτοκράτορα (15-5-1204) είχε ως άμεσο αποτέλεσμα το διαμελισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τη δημιουργία, στα εδάφη της, μικρών φραγκικών κρατών.

Βαλδουίνος Α΄ της Κωνσταντινούπολης ή Βαλδουίνος Θ΄ της Φλάνδρας (Ιούλιος 1171 – περί το 1205). Λεωφόρος Baudouin de Constantinople, Μονς, Βέλγιο.

Στην ουσία επρόκειτο περί πιστής εφαρμογής του φεουδαρχικού συστήματος, και μάλιστα του γαλλικού προτύπου, στα κατακτηθέντα εδάφη. Ένα από τα σπουδαιότερα αυτά κράτη, υποτελές στο λατίνο αυτοκράτορα, ήταν το βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το οποίο παραχωρήθηκε στον Βονιφάτιο, μαρκίωνα του Μομφεράτου.[52]

Το κράτος αυτό περιελάμβανε θεωρητικά τη βυζαντινή Μακεδονία, τη Θεσσαλία, την ηπειρωτική Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Τονίζουμε θεωρητικά, διότι η κατάληψη αυτών των περιοχών δεν είχε εισέτι επιτευχθεί. Ο Βονιφάτιος, τον Οκτώβριο του 1204, με μεγάλη στρατιωτική δύναμη και συνοδευόμενος από τους Γάλλους ευγενείς Γουλιέλμο Σαμπλίτη και Όθωνα Ντελαρός κατευθύνεται προς Νότο, για να κατακτήσει τις περιοχές που του είχαν επιδοθεί.[53] Από τα Τέμπη εισέρχεται στη Θεσσαλία. Ο Λέων Σγουρός, το μόνο πρόσωπο στον ελληνικό χώρο το οποίο διενοήθη να προβάλει αντίσταση στους Φράγκους, είχε προωθηθεί μέχρι τη Λάρισα, αλλά μόλις πληροφορήθηκε την προέλαση του Βονιφατίου, υποχωρεί στις Θερμοπύλες και σκέφτεται να οργανώσει εκεί την άμυνά του. Όμως, σύμφωνα με τη διήγηση του Νικήτα Χωνιάτη, και μόνον η θέα των σιδηρόφρακτων ιππέων του Βονιφατίου ήταν αρκετή, για να τρέψει τον Σγουρό, τον Lasgur, όπως τον ονομάζουν οι λατίνοι χρονογράφοι, σε άτακτη φυγή. Άφησε ανυπεράσπιστο το στενό των Θερμοπυλών και κλείσθηκε στον Ακροκόρινθο.[54] Ο Βονιφάτιος καταλαμβάνει αμαχητί τη Θήβα και την Αθήνα και αφού ονομάζει τον Όθωνα Ντελα Ρος δούκα των Αθηνών προχωρεί προς τον ισθμό, συντρίβει τα στρατεύματα του Σγουρού και καταλαμβάνει την Κόρινθο. Όμως ο Λέων Σγουρός, οχυρωμένος στον Ακροκόρινθο και με αιφνίδιες εφόδους προκαλεί φθορές στις τάξεις των Φράγκων. Ο Βονιφάτιος αναγκάζεται να σταματήσει την προέλασή του και αρχίζει να πολιορκεί το φρούριο.[55]

Ο Νικήτας Χωνιάτης, εικόνα από μεσαιωνικό χειρόγραφο.

Όμως η Πελοπόννησος κατελήφθη από τους Φράγκους με έναν απροσδόκητο, καθαρά μυθιστορηματικό, τρόπο. Ένας φράγκος ευγενής, ο Γοδεφρείδος Βιλλαρδουίνος, ανηψιός του ομώνυμου ιστορικού της Τέταρτης Σταυροφορίας, ο οποίος δεν είχε ακολουθήσει τον κύριο όγκο των Σταυροφόρων, αποβιβάστηκε στη Μεσσήνη, όπου μια σφοδρή καταιγίδα τον ανάγκασε να καταφύγει.[56] Εκεί πληροφορήθηκε το συνταρακτικό γεγονός της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως και την παρουσία των Σταυροφόρων στην Κόρινθο. Αναμιγνύεται στις διαμάχες των τοπικών Ελλήνων αρχόντων και τέλος, τον Φεβρουάριο του 1205, φθάνει στην Κόρινθο και ενώνεται με τον στρατό του Γουλιέλμου Σαμπλίτη, στον οποίο ο Βονιφάτιος είχε αναθέσει την πολιορκία του Ακροκορίνθου.[57] Ο Γοδεφρείδος πείθει τον Σαμπλίτη να τον βοηθήσει να κατακτήσει την Πελοπόννησο, της οποίας οι κάτοικοι, όπως είχε διαπιστώσει, ήταν παντελώς απόλεμοι και οι τοπικοί άρχοντες αλληλοϋποβλέπονταν. Ο Βονιφάτιος συναινεί και επιτρέπει την κοινή επιχείρηση των δύο ανδρών.[58] Ολόκληρη η Πελοπόννησος υποτάχτηκε ταχύτατα, σχεδόν αμαχητί, εκτός από τα ερύματα του Σγουρού, ήτοι η Κόρινθος, το Ναύπλιο, το Άργος και η ημιανεξάρτητη Μονεμβάσια.[59]

Το έτος 1206 ο πάπας Ιννοκέντιος III ονομάζει τον Σαμπλίτη «ηγεμόνα συμπάσης Αχαΐας», του ισχυρότερου και του μακροβιότερου από τα λατινικά κράτη της Ανατολής. Όμως το 1209 ο Σαμπλίτης αποθνήσκει και τη διοίκηση της ηγεμονίας αναλαμβάνει ο Γοδεφρείδος Βιλλαρδουίνος.[60] Το Χρονικόν του Μορέως, η μόνη μας ουσιαστικά, ελληνόφωνη πηγή για την Πελοπόννησο σ’ αυτή την περίοδο, μας πληροφορεί ότι η πρώτη πράξη του νέου ηγεμόνα ήταν η σύγκληση συνελεύσεως των φράγκων ιπποτών και των Ελλήνων αρχόντων (παρλαμάς – parlement) στην πρωτεύουσα της ηγεμονίας Ανδραβίδα. Σ’ αυτή ψηφίσθηκε ο καταστατικός χάρτης του κράτους, το «ρετζίστρο» (registre). Σύμφωνα μ’ αυτόν ιδρύθηκαν 12 βαρωνείες, οι οποίες είχαν ευρεία αυτονομία. Οι βαρώνοι αποτελούσαν το άμεσο συμβουλευτικό σώμα του ηγεμόνα, ο οποίος ήταν πρώτος μεταξύ ίσων «primus inter pares». Ωσαύτως ιδρύθηκαν επτά λατινικές επισκοπές, οι οποίες υπήγοντο στην αρχιεπισκοπή Πατρών.[61]

Πρώτο μέλημα του Γοδεφρείδου είναι η καθυπόταξη του ισχυρού πελοποννησιακού τετραγώνου. Εκτός της Μονεμβασίας, τις άλλες τρεις πόλεις κυβερνούσε τυραννικώς ο Λέων Σγουρός, ο οποίος κατόρθωνε να αποκρούει τις φραγκικές εφόδους. Όμως, το 1208 ο Λέων κρημνίζεται έφιππος από τον Ακροκόρινθο και τη διοίκηση των πόλεων αναλαμβάνει ο Θεόδωρος Άγγελος, αδελφός του πρώτου δεσπότου της Ηπείρου.[62]

Είναι χαρακτηριστικό ότι στα συμβούλια που συγκαλούσε ο ηγεμόνας της Αχαΐας για την κατάστρωση του σχεδίου καταλήψεως των πόλεων συμμετείχαν και Έλληνες, από τους οποίους ο Βιλλαρδουίνος ζητούσε βοήθεια και συμβουλές. Οι Έλληνες προθυμοποιήθηκαν να βοηθήσουν στην κατάληψη των πόλεων, υπό τον όρο να ορκισθεί εγγράφως ο Γοδεφρείδος ότι δεν θα εξανάγκαζε ποτέ, ούτε τους ίδιους ούτε τα τέκνα τους, να αλλάξουν την πίστη τους και τα πάτρια ήθη τους.[63]

Έτσι, με τη βοήθεια των Ελλήνων και του δούκα της Αθήνας Όθωνα Ντελαρός ο Ακροκόρινθος κυριεύεται το 1210. Ο υπερασπιστής του φρουρίου Θεόδωρος Άγγελος κατόρθωσε να διαφύγει στο Άργος, αποκομίζοντας και όλους τους θησαυρούς της εκκλησίας της Κορίνθου.[64] Μετά την άλωση της Κορίνθου τα δυο άλλα ελληνικά ερύματα δεν μπόρεσαν να αντισταθούν. Το μεν Ναύπλιον κατόρθωσε ο Βιλλαρδουίνος να υποτάξει με τη βοήθεια των Βενετών, το δε Άργος κατελήφθη το 1212, μάλλον ειρηνικά.[65] Ο Γοδεφρείδος, μετά την κατάληψη του Άργους και την αιχμαλωσία του Θεόδωρου Αγγέλου, εδήμευσε τους θησαυρούς της εκκλησίας της Κορίνθου και τους διένειμε στους ιππότες του. Σε ένδειξη δε ευγνωμοσύνης προς τον δούκα της Αθήνας παραχωρήθηκαν σ’ αυτόν, ως προσωπικά τιμάρια οι πόλεις του Άργους και του Ναυπλίου. Έτσι ολόκληρη η Πελοπόννησος, εκτός από τη Μονεμβάσια, ευρίσκετο υπό την εξουσία του Βιλλαρδουίνου.

Μέχρι τη μάχη της Πελλαγονίας (1259) και την επιστροφή των Βυζαντινών στην Πελοπόννησο, το Άργος, υπό τη διπλή σκέπη της ηγεμονίας της Αχαΐας και του δουκάτου της Αθήνας απολαμβάνει μια μακρά περίοδο ειρήνης και ευημερίας. Οι τρεις Βιλλαρδουίνοι που κυβερνούν διαδοχικά την Αχαΐα, Γοδεφρείδος I (1209-1225), Γοδεφρείδος II (1225- 1246) και Γουλιέλμος I (1246-1278) καθώς και οι δούκες της Αθήνας Όθων I (1205-1225), Γουίδων I (1225-1263) και Ιωάννης (1263-1280), ηγεμόνες συνετοί, ανεκτικοί προς τους Έλληνες και τη θρησκεία τους, φιλοπρόοδοι και δραστήριοι, συνέβαλαν τα μέγιστα στην ανάπτυξη της Πελοποννήσου γενικότερα και των δύο πόλεων, Άργους και Ναυπλίου ειδικότερα που ήταν τιμάρια των δουκών της Αθήνας αλλά υποτελείς, (ligi) σύμφωνα με το γαλλικό φεουδαρχικό σύστημα, στην ηγεμονία της Αχαΐας.[66]

Με την κατάληψη των τριών πόλεων έγινε και αναδιοργάνωση της λατινικής εκκλησίας. Η Κόρινθος έγινε έδρα δεύτερης λατινικής αρχιεπισκοπής, εις την οποία υπήχθη η νεοσυσταθείσα λατινική επισκοπή του Άργους. Συγχρόνως εξελίσσονται και οι διοικητικοί θεσμοί. Σε ανώτερο επίπεδο, ένα είδος Άνω Βουλής, υπάρχει η «κούρτη», η οποία συγκαλείται από τον ηγεμόνα σε τακτά διαστήματα και στην οποία συμμετέχουν οι βαρώνοι, οι επίσκοποι και οι ανώτεροι αξιωματούχοι του κράτους.[67]

Όμως, υπήρχε και μία Κάτω Βουλή, η «μπουργεζία», στην οποία μετείχαν εκλεγμένοι εκπρόσωποι των αστών όλων των πόλεων. Η Βουλή αυτή των βουργεσίων, όπως την ονομάζει το Χρονικόν του Μορέως, είχε πλήρεις αρμοδιότητες για τις τοπικές, αστικές και φορολογικές υποθέσεις των αστών. Υπήρχε πλήρης ισοδικία για τους πολίτες, ανεξάρτητα αν ήταν Έλληνες ή Φράγκοι. Ο ελληνικός ορθόδοξος κλήρος, όπως και ο λατινικός, ήταν αφορολόγητος, ουδεμία δήμευση εκκλησιαστικής περιουσίας αναφέρεται και η άσκηση της ορθόδοξης λατρείας ήταν απολύτως ελεύθερη.[68]

Η μάχη της Πελλαγονίας, η σύλληψη του Γουλιέλμου Βιλλαρδουίνου και σχεδόν του συνόλου των φράγκων ιπποτών από τα στρατεύματα του Μιχαήλ Παλαιολόγου, τότε ακόμη αυτοκράτορα στη Νίκαια, η τριετής αιχμαλωσία, η ανάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Βυζαντινούς (1261), οι εργώδεις διαπραγματεύσεις μεταξύ Μιχαήλ VIII και των Φράγκων της Αχαΐας για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, η επίτευξη τελικά αυτής της απελευθερώσεως με αντιστάθμισμα την παράδοση στους βυζαντινούς των τεσσάρων φρουρίων, του Μυστρά, της Μαΐνης, του Γερακίου και της Μονεμβάσιας (είχε καταληφθεί από τον Γουλιέλμο II, το 1250) και η επάνοδος των Βυζαντινών στην Πελοπόννησο είναι γεγονότα υψίστης σημασίας και προκαλούν το αμέριστον ενδιαφέρον της τόσον ιδιόρρυθμης επίσημης βυζαντινής ιστοριογραφίας. Συγκεκριμένα ο Γεώργιος Παχυμέρης, ο οποίος μας δίδει τις ακριβέστερες πληροφορίες για την πορεία των συνομιλιών ανάμεσα στους Φράγκους του Μορέως και στον Μιχαήλ VIII σχετικά με την απελευθέρωση των ιπποτών, μας πληροφορεί ότι αρχικά είχε τεθεί ως όρος από τους Βυζαντινούς και η παράδοση των πόλεων Άργους και Ναυπλίου. Όμως η απαίτηση δεν έγινε δεκτή, γιατί οι δυο πόλεις ήταν τιμάρια του δούκα της Αθήνας.[69]

Το 1262 ο Γουλιέλμος επιστρέφει στην Πελοπόννησο. Οι Βυζαντινοί αρχίζουν να οργανώνουν την παραχωρηθείσα σ’ αυτούς περιοχή. Οι δύο πλευρές αλληλοϋποβλέπονται. Ένας μακρύς πόλεμος, στον οποίον αναμιγνύονται ευρωπαϊκές δυνάμεις, αρχίζει.

Αρχικά πρωταγωνιστές ήταν ο Γουλιέλμος και ο πρώτος διοικητής του βυζαντινού προγεφυρώματος Μιχαήλ Καντακουζηνός. Ο θάνατος του Γουλιέλμου (1278) σηματοδοτεί την αρχή της πτώσεως της ηγεμονίας της Αχαΐας. Οι αδύνατοι διάδοχοι του Γουλιέλμου, σύζυγοι της κόρης του Ισαβέλλας, Φλωρέντιος του Αινώ (+1237) και Φίλιππος της Σαβοΐας (1300-1304) δεν κατορθώνουν να ανορθώσουν την ηγεμονία. Ο θάνατος του Μιχαήλ του VIII και η άνοδος στο θρόνο του Βυζαντίου του Ανδρόνικου II (1282-1328) δεν μεταβάλλει σε τίποτα την κατάσταση. Μετά το 1304 η ηγεμονία της Αχαΐας κυβερνάται από βαΐλους που τους απέστελλε ο επικυρίαρχος βασιλιάς της Νεαπόλεως.[70] Και οι συγκρούσεις με τους Βυζαντινούς συνεχίζονταν αδιάλειπτοι.

Κατά την περίοδο 1262-1311, η πόλη του Άργους και η περιοχή της Αργολίδας, υπό την προσωπική διοίκηση των δουκών της Αθήνας, δεν επηρεάζονταν από τις πολεμικές επιχειρήσεις και μάλιστα ευημερούσαν, αν κρίνουμε από την αλματώδη αύξηση του πληθυσμού τους.[71] Όμως το 1311 επέρχεται η μεγάλη μεταβολή. Η Καταλανική εταιρεία καταλύει το δουκάτο της Αθήνας. Τα πελοποννησιακά τιμάριά του όμως, ήτοι οι πόλεις του Άργους και του Ναυπλίου, δεν καταλαμβάνονται από τους Καταλανούς, αλλά ως ημιανεξάρτητη περιοχή διοικείται από τους τελευταίους εκπροσώπους των δουκών της Αθήνας, που ανήκουν στη γαλλική οικογένεια των Foucherolles.[72]

Βυζαντινοί και Αχαϊκή ηγεμονία με την προσθήκη τώρα και των Καταλανών, όπως και της Βενετίας, η οποία συνεχώς επενέβαινε στα πράγματα της Πελοποννήσου, συνέχιζαν τις πολεμικές επιχειρήσεις, αλλά με ένα είδος σιωπηρής συμφωνίας δεν ενοχλούσαν την περιοχή της Αργολίδας, της οποίας οι κάτοικοι, εν μέσω γενικού χάους, ζούσαν ειρηνικά. Το έτος 1356 ο τελευταίος νόμιμος κληρονόμος των δουκών της Αθήνας Βάλθερος Βριέννιος, από την εξορία, προ του θανάτου του, άφησε με διαθήκη τις πόλεις του Άργους και του Ναυπλίου εις την αδελφή του Ισαβέλλα, χήρα του Βαλθέρου d’ Enghien. Ο ένας από τους υιούς της, ο Γουίδων d’ Enghien [ντ’ Ανγκιέν] έγινε κύριος του Άργους και του Ναυπλίου.[73] Στο μεταξύ οι Βυζαντινοί είχαν μεταβάλει την περιοχή τους σε ημιαυτόνομο δεσποτάτο, του οποίου την ηγεσία ανέθεσαν αρχικά σε μέλη της οικογένειας Καντακουζηνού (1348-1384), στη συνέχεια δε σε μέλη της ίδιας της αυτοκρατορικής οικογένειας των Παλαιολόγων (1384-1460). Ο πρώτος δεσπότης της οικογένειας των Παλαιολόγων Θεόδωρος I (1384-1407) ακολούθησε άκρως φιλοπόλεμη πολιτική κατά πάντων, φιλοδοξώντας να θέσει ολόκληρη την Πελοπόννησο υπό την κυριαρχία του. Και ενώ ο τουρκικός κίνδυνος ήταν άμεσος και ολόκληρη η Βαλκανική ήταν, μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, υπό οθωμανική κατοχή, οι δυνάμεις του δεσποτάτου εφθείροντο σε ανωφελείς έριδες.[74]

Το 1377, ο τελευταίος Γάλλος άρχοντας του Άργους και του Ναυπλίου Γουίδων d’ Enghien [Γκι ντ’ Ανγκιέν] αποθνήσκει, αφήνοντας ως κληρονόμο του τη θυγατέρα του Μαρία, μόλις δεκατεσσάρων ετών. Οι συγγενείς της Μαρίας, φοβούμενοι μια βίαιη κατάληψη των πόλεων από τους γείτονες, εζήτησαν την προστασία της Βενετίας, η οποία – όπως ήταν φυσικό – δέχθηκε με προθυμία την πρόταση και στις 17 Μαΐου του ίδιου χρόνου ετελέσθηκαν οι γάμοι της Μαρίας με έναν ευγενή Βενετό, τον Πέτρο Κορνάρο. Αυτός κυβέρνησε προσωπικά τις δύο πόλεις αλλά ο θάνατός του, το 1388, εξέθετε τη Μαρία σε νέους κινδύνους. Η κυβέρνηση της Βενετίας πείθει τη Μαρία να της πουλήσει τα δικαιώματά της επί των δύο πόλεων. Έτσι, με συμβόλαιο, το 1388, η Βενετία γίνεται κυρία του Άργους και του Ναυπλίου. Όμως, πριν οι Βενετοί αξιωματούχοι γίνουν κύριοι αυτών των νέων κτίσεων, τα στρατεύματα του δεσπότου Θεόδωρου Παλαιολόγου, με την ομόθυμη συγκατάθεση των κατοίκων, κατέλαβαν τις πόλεις.[75] Η Βενετία μπροστά σ’ αυτή την εξέλιξη ονόμασε τον Parazzo Malipiero διοικητή του Άργους και του Ναυπλίου (1389) και του αναθέτει να έλθει σε διαπραγματεύσεις για την παράδοση των πόλεων. Ο Malipiero έφθασε στην Ελλάδα και κατόρθωσε να καταλάβει το Ναύπλιο, αλλά το Άργος έμεινε στα χέρια των Ελλήνων. Εργώδεις διαπραγματεύσεις, οι οποίες διήρκεσαν τέσσερα έτη και διήλθαν από ποικίλες φάσεις, κατέληξαν σε συμφωνία μεταξύ του Θεοδώρου Παλαιολόγου και Βενετών για παράδοση του Άργους στους δεύτερους (11 Ιουνίου 1394). Ο τουρκικός κίνδυνος είχε αναγκάσει τους δυο αντιπάλους να συμβιβαστούν.[76]

Η καταστροφή στο Κοσσυφοπέδιο (1389) επέφερε ένα τρομακτικό πλήγμα στους χριστιανικούς λαούς της Βαλκανικής και διευκόλυνε την κάθοδο των Τούρκων προς Νότον. Ο Βαγιαζήτ διαδέχθηκε στο σουλτανικό θρόνο τον πατέρα του Μουράτ, που είχε φονευθεί στη μάχη. Η κατάληψη της Θεσσαλίας από τους Τούρκους και η εγκατάσταση σ’ αυτή, ως σουλτανικού επιτρόπου, του Εβρενός πασά, προκάλεσε έντονες ανησυχίες στους διάφορους άρχοντες του Μορέως. Όμως, η ενότητα ανάμεσα στους χριστιανούς της Πελοποννήσου δεν πραγματοποιήθηκε. Οι πελοποννήσιοι ηγέτες συνέχισαν να μάχονται υπό το βλέμμα του κοινού εχθρού.

To 1395 ο Εβρενός πασάς επιχειρεί μια δοκιμαστική εκστρατεία στην Πελοπόννησο, διέρχεται ακώλυτα τον ισθμό και επιστρέφει στη Θεσσαλία. Εκ νέου, το 1397, ο Εβρενός και ο Γιακούπ πασάς επικεφαλής 50.000 στρατιωτών διέρχονται τον ισθμό. Το ένα τμήμα του στρατού, υπό τον Γιακούπ πασά στρέφεται κατά της πόλεως του Άργους, η οποία πρόσφατα είχε καταληφθεί από του Βενετούς. Οι πρώτες έφοδοι αποκρούστηκαν από τους κατοίκους και ο Τούρκος στρατηγός αναγκάζεται να πολιορκήσει την πόλη.

Είναι η πρώτη φορά που δύο εκπρόσωποι της επίσημης βυζαντινής ιστοριογραφίας μας δίδουν εκτενείς πληροφορίες για το Άργος. Τόσο ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης όσο και ο Γεώργιος Σφραντζής αναφέρονται με ακρίβεια στο γεγονός. Στο πρώτο στάδιο της πολιορκίας οι Αργείοι αντιστάθηκαν σθεναρώς. Αλλά, εξ αιτίας ενός πανικού που προκλήθηκε από τους άνδρες που ήταν ταγμένοι να υπερασπίζονται το αριστερό μέρος του τείχους, οι Τούρκοι αναρριχήθηκαν στις επάλξεις και, εντός ολίγου, κατέλαβαν την πόλη. Φρικτές σκηνές ακολούθησαν. Μετά από μια ανηλεή σφαγή, οι επιζήσαντες κάτοικοι αιχμαλωτίσθηκαν. Εάν πιστεύσουμε τον Χαλκοκονδύλη και τον Σφραντζή, περισσότεροι από τριάντα χιλιάδες αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στη Μικρά Ασία. Η πόλη του Άργους, μέχρι τότε πλούσια και πολυάνθρωπη, μεταβλήθηκε σε ερείπια.[77]

Το άλλο τμήμα του τουρκικού στρατού, υπό τον Εβρενός πασά, αφού λεηλάτησε τα εδάφη του δεσποτάτου, ενώθηκε με το πρώτο και, ομού, ανεχώρησαν για τη Θεσσαλία. Αυτές οι δυο εκστρατείες των Τούρκων απετέλεσαν ένα θανάσιμο πλήγμα για τις δυνάμεις του Μορέως. Ο θάνατος του σουλτάνου Βαγιαζήτ στην ειρκτή του Ταμερλάνου (1403) μετά την ήττα του στην Άγκυρα (1402) είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την προσωρινή ανακούφιση τόσο της Κωνσταντινουπόλεως όσο και του Μορέως.

Οι Βενετοί άρχισαν, με δραστικά μέτρα, να επιχειρούν την ανασυγκρότηση της πόλεως του Άργους. Απήλλαξαν από κάθε φορολογία τους εναπομείναντες κατοίκους και επέτρεψαν σε όσους Έλληνες υπηκόους του Δεσποτάτου το επιθυμούσαν, να εγκατασταθούν σ’ αυτό και στην ευρύτερη περιοχή της Αργολίδας, προσφέροντάς τους αξιόλογες οικονομικές διευκολύνσεις.[78]

Οι εσωτερικές εξελίξεις στο Ελληνικό δεσποτάτο σε συνάρτηση πάντοτε με τις σχέσεις Τούρκων, Κωνσταντινουπόλεως και Βενετίας δεν επηρέασαν τις βενετικές κτήσεις του Άργους και του Ναυπλίου. Ούτε η πρώτη επιδρομή υπό τον Τουραχάν (Μάιος 1423), ούτε οι δυο διαδοχικές εκστρατείες του Μωάμεθ II (1457-58 / 1460-61) οι οποίες κατέληξαν στην κατάλυση του Ελληνικού Δεσποτάτου, έθιξαν τις βενετικές κτήσεις.[79] Όμως το τέλος ήτο εγγύς.

Το έτος 1462 οι Τούρκοι, μετά από ασήμαντον αφορμήν, υπό την ηγεσίαν του Ομάρ πασά εισβάλλουν στην Αργολίδα και καταλαμβάνουν αμαχητί την πόλη του Άργους ένεκα της προδοσίας ενός Έλληνα ιερέα.[80] Η Βενετία κηρύσσει τον πόλεμο στην Τουρκία, ονομάζει αρχιστράτηγο των κατά ξηράν δυνάμεων της τον Μπερτόλ ντ’ Έστε και προσπαθεί να εξεγείρει τους Έλληνες κατά των Τούρκων. Αρχικά τα στρατεύματα των Βενετών στην Πελοπόννησο είχαν επιτυχίες και το Άργος ανακτήθηκε ταχύτατα. Ο θανάσιμος τραυματισμός του Μπερτόλ κατά την πολιορκία του Ακροκορίνθου επέφερε σύγχυση στο βενετικό στράτευμα. Η άφιξη του Μαχμούτ πασά στην Πελοπόννησο με μεγάλη στρατιωτική δύναμη ανέτρεψε την κατάσταση. Οι Βενετοί, χωρίς ηγέτη, οχυρώθηκαν στο Ναύπλιο. Ο Μαχμούτ κατέλαβε την πόλη του Άργους, την κατεδάφισε και τους κατοίκους της τους έστειλε αιχμαλώτους στην Κωνσταντινούπολη. Ο Μωάμεθ II δεν τους κακοποίησε, αλλά τους εγκατέστησε περί την μονήν της Περιβλέπτου, προσφέροντας εις αυτούς γαίες και οικίες.[81]

Το Άργος, μια πόλη που διατήρησε το ελληνικό κλασικό της όνομα, τη σφριγηλότητά της, την έντονη εμπορική της κίνηση σε όλη τη διάρκεια των Μέσων Χρόνων, έχει σχεδόν αφανισθεί. Όμως η μνήμη της παλαιός αίγλης δεν χάνεται. Ο βιβλιογράφος του τέλους του 15ου αιώνα Μιχαήλ ο Σουλιάρδος, τέκνο του Άργους, γράφει στο περιθώριο ενός χειρογράφου: «αντιγράψω ού χάριν δώρων, άλλ’ υπέρ πατρίδος».[82]

Υποσημειώσεις

[1] Άκρως διαφωτιστικό για το θέμα το έργο του Απόστολου Καρπόζηλου, Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι, Α’ Αθήνα, 1997.

[2] A. LE BON, Le Peloponnese byzantin, (Presse Universitaire de France – Bibliotheque byzantin), Παρίσι, 1951,13.

[3] V. CHPOT, Le monde romain (L’ evolution de l’ humanité XXII), Παρίσι, 1927,201.

[4] Η βασιλική αυτή κατά την πορεία των αιώνων είχε πολλάκις υποστεί μετατροπές. Σημαντικότερη αυτή του 1175 ως μαρτυρεί και επιγραφή G. VOLLGRAFF, αναφορά στο BCH, I. II, 1928, 476.

[5] Ε. HONIGMANN, The original lists of the members of the council of Nicaea, the robber-synod and the council of Chalcedon. Byzantion, XVI, 1942-1943, σ. 50 n° 15, σ. 56 nos 287-290, nos 374-376.

[6] L. DUCHESNE, Les anciens Eveches de la Grèce; MEFR, XV, 1895, σ.375-378.

[7] ΖΩΣΙΜΟΣ, V, 6-7 (MENDELSSOHN), σ. 253-254.

[8] Γ. ΤΣΕΚΕΣ, Το Άργος στην παλαιοχριστιανική περίοδο, ΔΑΝΑΟΣ, II, 2001, σ. 93-94.

[9] Μεταξύ των οκτώ επισκόπων από την Πελοπόννησο, οι οποίοι λαμβάνουν μέρος στη σύνοδο της Χαλκιδόνος, ο επίσκοπος Άργους λαμβάνει την τέταρτη θέση. Ed, SCHWARTZ, Uber die Bischofslisten der Synodem von Chalkedon, Nicaea und Konstantinopel, Βερολίνο, 1936, σ. 15, 33, 39.

[10] E. HONIGMANN, Le Synecdeme d’ Hieroklés (Corpus Bruxellense Historiae Byzantine. Forma Imperii Byzantini, I), Βρυξέλλες, 1939, σ. 1- 48.

[11] Κ. ΑΜΑΝΤΟΣ, Οι Σλάβοι εις την Ελλάδα: BNJ, XVIII, 1944, σ. 210-221. Α. ΚΕΡΑΜΟΠΟΥΛΟΣ, Οι Έλληνες και οι Βόρειοι γείτονες, Αθήναι, 1945. Δ. ΖΑΚΥΘΗΝΟΣ, Οι Σλάβοι εν Ελλάδι. Συμβολαί εις την ιστορίαν τον μεσαιωνικού Ελληνισμού, Αθήναι, 1945. Σπ. ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΣ, Οι Σλάβοι εν Πελοποννήσω μέχρι του Νικηφόρου Α’, Αθήναι, 1948. Στ. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ, Βυζαντινοί μελέται, VI. Οι Σλάβοι εν Πελοποννήσω, Επιστημονικαί πραγματείαι της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Σειρά φιλολογική και Θεολογική, I, Θεσσαλονίκη, 1947. P. CHARANIS, Nicephorus I the Savior of Greece from the Slavs (810 A.O), Byz. Met 1,1946, σ.75-92.

[12] PG CXIX, στ. 880. V. GRUMEL, Regestes de Patriarcat, 1,2, σ. 21-22 , n° 371.

[13] J. FALMMERAYER, Gewchichte der Halhinsel Morea wahrend des Mittelalkers, I,II, Στουτγάρδη 1830-1836. Ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι σελίδες, Ι,ΙΙΙ-XLV.

[14] Ιδιαίτερα ο Κ. Σάθας πιστεύει ότι «ουδείς Σλάβος διείσδυσε ποτέ εν Ελλάδι ουδέ εν Πελοποννήσω», C. SATHAS, Documents inedits relatifs ά I’ histoire de la Grèce au Moyen Age, Παρίσι, 1880-1890,1, σ. XXVIII κ. εξ και IV, σελ. XLII και εξ. Από τους ξένους ερευνητές τη δριμύτερη κριτική στη θεωρία του Fallmerayer άσκησε ο K. HOPF με το άρθρο του Geschichte Griechenlands von Begin des Mittelalkers bis auf unsere Zeil, τόμος LXXXV της “Algemeine Encyclopadie der Wissenschaften und Kunste” των ERSCH KAI GRUBER, Λειψία, 1867, σ. 100-119.

[15] Ν. ΒΕΗΣ, «Περί κτήσεως Μονεμβασίας Χρονικόν» αι πηγαί και η ιστορική σημαντικότης αυτού, Βυζ, I, 1909, σ. 57- 105. Το απόσπασμα που μας ενδιαφέρει ευρίσκεται στη σ. 65.

[16] Το Χρονικόν της Μονεμβασίας, σ. 63-65.

[17] Θεοφάνης, α Μ. 6275, εκ. DE BOOR, I, σ. 556-557: Τούτω τω έτει ειρηνεύσασα Ειρήνη μετά των Αβάρων και άδειαν εύρουσα αποστέλλει Σταυράκιον τον πατρίκιον και λογοθέτην του οξέος δρόμου μετά δυνάμεως πολλής κατά των Σλαυικών εθνών. Και κατελθών επί Θεσσαλονίκην και ‘Ελλάδα υπέταξε πάντας και υποφόρους εποίησε τη βασιλεία. Εισήλθε δε και εν Πελοποννήσω και πολλήν αιχμαλωσίαν και λάφυρα ήγαγε τ των Ρωμαίων βασιλεία.

[18] P. CHRANIS, Nicephorus I the Savior of Greece from the Slaves, Byz. Met, 1, 1946, σ. 75-92.

[19] J.B.BURY, A history of the Eastern Roman Empire from the fall of Irene to the accession of Basil II, Λονδίνο, 1912, σ. 224.

[20] Χρονικόν της Μονεμβασίας, σ. 66-67:Την τε Λακεδαίμονα πάλιν εκ βάθρων και αυτήν ανεγείρας και ενοικίσας εν αυτή λαόν σύμμικτον Καφήρους τε και Θρακησίους και Αρμενίους και λοιπούς από διαφόρον τόπων τε και πόλεων επισυναχθέντας…

[21] LE ΒΟΝ, ένθ. Αν. σ. 44-45 και 66.

[22] X. Παπαοικονόμος, Ο πολιούχος του Άργους Άγιος Πέτρος, επίσκοπος Άργους ο Θαυματουργός, Αθήναι, 1908. Βίος ια’, σ.64-65: Εκεί δε Θεόν ελέω μάλλον των άλλων ήδει θεραπεύεσθαι, τοσοΰτον εξέτεινε την χείρα προς έλεον, ως μηδ’ αυτού φείδεσθαι του πυθμένος. Οΰκ αν ανέμενε τον σίτον ή τι των γεωργίων ταμείω κλείεσθαι άλλ’ αυτό των καθ’ αυτό επετείων καρπών και των άλλων ειδών, όποιον αν ή, διεδίδου τοις πένησιν.

[23] Βίος Πέτρου, ιβ σ.65 : Τους δε νέους ούκ άμοιρους ή απαίδευτους, όσοι δε αν επιτηδείως είχον, προς μαθημάτων ανάληψιν εχώριζεν αίς ηρέσκοντο των τεχνών.

[24] Βίος Πέτρου, ι’, σ.64 : Παρά μέντοι των Αργείων ηνωχλείτο… και ως ερημία ιερέων πολλά των αρτιγενών βρεφών ανηρπάσθαι ώκρα, στερηθέντα του θείου λουτρού, πολλοί δε των εξοδευόντων των συνήθων οΰκ έτυχον ύμνων επιταφίων.

[25] Βίος Πέτρου, κ’, σ. 71: Και συνέρρει τα πλήθη των πόλεων και κωμών αυτού δη παρήσαν και μοναζόντων αγέλαι και το κόσμιον των μοναζουσών…και γυναίκες σώφρονες, και νέοι και γέροντες. Περί του Βίου του Αγίου Πέτρου βλέπε A. VASSILIEV, The life of St. Peter of Argow and its historical significance, Traditio, V., 1947, σ. 163-169. Βίος Πέτρου, α’, σ. 59: Όν και πάλαι μοι προθυμουμένω κατά δύναμιν επαινείν ως προ των άλλων εμοί προσήκον αποτιννύναι τα τροφεία παιδείας τε είνεκα και της άλλης εκ παιδός αγωγής και αυτής ιεροσύνης εις άνδρα ήκοντι. Περί του Θεοδώρου, επισκόπου Νίκαιας και του προβλήματος του συγγραφέως του Βίου βλέπε Κ. ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, Αγίου Πέτρου, επισκόπου Άργους, Βίος και λόγοι, Αθήναι, 1976, σ. 217-229. Τις επιστολές του Θεοδώρου δημοσίευσε ο J. DAROYZES, Epistoliers byzantins du Xe siicle. Archive de l’ Orient Chretien, Παρίσι, 1960.

[26] ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ένθ. άν. σ. 422-425.

[27] ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ένθ. άνωτ. 428-433.

[28] Βίος και θαύματα του όσιου Θεοφόρου Πατρός ημών και ιαματικού Θεοδοσίου του νέου γεννηθέντος κατά το 862 έτος από Χριστού, Νέον Εκλόγιον, Κων/λη, 1863. 164-172. Βλέπε Κ. ΜΕΡΤΖΙΟΣ, Περί του Αθηναίου όσιου και ιαματικού Θεοδοσίου, του νέου, Αθηναϊκά, 30,1965, σ.8-15.

[29] ΣΠ. ΛΑΜΠΡΟΣ Βίος και πολιτεία του όσιου πατρός ημών Νίκωνος του Μετανοείτε, κ.έ, 3, 1906, σ.161, 5-10: και τα μεν δη κατά το Άργος αυτώ τοιαύτα, και πολλοί οι ύπ’ αυτού αναδειχθέντες αρετής εργάται και θεοσεβείας ερασταί έπ’ αυτώ δη τω Άργει και Ναυπλίω.

[30] Αυτές οι εκκλησίες, οι οποίες αρχικά δημοσιεύθηκαν από τον A. STRUCK, Vier byzantische Kirchen der Argolis, AM., XXXII, σ. 189-236, απετέλεσαν έκτοτε αντικείμενο πολλών μελετών. Βλέπε και S. SAVAS, Etude de quatre eglises du XHe siecle se trouvant en Argotide; Θεολογία, 29,1958, σ. 368-376.

[31] Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί Θεμάτων, ΙΙ.6 (Bonn) III, σ. 52-54.

[32] Χρονικόν του Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ) στ. 1404-1406. Σ. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ, Χρονικόν του Μορέως, τοπωνυμικά, τοπογεωγραφικά, ιστορικά, Αθήναι 1921, σ. 5-45.

[33] Z. V. LINGENTHAL, Jus graecoromanorum (ΖΕΠΟΣ) I, σ.476.

[34] Benjamen de Tudèle, Itineraire (M.N.ADLER), σ.10.

[35] ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ενθ. αν. σ.11, 79.

[36] Βίος Πέτρου, ιδ’, σ.67 : Και Κρήτες δε, πειρατικαίς ναυσί χρώμενοι, αν δη ληστρικόν διέζων βίον, και νήσοις και πόλεσι και κώμαις ταις παραλίοις νυκτός ενεδρεύοντες και τους παρατυγχάνοντας ληϊζόμενοι…πυνθανόμενος δε τον εις άκρον έλεον του ανδρός τη Ναυπλία καταιρόντες και πίστεις λαμβάνοντες και διδόντες τους αιχμαλώτους απεδίδοσαν λύτρω.

[37] Βίος οσίου Λουκά του «Νέου», PG. 111, στ. 441 – 480: Ο Συμεών γάρ ο του σκυθικού έθνους άρχων τας προς Ρωμαίους σπονδάς αθετήσας εχώρει κατά πόσης ηπείρου… οι δε προς την Εύβοιαν τε και την του Πέλοπος απεσώζοντο. Βλέπε και Ν. ΒΕΗΣ, Αι επιδρομαί, σ. 351.

[38] Βίος Πέτρου, ιθ’, σ. 70-71 : Των βαρβάρων μετά μικρόν κατασχόντων την νήσον έφ’ όλοις έτεσι τρισί, και τους πλείους διεργασαμένων, και πάντα ληϊσαμένων τα αυτής και πεδίον αποφηνάντων αφανισμού, ως μηδ’ έτι της παλαιάς ευδαιμονίας ίχνη εκείσε οράν.

[39] Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, De administrando imperio (MORAVCSIK), σ. 234: Και ευθέως γενομένης και της των Σκλαβησιάκων επιθέσεως του αυτού θέματος (Πελοποννήσου). Περί αυτού βλέπε P. ORGELS, En marge dun texte hagiograpnique (Vie de S. Pierre d’Argos). La derniere invasion slave dans le Peloponnese, 923-925, Byzantion, 34 (1964), σ. 271-283.

[40] Σχετικά με την επιστημονική διαμάχη περί τη διευκρίνιση του χωρίου του Βίου, βλέπε κατά τη χρονολογική σειρά: Ν.ΒΕΗΣ, Αι επιδρομαί των Βουλγάρων υπό τον τζάρον Συμεών και τα σχετικά σχόλια τον Αρέθα Καισαρείας, Ελληνικά, I, 1928, σ. 337-339. Δ.ΖΑΚΥΘΗΝΟΣ, Η Βυζαντινή Ελλάς, 392-1204, Αθήναι, 1965, σ. 47. A.VASILIEV, The Life, σ. 47- 48. P.LEMERLE, Une province Byzantine, le Peloponnese, Byzantion, 21 (1951), a. 343 κ. εξ. R.JENKINS, The date of the Star Revolt in Peloponnese under Romanus i, Latte Classical and Medieval Studies in Honor of Alfred Mathiaw Friend, Jr, Princeton, 1955, σ. 204-211.

[41] Βίος Πέτρου, ιγ’, σ. 66: Λοιμός επίεζε την του Πέλοπος επί τοσούτω δε ταύτην επεβόσκετο και κατέτρυχεν, ως και τας οικίας, και στενωπούς και άμφοδα και πλατείας, έτι δε και το ύπαιθρον εμπλησθήναι νεκρών

[42] Βίος Νίκωνος, σ. 174,16_175, 5 : Μετ’ ου πολύ δε και Βασίλειος, ώ το επίκλην Απόκαυκας, άρτι την του πραίτωρος αρχήν αναδεδειγμένος και εν Κορίνθω διατριβών εφρούρει τον εκείσε ισθμόν της βουλγαρικής ένεκα εφόδου… Δεινώς δ’ αυτόν επίεζε το δέος της του βουλγαρικού έθνους καταδρομής. Φήμη γάρ ηκούετο κατά πόσης χωρείν αυτό της ηπείρου και κατ’ αυτής της Ελλάδος τε και της του Πέλοπος επιστρατεύειν. Κεδρηνός (Bonn), σ. 435-436: Τον Σαμουήλ… Θετταλίαν τε και Βοιωτίαν και Αττικήν εισβαλόντα τε και εν Πελοποννήσω διά τε του Κορίνθου ισθμού και πάντα ταύτα δηούντα και ληϊζόμενον.

[43] Νικήτας Χωνιάτης (VAN DIETEN): 76, 85: ως δε τον εκείσε πλούτον ενέθετο τοις τριήρεσι και τους γένει λαμπρότατους των Κορινθίων εδουλαγώγησεν, εξηχμαλώτησε δε και των γυναικών οσαι κάλλισται.

[44] Νικήτας Χωνιάτης (VAN DIETEN), σ. 638, 40-55: Ο μεν γάρ Σγουρός Λέων Κόρινθον διείπε και Ναύπλιον ο δε Χαμάρετος Λέων της κοίλης κρατών Λακεδαίμονος τύραννος ην των Λακώνων… Εις τοσαύτας δε τυραννίδας διαιρεθείσης της εσπέρας τι μεν των καλών οΰκ απήν, τι δε των κακών ου παρήν; Χρημάτων αφαιρέσεις, των θρεψαμένων εκτοπίσεις, σφαγαί και φυγαί και μύρια προς τούτοις άλλα δεινά.

[45] Νικήτας Χωνιάτης (VAN DIETEN), σ. 606, 91-97: Τοις μεν γείτοσιν Αργείοις είχεν αν τε και επάγειν ως ομόροις αιτίαμα ποιούν ανεύθυνον οπωσδή την της εκείνων καταδρομήν

[46] Νικήτας Χωνιάτης (VAN DIETEN), σ. 605, 70-73: Το γάρ ιππόβοτον Άργος υπονοθεύσας και επί τώδε την Κόρινθον ληϊσάμενος και προϊών αεί τοις ληστεύμασι.

[47]Νικήτας Χωνιάτης (VAN DIETEN), σ. 638, 57-60: Αλλά και τω της μητροπόλεως Κορίνθου αρχιποιμένι Νικολάω… τας κόρας αιμάξας είτα και κατά σκοπέλων αφίησι.

[48] Νικήτας Χωνιάτης (VAN DIETEN), σ. 609, 38-40: Προς ουν τοιούτον αντίμαχον ούτω μεν ίδριν των τακτικών, ούτω δε τον λόγον πολύν, ούτω δε την αρετήν απαράμιλλων, ο αντίπαλος Σγουρός απειπών και γνούς ως είκη τοις της ακροπόλεως ραχίαις διακηρύττεται.

[49] Νικήτας Χωνιάτης (VAN DIETEN), σ. 605,65-70: Ο δε Σγουρός ούτος εκ Ναυπλίου γεγενημένος χρόνον μεν τινα των εκ του γένους βία μάλλον ήπερ πειθοί κατίσχυε… Αεί δε τω των πραγμάτων ανωμάλω επιδιδούς και τοις στασιώδοις καιροίς οιδαινόμενος μέγας εκ μικρού πρόεισιν, ως οι χείμαρροι τοις όμβροις και τοις βιαίοις τα κύματα πνεύμασι. Γεώργιος Ακροπολίτης (HEISEMBERG), I, 63: Ην γάρ και ο Σγουρός ούτος μετά την της Κωνσταντίνου άλωσιν, νεωτερίσας καθ’ εαυτόν και Κορίνθου αρχών, και περί ταύτην χωρών, ως και ετέρων έτεροι.

[50] Ομ. Β, 287 : ενθαδ’ έτι στείχοντες άπ’ Άργεος ιπποβότοιο.

[51] Χρονικόν του Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ) στ. 1524-27, σ. 65.

[52] Villehardouin (ED. FARAL) II, 299, σ. 107: Et lors assemblerent a un parlement et la convenance fu retraite de l’ empereor Baudoin et del marchis Boniface; et li fu Salenikes rendue, et la terre. Χρονικόν του Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ), 1547, σ. 65: «Κι αφότου εστράφηκεν εκεί, άργησε με τον ρήγαν, εκείνον του Σαλονικίου, τον μισίρ Μπονιφάτσον».

[53] Villehardouin (ED. FARAL) II, 300, σ. 409: Νικήτας Χωνιάτης (VAN DIETEN), 638, a. 46-50: Ο δε Μαρκέσιος Βονιφάτιος τη Θεσσαλονίκη προσεδρεύων υποκειμένην είχεν εαυτώ την ές Αλμυρόν εκτεινομένην Αγχίαλον πάσαν και πεδίων ήρχετο Λαρισσαίων και μετελάγχανε των φόρων οπόσοι εξ Ελλάδος και της νήσου του Πέλοπος εισεπράττοντο.

[54]Νικήτας Χωνιάτης (VAN DIETEN), 609, σ. 73-90: ο Σγουρός του μαρκεσίου τη Ελλάδι προσάγοντος αυτός… το εν Θερμοπύλαις ετήρει τέναγος …την σκιάν υπιούσης του Λατινικού δόρατος, αναιμωτί του ερύματος υπεξίσταται… και ως όφις εις χρείαν συσπειράται τον Ακροκόρινθον.

[55] Vitlehardouin (ED. FARAL) 11,325,σ. 134: Asgur..,, que ileresaisizde CorintheetdeNaples… Et cil nevoltmie venir a la merci del marchis ainz le commenca a guerroier, et granz pars se tindrent a lui.

[56] Villehardouin (ED. FARAL) II, 325, a. 136: Lors avint une aventure el pais, que Joffroi de Villehardouin… l’ en mena venz et aventure au port de Mouton.

[57] Villehardouin (ED. FARAL) II, 326, a. 136: Et vint a l’ ost, ou il fu mult volontiers veuz et fu mult honorez del marchis et des autres qui i estoient.

[58] Villehardouin (ED. FARAL) II, 327, σ. 136: Ainz parla a Guillelm de Canlite qui mult ere ses amis, et li dist: «Sire, je vieng d’une terre riche, que on apelle la Moree. Prenez de gent ce que vos en porroiz avoir et partez de ceste ost, et allons par l’ aie de Dieu, et conquerons… et il marchis li abandonna qu’ il i alast.

[59] To Χρονικόν τον Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ): 2084 – 86, σ. 89:“Τέσσερα κάστρα αφέντη μας, σε λείπουσιν ακόμη το πρώτον ενι η Κόρινθος, το δεύτερον το Ανάπλι, το τρίτο ένι η Μονοβασιά, το τέταρτον το Άργος”.

[60] Το Χρονικόν του Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ), 2395 – 97, σ. 101:

Άφών ή κρίσις έδόθηκεν κ’ ή άπόφασις ομοίως,

Νά μείνει τοῦ μισίρ Ντζεφρέ ή άφεντία τοῦ τόπου
Όλης της Πολυπόνεσος, τον λέγουσιν Μορέαν.

[61] Το Χρονικόν του Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ), 1900 – 2009, σ. 81-86.

[62] ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΜΙΛΛΕΡ, Η φραγκοκρατία εν Ελλάδι, Μετ. ΣΠ. ΛΑΜΠΡΟΥ, Αθήναι, 1909,1, σ.92-93

[63] Το Χρονικόν του Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ), 2089 – 95, σ. 89:

Λοιπόν άν θέλη ό άφέντης μας
τά κάστρη νά τά έπάρη
κ’ ημείς, τό γένος τών Ρωμαίων,
δούλοι σου νά άποθάνουν,
τούτο ζητούμεν, λέγομεν,
μεθ’ ὃκου νά μάς τό ποίησης
εγγράφως, νά τό έχωμεν
ημείς καί τά παιδιά μας
άπό τοῦ νϋν καί έμπροστεν,

Φράγκος νά μή μας βιάση
ν’ άλλάζωμεν τήν πίστην μας
διά τῶν Φράγκων τήν πίστιν,
μήτε άπό τά συνήθειά μας,
τόν νόμον τῶν Ρωμαίων.

[64] ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΜΙΛΛΕΡ, ένθ. αν. I, σ. 32-93.

[65] Το Χρονικόν του Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ), 2870-2877, σ. 120-121:

Και άφότου έπαράλαβεν ό πρίγκιπας τό Άνάπλι

Μέ προθυμίαν τό έχάρισεν τότε τον Μέγαν Κύρην,

Νά τό έχη εις κληρονομιάν εκείνο καί τό Άργος.

[66] ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΜΙΛΛΕΡ,Ένθ. αν. I, σ. 126-130.

[67] Το Χρονικόν τον Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ), 2075-76, σ. 88: Εν τούτω ορίζει κ’ ήλθασιν οι πρώτοι της βουλής του εκείνος όπου επρονοιάζασιν τες χώρες των στρατιώτων.

[68] Το Χρονικόν τον Μορέως (ΚΑΛΛΟΝΑΡΟΣ), 3207-3210:

Εις τούτο ορίζει, εγράψασιν
του πριγκιπάτου απάντων,
φλαμουραρίων, καβαλλαρίων,
όλων των επισκόπων,
του Τέμπλου, του Οσπιταλίου
και όλων των βουργεσίων,
στο Νίκλι τους εμήνυσε
να είναι σωρεμένοι.

[69] Γεώργιος Παχυμέρης (Bonn), I, 31, σ. 88: Ήσαν δε σφίσιν αι συνθεσίαι, ην μην τον Πρίγκιπα Ρωμαίοις δούναι και βασιλεί εξ αυτής κατάσχειν εις δεσποτείαν αναφαίρετον τα κατά Πελοπόννησον ταύτα, Μονεμβασίαν Μαΐνην Ιεράκιον Μυζήθραν (Ανάπλιον δε και Άργος εν αμφιβόλοις ετίθει). Ανάλυση των διαπραγματεύσεων βλέπε, D. ZAKYTHINOS, Le déspotat grec de Morée, Παρίσι, 1932,1, σ. 15-25.

[70] D. ZAKYTHINOS, ένθ. ανωτ. I, σ. 27 κ.εξ.

[71] Κατά την άλωση του Άργους από τους Τούρκους του Βαγιαζήτ (1395), σύμφωνα με τις πηγές ο πληθυσμός υπερέβαινε τις 30.000.

[72] ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΜΙΛΛΕΡ, ένθ. αν. 1, σ. 359

[73] ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΜΙΛΛΕΡ, ένθ. αν, I, σ. 379.

[74] D. ZAKYTHINOS, ένθ. ανωτ., I, σ. 94-165.

[75] D. ZAKYTHINOS, ενθ. ανωτ., I, σ. 132-139.

[76] D. ZAKYTHINOS, ένθ. ανωτ., I, σ. 143.

[77] Λ. Χαλκοκονδύλης (Bonn), σ. 98-99: Επί τούτο δε το Άργος Ιαγούπης ο Παιαζήτεω βασιλέως στρατηγός ως εστρατεύετο, επολιόρκει τε ανά κράτος, και προσβάλλων τω τείχει θαμά ούκ ανίει. Μετά δε ου πολύν χρόνον, ως από δυοΐν άμα τόποιν προσβάλλων επειράτο του χωρίου, γίνεται τι δείγμα τοις εν τη πόλει πανικόν τοις επί τω ευωνύμω της πόλεως μέρει αμυνομένοις, ως δόξαν αυτοίς ανθρωπόν τινα των επιχωρίων φήσαντα είπειν ως εάλω η πόλις από του δεξιού, και εκλιπόντος το χωρίον τούτο ιέναι δρόμω επί το δεξιόν, ενταύθα δε αναβεβηκότας το τείχος τους πολεμίους ταύτη ελεΐν τε κατά κράτος την πόλιν και ανδραποδίσασθαι πόλιν περιφανή τε και παλαιόν. Ανδράποδα δε λέγεται γενέσθαι εντεύθεν τοις Τούρκοις ως τρισμύρια. – Γ. Σφραντζής (Bonn), σ. 83: (Τούρκοι) είτα στραφέντες την παλαιόν και ονομαστήν πόλιν του Άργους πολεμήσας έλαβον, και υπέρ τας τριάκοντα χιλιάδας αιχμαλώτους λαβόντες εν τη Ασία αποίκους εποίησαν και τα τείχη αυτής χαλάσαντες έρημον κατέλιπον, εν αιτεί 6903, ινδικτιώνος ε’ (1337)

[78] C. SATHAS, Documents inédits relatifs a I’ histoire de la Grèce au Moyen Age, I-IX, Παρίσι, 1880-1890,1, a. 212-213.

[79] Κριτόβουλος (Bonn) III, 20. Σφραντζής (Bonn), σ. 388-395.

[80] Χαλκοκονδύλης (Bonn), σ. 545 : Και οι μεν Ουνετοί… ενέμενον ταις σπονδαίς,  ως δε το τε εν Πελοποννήσω Άργος, ιερέως των εν τη πόλει παραδόντος προδοσία, έλαβεν ο του βασιλέως ύπαρχος, Αλβάνεω παις, τούνομα Ιησούς.

[81] Σφραντζής (Bonn), σ. 414-415. Χαλκοκονδύλης (Bonn).

[82] Η αναφορά στον ΑΠ. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟ, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Θεσσαλονίκη 1961,1, σ. 339.

Δρ. Βασίλειος Σκουλάτος

Ιστορικός

«Αργειακή Γη», Επιστημονική και λογοτεχνική έκδοση του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Άργους, Τεύχος 1, Δεκέμβριος 2003.

*Οι  επισημάνσεις με έντονα γράμματα και οι εικόνες που παρατίθενται στο κείμενο, οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.

Σχετικά θέματα:

• 1449-1463: Πελοπόννησος – Άργος. Το τέλος ενός Ελληνικού ονείρου
• Ο ρήτωρ Άγιος Πέτρος Επίσκοπος Άργους
• Τα ιστορικά δεδομένα για τη Βυζαντινή αυτοκρατορία και το Άργος στην περίοδο που έζησε ο Άγιος Πέτρος , Επίσκοπος Άργους(852 – 922).
• Η βυζαντινή εκκλησία στο Κάστρο του Άργους (Εκκλησία της Θεοτόκου)

Σώστε τη Λέρνα – Χ. Πιτερός

 «Ελεύθερο Βήμα»

Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.

Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.

Δημοσιεύουμε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα» άρθρο του κ. Χρήστου Πιτερού,  αρχαιολόγου, μέλους του Δ.Σ. Ιδρύματος Ιωάννης Καποδίστριας, πρώην αναπληρωτή Δ/ντή της Δ. ΕΠΚΑ, πτυχιούχου Κλασσικής Φιλολογίας ΕΠΚΑ, Αρχαιολογίας και Τέχνης ΑΠΘ και Επίτιμου  Προϊστάμενου αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και αρχαιογνωστικής έρευνας  με θέμα:

 «Σώστε τη Λέρνα».

«Ποιος σκότωσε το μύθο του Ηρακλή και στέρεψε τις πηγές της Λέρνας;»

Έχει καταντήσει συνηθισμένο πλέον φαινόμενο τα τελευταία χρόνια σε περιόδους λειψυδρίας, κατά τους μήνες Αύγουστο – Σεπτέμβριο, να στερεύσει η Λέρνα, η μεγαλύτερη και μοναδική πληγή γλυκού νερού για όλη την Αργολίδα, από την ανεξέλεγκτη υπεράντληση του υδροφόρου ορίζοντα από τις αγροτικές γεωτρήσεις της ευρύτερης περιοχής και την εγκληματική αδιαφορία των αρμοδίων.

Η Λέρνα είναι ένας μοναδικός φυσικός, μυθικός και αρχαιολογικός χώρος τη Αργολίδας, γνωστός σ’ όλη την οικουμένη, από τον άθλο του Ηρακλή που σκότωσε τη Λερναία Ύδρα και τιθάσευσε τις φυσικές δυνάμεις (εικ. 1).

Εικ. 1. Ανάγλυφο από τη Λέρνα με τον άθλο του Ηρακλή, Εθνικό Μουσείο.

Στον ιερό αυτό χώρο λατρευόταν η θεά της φύσης Δήμητρα Πρόσυμνα με την κόρη της Περσεφόνη και μυστικές τελετές, τα Θεσμοφόρια, ο Διόνυσος ο οποίος μέσα από τη Λίμνη της Λέρνας, κατέβηκε στον Άδη αλλά ο Γενέσιος θεός των ποταμών και των θαλασσών Ποσειδώνας που ερωτεύθηκε την Αμυμώνη και χάρισε την αστείρευτη πηγή της Λέρνας στους κατοίκους του Άργους.

Επίσης εδώ λατρευόταν και οι πενήντα κόρες του Δαναού, οι Δαναΐδες, που έφθασαν με πλοίο με τον πατέρα τους το Δαναό, από την Αίγυπτο, αποβιβάσθηκαν στην ευρύτερη περιοχή και μετέτρεψαν το, γνωστό από τον Όμηρο, πολυδίψιον και άνυδρο Άργος σε ένυδρο (εικ. 2).

Εικ.2. Οι Δαναΐδες αποβιβάζονται στην Λέρνα, με το Δαναό και η Δήμητρα, παράσταση σε αγγείο κλασικής εποχής.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν θεοποιήσει τις φυσικές δυνάμεις και τελούσαν θρησκευτικές τελετές στις ζωοδότρες πηγές της Λέρνας. Αλλά και στα χριστιανικά χρόνια στις ιερές πηγές των υδάτων λατρευόταν η Παναγία ως Ζωοδόχος Πηγή.

Αν αναρωτηθεί κάποιος σήμερα εμείς τι λατρεύουμε άραγε στην εποχή μας, η απάντηση είναι θλιβερή, στην πράξη δεν λατρεύουμε τίποτα άλλο, εκτός από το εγωκεντρικό, ατομικιστικό και μικροπολιτικό συμφέρον, που οδηγεί στην ολοκληρωτική καταστροφή της φύσης και του φυσικού περιβάλλοντος από την υπερεκμετάλλευση. Έτσι λοιπόν, μετά το 2000 μ.Χ., φθάσαμε στο θλιβερό κατάντημα να στερεύουν! οι αστείρευτες πηγές της Λέρνας, από τη βάναυση και βάρβαρη κακοποίηση με την υπερεκμετάλλευση και την εγκληματική, ανεξέλεγκτη υπεράντληση των υδάτων από τις αγροτικές γεωτρήσεις στην ευρύτερη περιοχή της Λέρνας, του Ελληνικού κ.λ.π., χωρίς να λαμβάνεται εδώ και χρόνια κανένα μέτρο προστασίας των πηγών από τους αρμοδίους (εικ.3,4).

Εικ.3. Στάσιμα νερά των πηγών της Λέρνας που στέρεψε από την υπεράντληση των γεωτρήσεων.

Εικ.4. Οι εκβολές των πηγών της Λέρνας χωρίς νερό.

Το αργολικό πεδίο, ένα χαρακτηριστικό κλειστό, μοναδικού κάλλους λεκανοπέδιο, ανοιχτό προς τη θάλασσα περιβάλλεται περιμετρικά από βουνά και λόφους, συνολικής έκτασης 240 τετραγ. χιλιομέτρων και αποτελούσε από τα αρχαία χρόνια τη «Γη της Επαγγελίας» για τους κατοίκους, όπου λατρευόταν κυρίως η Ήρα, ο Ποσειδώνας και η Δήμητρα. Κατά τη μεταπολεμική περίοδο με τις παράλογες υπερβολές, την αδιαφορία, την έλλειψη μέτρων προστασίας, την υπεράντληση των υπογείων υδάτων και την υφαλμύρωση του υδροφόρου ορίζοντα, την ανεξέλεγκτη χρήση λιπασμάτων, χωρίς επιστημονικό, αντικειμενικό προγραμματισμό, ούτε την έγκαιρη κατασκευή μικρών φραγμάτων στα ποτάμια και τη συνεχιζόμενη υπερεκμετάλλευση όλη η περιοχή κινδυνεύει άμεσα από το θανατηφόρο φαινόμενο της ερημοποίησης, με αποτέλεσμα οι υπεύθυνοι να επικαλούνται απλώς ως γενικόλογη δικαιολογία το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και του θερμοκηπίου.

Αλλά η καταστροφή του υδροφόρου ορίζοντα στην Αργολίδα με την υφαλμύρωση και τα νιτρικά έχει ήδη δημιουργηθεί πολύ πριν την εμφάνιση της κλιματικής αλλαγής. Οι δύο μεγάλοι Δήμοι, Άργους – Μυκηνών και Ναυπλίου, που συναποτελούν ένα αλληλένδετο δίπολο σε ένα ενιαίο κλειστό χώρο από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και σήμερα, δυστυχώς δεν έχουν καταφέρει να συνεργασθούν αρμονικά σε ενιαία βάση, για να αντιμετωπίσουν έγκαιρα τα αναγκαία επείγοντα μεγάλα ανοιχτά προβλήματα και τα στοιχειώδη φυσικά αγαθά, όπως είναι η ύδρευση από τις μοναδικές πηγές με γλυκό νερό της Λέρνας. Παρέμειναν αδιάφοροι θεατές και επέτρεψαν να αποφασίζουν άλλοι γι’ αυτούς και εν αγνοία όλων των κατοίκων της Αργολίδας. Πρόκειται κατ’ αρχήν για καταστρατήγηση βασικών δημοκρατικών δικαιωμάτων, διότι σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποφασίζεται οτιδήποτε χωρίς το δημοκρατικό διάλογο των πολιτών, σε ό,τι τους αφορά, με επιστημονικά επιχειρήματα και ανταλλαγή απόψεων. Για το αρδευτικό πρόβλημα της Αργολίδας και την ύδρευση έχουν εκπονηθεί μεταπολεμικά πλήθος μελετών, αλλά δυστυχώς δεν έχει αντιμετωπισθεί ακόμα …. το πρωταρχικό αγαθό της εξασφάλισης πόσιμου νερού και της ύδρευσης των κατοίκων.

Μετά το 2000 μ.Χ., λόγω της συνεχιζόμενης ανεξέλεγκτης υπεράντλησης του υδροφόρου ορίζοντα από τις αγροτικές γεωτρήσεις της ευρύτερης περιοχής της Λέρνας και τη συνεχιζόμενη εγκληματική αδιαφορία των αρμοδίων η πηγή της Λέρνας έχει στερέψει δυστυχώς τρεις φορές! και δεν έχει ληφθεί κανένα μέτρο προστασίας για τη μία και μοναδική πηγή γλυκού νερού της Αργολίδας. Όλοι μιλούν και στα ΜΜΕ γενικόλογα για το φαινόμενο της λειψυδρίας, αλλά για την τραγική διαπίστωση ότι οι πηγές της Λέρνας στερεύουν από τη συνεχιζόμενη ανεξέλεγκτα υπεράντληση του υδροφόρου ορίζοντα από τις γεωτρήσεις της ευρύτερης περιοχής κανείς δεν το αναφέρει και αποκρύπτεται τεχνηέντως από τους αρμόδιους για μικροπολιτικούς, ψηφοθηρικούς λόγους, όπως ψιθυρίζεται, είτε για λόγους ανικανότητας, αδράνειας και απραξίας.

Το έτος 2012 – 2013, όταν στέρεψε και πάλι η Λέρνα, σε περίοδο λειψυδρίας από την ανεξέλεγκτη υπεράντληση, διότι η Λέρνα δεν στερεύει ποτέ, ο τότε υπουργός Ανάπτυξης κ. Γ. Μανιάτης είχε δηλώσει ότι θα ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας και η Λέρνα θα κηρυσσόταν  ως προστατευόμενη πηγή. Αλλά η Λέρνα από τότε έχει μείνει απροστάτευτη και εγκαταλειμμένη στην τύχη της από την παντελή αδιαφορία των αρμοδίων. Τότε επίσης ανακοινώθηκε παράλληλα ότι, για την προστασία των πηγών της Λέρνας, οι ευρύτερες δυτικές αγροτικές περιοχές θα προγραμματισθεί με την εκπόνηση μελέτης και την εκτέλεση κατάλληλων έργων, ώστε και αυτές οι περιοχές να αρδεύονται από τον Ανάβαλο, όπως και η υπόλοιπη Αργολίδα. Αλλά έκτοτε δεν προγραμματίσθηκε τίποτε. Την ίδια περίοδο είχε ανακοινωθεί επίσης η άρδευση της Ερμιονίδας από τον Ανάβαλο, ένα έργο πολυδάπανο, που βρίσκεται σε εξέλιξη. Αντί λοιπόν να ληφθούν άμεσα μέτρα προστασίας για τη Λέρνα, προωθήθηκε εν αγνοία των πολιτών της Αργολίδας, για την ύδρευσή τους η κατασκευή εργοστασίου αφαλάτωσης από τις υφάλμυρες! πηγές του Αναβάλου με επιπλέον κόστος! για τους πολίτες. Τι είδους μικροπολιτικά μικρά ή μεγάλα συμφέροντα κρύβονται άραγε πίσω από την πηγή της Λέρνας; Ως πότε θα συνεχίζεται επιτέλους αυτή η επικίνδυνη κατάσταση της εγκληματικής αδιαφορίας; Η λήψη άμεσων μέτρων από τους αρμόδιους, Περιφέρεια Πελοποννήσου, Δήμους και Κεντρική Κυβέρνηση, επείγει και αυτό πρέπει να γίνει τώρα χωρίς στρουθοκαμηλισμούς. Η τακτική «των μωρών παρθένων» πρέπει να σταματήσει. Πρέπει να δοθούν άμεσα συγκεκριμένες απαντήσεις και να γίνουν άμεσα οι αναγκαίες ενέργειες και τα απαιτούμενα έργα. Η μοναδική πηγή της Λέρνας με γλυκό νερό βρίσκεται μόλις 0,80 μ. πάνω από τη στάθμη της θάλασσας και υπάρχει σοβαρότατος κίνδυνος  από την ανεξέλεγκτη υπεράντληση των υδάτων να εισχωρήσει η θάλασσα υπογείως και η πηγή της Λέρνας να καταστραφεί και να γίνει υφάλμυρη.

Η φύση όταν κακοποιείται εκδικείται αμείλεκτα επί δικαίων και αδίκων. Το συνεχιζόμενο, εγκληματικό, επικίνδυνο παιχνίδι – «γαϊτανάκι» με τη Λέρνα πρέπει να σταματήσει τώρα! Γιατί άραγε η άρδευση των πλησιέστερων ευρύτερων αγροτικών περιοχών της Λέρνας δεν προγραμματίσθηκε ακόμα, ώστε να γίνεται από τις πηγές του Αναβάλου; Γιατί η μοναδική πηγή της Λέρνας δεν έχει κηρυχθεί ακόμα ως προστατευόμενη πηγή; Οι αρμόδιοι και οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι όλων των βαθμίδων πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Η ύδρευση των κατοίκων της Αργολίδας έπρεπε να είχε προγραμματισθεί και να είχε λυθεί εδώ και πολλά χρόνια.

Αντί να έχει κατασκευασθεί ένα διυλιστήριο γλυκού νερού για την ύδρευση όλων των κατοίκων με καθαρό και υγιεινό νερό από τη Λέρνα, ώστε να ανακουφισθούν οικονομικά οι πολίτες και μέσα στην οικονομική κρίση, έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους και δαπανούν κάθε χρόνο εκατομμύρια! ευρώ για να πίνουν εμφιαλωμένο νερό, γιατί αυτό έχουν επιλέξει μέχρι τώρα οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι όλων των βαθμίδων. Τελικά ποιος εξαπατά ποιον και ως πότε θα συνεχίζεται αυτή η αλλοπρόσαλλη κατάσταση; Ποια συμφέροντα κρύβονται άραγε πίσω από τις πηγές της Λέρνας; Γιατί προγραμματίσθηκε εργοστάσιο αφαλάτωσης από τις πηγές του Αναβάλου και το γλυκό νερό της Λέρνας χύνεται στη θάλασσα από το 1960 και γίνεται ανεξέλεγκτη υπεράντληση του υδροφόρου ορίζοντα από τις αγροτικές γεωτρήσεις και στερεύει η Λέρνα και όλοι κωφεύουν; Το νερό είναι φυσικό αγαθό και οι πολίτες που βρίσκονται στη γωνία, σε μία δημοκρατική Πολιτεία έχουν τον πρώτο λόγο. Μια χώρα που δεν λαμβάνει μέτρα κατά προτεραιότητα για το κοινό συμφέρον δεν έχει μέλλον.

Ο Δήμος Άργους – Μυκηνών, στην περιοχή του οποίου βρίσκονται οι πηγές, οφείλει πρώτος και άμεσα να λάβει θέση για την άμεση προστασία των πηγών της Λέρνας. Όλες οι δημοτικές παρατάξεις οφείλουν για το κοινό συμφέρον να παραμερίσουν τις τυχόν μεταξύ τους διαφορές και τις αντιθέσεις και τυχόν μικροπολιτικές πρακτικές και να αποφασίσουν ομόφωνα! για τη λήψη όλων των αναγκαίων νομοθετικών και λοιπών μέτρων και την αποτελεσματική προστασία της πηγής από την υπεράντληση των γεωτρήσεων. Καιρός είναι όλοι να αφήσουν στην άκρη τυχόν ψηφοθηρικές πρακτικές. Ανάλογες αποφάσεις πρέπει να λάβει άμεσα και ο Δήμος Ναυπλίου. Καιρός είναι επιτέλους κάτω από τις κοινές ανάγκες και προβλήματα οι δύο Δήμοι να κάνουν πράξη την αγαστή συνεργασία σε σταθερή βάση. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου που είναι αρμόδια, πρέπει και αυτή από την πλευρά της, σε συνεργασία και με τους Δήμους να λάβει άμεσα επειγόντως όλα τα αναγκαία μέτρα. Η άρδευση της ευρύτερης αγροτικής περιοχής της Λέρνας από τις πηγές του Ανάβαλου πρέπει να προγραμματισθεί και να εκτελεσθεί άμεσα κατά προτεραιότητα. Οι εκλεγμένοι βουλευτές της Αργολίδας πρέπει να προτείνουν στη Βουλή την άμεση νομοθετική προστασία των πηγών της Λέρνας και την εκτέλεση όλων των λοιπών αναγκαίων μέτρων που πρέπει να γίνουν. Το συνεχιζόμενο έγκλημα κατά της φύσης και των πηγών της Λέρνας και λόγω κλιματικής αλλαγής που έχει ενσκήψει αλλά και του θερμοκηπίου πρέπει να σταματήσει τώρα! Ουδείς έχει το δικαίωμα να παίζει και να «κορδακίζεται» εν ου παικτοίς.

Τέλος ο χώρος της Λέρνας ένας μοναδικός μυθικός αρχαιολογικός χώρος των «μυστηρίων της φύσης» και της ζωής και του άθλου του Ηρακλή με τη Λερναία Ύδρα σε συνδυασμό με ένα απαράμιλλο φυσικό τοπίο, πρέπει να αναβαθμισθεί και να διασφαλισθεί. Αμέσως βορειότερα των πηγών και του ανασκαμμένου αρχαιολογικού χώρου της Μαγούλας της Λέρνας όπου αναπτύχθηκε και την πρώιμη προϊστορική εποχή του Χαλκού το μεγαλύτερο κέντρο της Αργολίδας, μέσα στα εγκαταλειμμένα χαμόσπιτα, με την άγρια βλάστηση που παρουσιάζουν μία εικόνα αθλιότητας στους επισκέπτες, βρίσκονται τα θεμέλια του αρχαίου ναού της Δήμητρας Πρόσυμνας, της κύριας λατρευόμενης θεότητας της Λέρνας (εικ. 5).

Εικ.5. Χαμόσπιτα σε εγκατάλειψη στον αρχαιολογικό χώρο της Λέρνας.

Πρέπει τα εγκαταλειμμένα αυτά κτίσματα, λόγω των αρχαιοτήτων, να απαλλοτριωθούν το συντομότερο και ο χώρος να αναδειχθεί ως επισκέψιμος ενιαίος αρχαιολογικός χώρος. Στο χώρο αυτό βρέθηκε τα τελευταία χρόνια το ρωμαϊκό άγαλμα του Διονύσου Αντίνοου.

Το άγαλμα του Αντίνοου-Διονύσου που βρέθηκε δίπλα στα χαμόσπιτα.

Παράλληλα πρέπει να γίνει και η αναβάθμιση των πηγών της Λέρνας, των αντλιοστασίων και ξεμπάζωμα μεγάλου τμήματος για την αποκατάσταση της λίμνης. Προέχει σε συνδυασμό η προστασία της μυθικής αυτής πηγής, του φυσικού τοπίου με τα πλατάνια και η πλήρης ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου ως την παραλία (εικ. 3, 4). Στην παραλία τα ενετικά τείχη, εγκαταλειμμένα στην τύχη τους διαβρώνονται από τη θάλασσα. Πρόσφατα κατέπεσε ένα ακόμα κομμάτι του ενετικού τείχους (εικ. 6).

Εικ.6. Γκρεμισμένα πρόσφατα ενετικά τείχη στην παραλία από τη διάβρωση της θάλασσας.

Είναι καιρός να αναδειχθεί πολλαπλώς ο μοναδικός χώρος της Λέρνας, χωρίς στρουθοκαμηλισμούς με τη γνωστή στους επιστήμονες ολιστική μέθοδο αντιμετώπισή του. Στα χρόνια της Δικτατορίας η λίμνη της Λέρνας μπαζώθηκε αυθαίρετα σε μεγάλη έκταση και κακοποιήθηκε και πρέπει η λίμνη να αποκατασταθεί κατά το δυνατόν. Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι πρωταρχικής σημασίας για την επιβίωσή μας. Όποιος καταλαβαίνει …. κατάλαβε. Τέλος θα τελειώσω την παρέμβασή μου αυτή με μία «προφητεία», που βασίζεται όμως στην κοινή αριστοτελική λογική. Με την πρώτη δυνατή βροχή του φθινοπώρου, όταν οι αγρότες με τις γεωτρήσεις θα παύσουν να αντλούν ανεξέλεγκτα τον ευρύτερο υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής της Λέρνας, οι πηγές της Λέρνας από τη δεύτερη! μέρα θα αρχίσουν να ανεβαίνουν και σταδιακά θα παρέχουν την αρχική ποσότητα του νερού. Τόσο απλά και ευεξήγητα είναι τα πράγματα.

Χ. Πιτερός

Επίτιμος Προϊστάμενος αρχαιολογικών χώρων,

μνημείων και αρχαιογνωστικής έρευνας

Σχετικά θέματα:

• Οι Μύθοι του νερού στην Αργολίδα
• Αργολίδα: Σύνδεση των προϊστορικών μύθων με τα γεω-περιβαλλοντικά και αρχαιολογικά στοιχεία
• Πολυ(δ)ίψιον Άργος – Μυθολογία και Γεωλογία
• Ο μύθος των Δαναΐδων

Η νεοκλασική οικία Δημητρίου Τσώκρη στο Άργος – Χρήστος Ι. Πιτερός

Τσώκρης Δημήτριος (1796-1875)

Ο Δημήτριος Τσώκρης (1796-1875) υπήρξε κορυφαία στρατιωτική φυσιογνωμία του Άργους, καπετάνιος, στρατηγός κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και βουλευτής με συνεχή ενεργό δράση κατά τον 19^ο αι.[1] Η μοναδική νεοκλασική μνημειακή οικία Δ. Τσώκρη (Εικόνες 1, 2), η παλαιότερη της πόλης, είναι κτισμένη στα δυτικά του Άργους (Ο.Τ. 87), στο Λιέπουρ μαχαλά, μέσα σε κήπο που δεν σώζεται, στη διασταύρωση των οδών Καραντζά αρ. 6 και Ηρακλέους, που αποτελούσε την κύρια οδό επικοινωνίας Κορίνθου, Άργους, Τριπολιτσάς κατά την Τουρκοκρατία.[2] Ο Λιέπουρ μαχαλέ(ας) ήταν η μεγαλύτερη συνοικία του Άργους, γνωστή και ως Αρβανιτιά. Μέχρι πρόσφατα ήταν γνωστός ως μαχαλάς «των λαγωών» από την αλβανική λέξη λιέπουρ, που σημαίνει το λαγό, διότι κατά μίαν υποθετική άποψη στον μαχαλά αυτό κατέβαιναν τη νύχτα οι λαγοί από τον γειτονικό λόφο του Προφήτη Ηλία.[3] Ωστόσο ο συνοικισμός Λιέπουρ μαχαλάς έλαβε το όνομα το πιθανότερο από τον αρχηγό Λιέπουρ της ισχυρότερης φάρας των Αλβανών, που κατοικούσαν στην περιοχή[4] αυτή από το 1770.

Εικόνα 1. Γενική άποψη οικίας Δ. Τσώκρη (1930) από νότια. Εικόνα 2. Γενική άποψη οικίας Δ. Τσώκρη, υπάρχουσα κατάσταση από νοτιοανατολικά. Εικόνα 3. Κατόψεις ισογείου 1 και ορόφου 2, κατά Π. Ξηνταρόπουλο.

Ο άμεσος περιβάλλων χώρος της οικίας Δ. Τσώκρη με το σωζόμενο χαρακτηριστικό μανδρότοιχο και την χαρακτηριστική υστερονεοκλασική μνημειακή αυλόπορτα στη νότια κύρια πρόσοψη έχει οικοπεδοποιηθεί και ανοικοδομηθεί με διώροφες κατοικίες από σκυρόδεμα, που περικλείουν ασφυκτικά την νεοκλασική οικία (Χάρτης 1). Ιδιαίτερα η νοτιοδυτική μεγάλη διώροφη οικία (Εικόνα 2) κτισμένη σε απόσταση μόλις 2,27 μ. (Χάρτης 1) έχει βάναυσα κακοποιήσει το λαμπρό νεοκλασικό κτίριο και αποκρύπτει πλήρως την όψη της δυτικής κύριας πτέρυγας της οικίας.

Χάρτης 1. Αποτύπωση οικίας Δ. Τσώκρη και περιβάλλοντος χώρου, κατά Ευαγ. Κωστάκη, 2013.

Η οικία Δ. Τσώκρη έχει ιδιαίτερα συμμετρικό σχέδιο με δύο εκατέρωθεν, ανατολικά – δυτικά, διώροφες ορθογώνιες πτέρυγες, διαστ. 13,50 Χ 5,50 μ., που απέχουν μεταξύ τους 5,96 μ. και ενώνονται στο κεντρικό τμήμα με εγκάρσια πτέρυγα, πλάτους 5,50 μ. (Χάρτης 1, Εικόνα 3). Στη βόρεια πλευρά του ενδιάμεσου κεντρικού τμήματος της οικίας υπάρχει ορθογώνια, χωριστή, μικρή προσθήκη, διαστ. 5,19 Χ 5,09 μ., που προεξέχει, κατά 2,20 μ. των δύο εκατέρωθεν πτερύγων[5] (Εικόνες 3, 6).

Εικόνα 6. Βόρεια πλευρά οικίας Δ. Τσώκρη, κατά Π. Ξηνταρόπουλο, από βόρεια.

Οι διαστάσεις της οικίας είναι 18 Χ 13,50 μ. (Χάρτης 1). Έχει ισόγεια κάλυψη 213,83 τ.μ. και επί του ορόφου 217,582 μ. Η εναπομείνασα έκταση του οικοπέδου είναι 530 τ.μ., ενώ τα δυτικά όριά του ταυτίζονται με τη δυτική πλευρά της οικίας. Η οικία φέρει συμμετρικά θυρώματα ανά όροφο και ανά δύο συμμετρικά ζεύγη παραθύρων στην πρόσοψη των δύο πτερύγων. Στον ισόγειο κεντρικό χώρο της υποδοχής, εκτός από την κύρια είσοδο, φέρει εκατέρωθεν δύο μεγάλα παράθυρα, ενώ στον όροφο με τον εξώστη φέρει αντίστοιχα τρεις συμμετρικές πόρτες. (Εικόνες 3, 4). Στην κύρια νότια πρόσβαση, από την οδό Καραντζά, υπάρχει υστερονεοκλασική μνημειακή αυλόπορτα, που φέρει εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή: «Ενταύθα έζησεν και απέθανεν/ο Στρατηγός της Επαναστάσεως/Δημήτριος Τσώκρης/1798-1875 (Εικόνα 2). Μετά την είσοδο υπάρχει διαμορφωμένος υστερονεοκλασικός διάδρομος, πλάτους 5,70 μ. και μήκους 12,70 μ., που διατηρείται μόνο στην ανατολική πλευρά κατασκευασμένος με χαμηλό τοίχο και πήλινους υστερονεοκλασικούς ενσφράγιστους κιονίσκους της αθηναϊκής κεραμοποιίας Αργ. Νάστου[6] (Χάρτης 1, Εικόνα 5).

Εικόνα 5. Ανατολική πλευρά διαδρόμου πρόσβασης με κιονίσκους, λεπτομέρεια, από νότια.

Ο διάδρομος σε απόσταση τεσσάρων μέτρων από την οικία καταλήγει σε αποσπασματικό σωζόμενο υστερονεοκλασικό ημικυκλικό αύλειο χώρο (Χάρτης 1). Η οικία έχει επίσης δευτερεύουσα πρόσβαση προς την ανατολική πλευρά, πλάτους 2,46 μ., στην οδό Ηρακλέους, όπου σώζονται βορειότερα ερειπωμένα παλαιά, πλίνθινα υποστατικά. Σύμφωνα με την εντοιχισμένη, μαρμάρινη επιγραφή στον εξώστη η οικία κτίσθηκε το 1827: «Εκτίσθη ο οι/κος ούτος του/Δημητρίου Τσό/κρη εν έτει 1827». Ωστόσο η οικία του Δ. Τσώκρη, σύμφωνα με αρχειακές πηγές, ολοκληρώθηκε το πιθανότερο το 1828–1829 και κτίσθηκε από τον αρχιτέκτονα Θ. Βαλλιάνο.[7] Όπως προκύπτει από το καποδιστριακό σχέδιο του 1831 του Άργους, η αρχική, διώροφη οικία είχε συμμετρικό σχήμα Π, χωρίς τον εξώστη (Χάρτης 2).

Χάρτης 2. Κάτοψη οικίας Δ. Τσώκρη, καποδιστριακό σχέδιο Άργους 1831.

Είναι κτισμένη με πελεκητές πέτρες από λευκό ασβεστόλιθο, κατά το ισόδομο σύστημα, με μαρμάρινα υπέρθυρα και με πωρόλιθο στα θυρώματα και τα ανακουφιστικά ημικυκλικά τόξα των παραθύρων (Εικόνα 4). Στο κατώτερο τμήμα των τοίχων έχουν χρησιμοποιηθεί επίσης και μεγάλοι λιθόπλινθοι σε β’ χρήση. Από τον τρόπο της κατασκευής το κτίριο γίνεται φανερό ότι απηχεί τη λαϊκή παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Πελοποννήσου των αρχών του 19^ου αι. Ανάλογο τρόπο κατασκευής και περισσότερο επιμελημένο έχουν επίσης, η μεγάλη τρουλλαία βασιλική του Τιμίου Προδρόμου στο Άργος,[8] που κτίσθηκε την ίδια εποχή, 1822-1829, αλλά και τα χαρακτηριστικά μνημεία της ίδιας εποχής του Ναυπλίου, όπως το τζαμί «Βουλευτικό» με το μεντρεσέ, η Φραγκοκλησιά,[9] η οικία Αρμανσμπερκ[10] κ.λ.π.

Εικόνα 4. Νότια όψη οικίας Δ. Τσώκρη, από νότια.

Εικόνα 4α. Οικία Τσώκρη, Λεπτομέρεια αετώματος.

Χαρακτηριστική ιδιαιτερότητα της νεοκλασικής οικίας αποτελεί η πέτρινη εμφανής τοιχοποιία, των δύο εκατέρωθεν πτερύγων (Εικόνα 4), σε συνδυασμό με τα συμμετρικά πορφυρού χρώματος αετώματα με τις εξέχουσες κορνίζες, τους,  γεισίποδες, τα ανθεμωτά ακρωτήρια, τα ακροκέραμα και την περιμετρική υστερονεοκλασική διαμόρφωση της οροφής με τους γεισίποδες και τον διακοσμητικό τρέχοντα υστερονεοκλασικό μαίανδρο, που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τους γυμνούς πέτρινους παραδοσιακούς τοίχους της οικίας.

Συγκρίνοντας το αρχικό καποδιστριακό σχέδιο σε σχήμα Π της οικίας (Χάρτης 2) με το υπάρχον σχέδιο της οικίας (Εικόνα 3) με τον εξώστη με τους δύο πεσσούς (Εικόνα 4), γίνεται φανερό ότι στο κτίριο έχουν γίνει μεταγενέστερες υστερονεοκλασικές επεμβάσεις και τροποποιήσεις, που αναφέραμε. Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι, τα πρώτα καποδιστριακά νεοκλασικά κτίρια που κτίσθηκαν στο Άργος και το Ναύπλιο, ήταν λιτά και δεν έφεραν αετώματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε το σημαντικό νεοκλασικό κτίριο του 1830 στο Άργος, το Καλλέργειο[11] (Αρχαιολογικό Μουσείο), το καποδιστριακό σχολείο, το Ανέκκλητο Κριτήριο (Δικαστήριο), νεοκλασικό Δημαρχείο του Άργους, με μεταγενέστερες τροποποιήσεις μαζί με τα δύο χαρακτηριστικά συμμετρικά εκατέρωθεν διώροφα νεοκλασικά κτίρια[12] αλλά και το τριώροφο μεγάλο Κυβερνείο του 1829, στο Ναύπλιο,[13] δεν έφεραν αετώματα. Η άποψη της Σ. Καρούζου ότι το Κυβερνείο ή Παλάτιον του Ι. Καποδίστρια αρχικά έφερε αέτωμα «που θα αχρηστεύθηκε αργότερα», είναι εσφαλμένη, επειδή στο μεγάλο μνημειακό γνωστό πίνακα του P. Von Hess με θέμα την υποδοχή του Όθωνα στο Ναύπλιο, που ολοκληρώθηκε μετά από δύο χρόνια στο Μόναχο 1835, το Κυβερνείο του Καποδίστρια εικονίζεται με αέτωμα.[14] Ο αρχιτέκτονας W. Schaefer παραπλανημένος το πιθανότερο από τον πίνακα του P. Von Hess απεικόνισε εσφαλμένα αρχικά το τριώροφο κτίριο το 1935, ως διώροφο με αέτωμα, όταν το Κυβερνείο, ως γνωστόν, είχε καταστραφεί ήδη από το 1929 από πυρκαγιά. Άλλωστε σε καμία λεπτομερή απεικόνιση του κτιρίου δεν απεικονίζεται αέτωμα.

Στη νεοκλασική οικία Τσώκρη, κατά την πρώτη περίοδο, ως το τέλος του 19^ου αι. συνυπήρχε η λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση με τον πρώιμο νεοκλασικισμό. Τα αετώματα στα νεοκλασικά κτίρια άρχισαν να κατασκευάζονται κατά την οθωνική περίοδο και εξής. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι στο Άργος τα νεοκλασικά αετώματα είναι σπάνια και αποτελούν εξαίρεση. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη μόνη υστερονεοκλασική οικία με αέτωμα ιδιοκτησίας Θ. Μπόμπου στην οδό Βασιλ. Σοφίας.[15]

Φαίνεται λοιπόν από τα παραπάνω ότι στη νεοκλασική οικία Τσώκρη στην αρχική της μορφή, με τις οξυκόρυφες απολήξεις των πτερύγων, τα αετώματα  είχαν υποτυπώδη διαμόρφωση. Τροποποιήσεις και ανανέωση της οικίας με τα πορφυρά αετώματα, τη διακόσμηση της οροφής με γεισίποδες και διακοσμητικό μαίανδρο, την κατασκευή του εξώστη με μεταλλικούς δοκούς, στηθαίο και πήλινους κιονίσκους, την διαμόρφωση του διαδρόμου πρόσβασης καθώς και η υστερονεοκλασική μνημειακή πόρτα στον περίβολο, έγιναν στο τέλος του 19^ου αι. (Εικόνα 4).

Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται επίσης από ένα παλιό άγνωστο σχέδιο της νότιας κύριας όψης της οικίας, σε κλίμακα 1:100, που εικονίζει την πλήρη υστερονεοκλασική ανάπλαση της οικίας, όπως διαμορφώθηκε σταδιακά από τον Ε. Τσίλερ. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, εκτός από την ήδη υπάρχουσα υστερονεοκλασική ανάπλαση με τα αετώματα, τον εξώστη με τους κιονίσκους κ.λ.π. προβλεπόταν και η πλήρης κάλυψη με επιχρίσματα και των δύο εκατέρωθεν πτερύγων με τα συμμετρικά παράθυρα σε εναρμόνιση με τον εξώστη (Εικόνα 7). Επίσης, σύμφωνα με το σχέδιο στο ισόγειο τα επιχρίσματα θα έφεραν έντονες ισόδομες εγχαράξεις, υποδήλωση της τοιχοποιίας, ενώ στον όροφο οι αντίστοιχες εγχαράξεις θα ήταν λεπτότερες, ώστε το κτίριο να είναι ανάλαφρο. Όλη η πρόσοψη του κτιρίου θα έφερε πορφυρό χρώμα, όπως προκύπτει από τους επιχρισμένους τοίχους γύρω από τον εξώστη και την κύρια στεγασμένη είσοδο, σύμφωνα με την ανανεωτική τάση του υστερο-νεοκλασικισμού, που εκπροσωπείται στο Άργος με την γνωστή υστερονεοκλασσική οικία του τέλους του 19^ου αι. Οικονόμου-«Τρικούπη», στην οδό Δαναού.

Εικόνα 7. Σχέδιο υστερονεοκλασικής ανάπλασης νότιας όψης οικίας Δ. Τσώκρη.

Εικόνα 7α: Υστερονεοκλασσική οικία Οικονόμου-«Τρικούπη» πρόσοψη.

Η συνολική πρόταση ανάπλασης του κτιρίου πραγματοποιήθηκε κατά το μεγαλύτερο τμήμα με το λειτουργικό εξώστη, εκτός από τους εξωτερικούς τοίχους της πρόσοψης των δύο πτερύγων. Η πλήρης ανάπλαση του κτιρίου δεν ολοκληρώθηκε το πιθανότερο για οικονομικούς λόγους. Η υπάρχουσα ερειπωμένη και ξεθωριασμένη από το χρόνο και τις καιρικές συνθήκες οικία Δ. Τσώκρη, ιδιαίτερα τα εκτεθειμένα πορφυρά αετώματα που απογειώνουν το κτίριο, μαγνητίζουν και ξαφνιάζουν τον επισκέπτη, και συνυπάρχουν παράλληλα με τους αρχικούς γυμνούς, πετρόχτιστους, παραδοσιακούς τοίχους, που προσγειώνουν το κτίριο στο φυσικό του χώρο (Εικόνα 4). Πρόκειται για μια μοναδική όψη νεοκλασικού κτιρίου που διατηρεί στην πρόσοψη τη διαχρονική του εξέλιξη, απαιτεί όμως προσεκτική εξέταση για να γίνει κατανοητή, γι’ αυτό άλλωστε και δεν είχε επισημανθεί. Είναι αξιοσημείωτο ότι στα ξεθωριασμένα και έντονα φθαρμένα τύμπανα των αετωμάτων σύμφωνα με το προτεινόμενο σχέδιο προβλεπόταν η διακόσμησή τους και το πιθανότερο είχαν επιζωγραφηθεί με  αντιθετικές κληματίδες – βλαστόσπειρες (Εικόνα 7). Η μονογραφή του σχεδίου από το μελετητή φέρει ως πρώτο αρχικό γράμμα το Δ και το δεύτερο το πιθανότερο είναι το Ζ και υποδηλώνουν το πιθανότερο το όνομα κάποιου Αθηναίου αρχιτέκτονα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ο ισόγειος πλακοστρωμένος χώρος της βεράντας, διαστ. 5Χ7 μ., με τα δύο εκατέρωθεν εντοιχισμένα αρχαία ανάγλυφα, που ξαφνιάζουν ευχάριστα τον επισκέπτη και θα αναφερθούμε στη συνέχεια. Μετά την είσοδο του κτιρίου ο κεντρικός χώρος υποδοχής είναι επιστρωμένος με γκριζοπράσινα θαλασσινά χαλίκια, σπάνια για το Άργος, όπως στα νησιώτικα δάπεδα και τις αυλές, όμως χωρίς κάποιο σχέδιο, που κατασκευάσθηκε το πιθανότερο κατά την ύστερη φάση ανάπλασης του κτιρίου.[16]

Εσωτερικά η οικία έχει πλήρως αναπλασθεί, σύμφωνα με την υστερονεοκλασική ανανέωση του κτιρίου, όπως γίνεται φανερό από την έντονα κυκλική ξύλινη συμμετρική σκάλα και τις σιδεριές, τα εσωτερικά ξύλινα κουφώματα, τα τραπέζια, τις βιεννέζικες καρέκλες και τη λοιπή επίπλωση του κτιρίου[17] (Εικόνες 8,9). Η μεγάλης έκτασης ανάπλαση της οικίας έγινε προφανώς από τους απογόνους του Δ. Τσώκρη στο τέλος του 19^ου αι., το πιθανότερο από τον γαμβρό του Δ. Τσώκρη, Ανδρέα Καραντζά,[18] σύζυγο της μικρότερης κόρης του Ελένης, που διετέλεσε από το 1894 και εξής βουλευτής της επαρχίας Άργους αλλά και Δήμαρχος της πόλης από το 1907-1914, το όνομα του οποίου φέρει και η έμπροσθεν της οικίας ομώνυμη οδός. Ιδιαίτερο και σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα δύο εντοιχισμένα αρχαία ανάγλυφα στους πλαϊνούς τοίχους της ισόγειας βεράντας.

Εικόνα 8. Υστερονεοκλασική σκάλα οικίας Δ. Τσώκρη, κατά Π. Ξηνταρόπουλο.

Εικόνα 9. Υστερονεοκλασική επίπλωση οικίας Δ. Τσώκρη, κατά Π. Ξηνταρόπουλο.

Το σημαντικότερο και μεγαλύτερο επιτύμβιο ανάγλυφο, από λευκό ασβεστόλιθο, είναι εντοιχισμένο στη δεξιά, ανατολική πλευρά, εντός υστερονεοκλασικής λευκής τριπλής κορνίζας, ύψους 1,97 μ. και πλάτους 0,70 μ., με αποκρουσμένο περιταίνιο, πλάτους 5 εκ. (Εικόνα 10), που είχε θεωρηθεί εσφαλμένα από τον Ι. Κοφινιώτη, ότι απεικονίζει την αργεία ποιήτρια Τελέσιλλα. Το ανάγλυφο εικονίζει όρθια γυναικεία μορφή προς τα δεξιά με τα μαλλιά της κόμης δεμένα προς τα πίσω, στο γνωστό τύπο για τις γυναίκες ως πεπονοειδούς κόμμωσης, με έντονες φθορές στο πρόσωπο.[19]

Εικόνα 10. Οικία Δ. Τσώκρη εντοιχισμένο επιτύμβιο ανάγλυφο.

Φοράει μακρύ αργείτικο χαρακτηριστικό πέπλο με τις πυκνές κατακόρυφες πτυχώσεις και αποτελεί χαρακτηριστικό επαρχιακό αργειακό έργο, όπως τα αναγλυφά των Ευμενίδων. Τα χέρια εικονίζονται σε κάμψη προς τα εμπρός και κρατούν στεφάνι το πιθανότερο ελιάς ή μυρτιάς, με εμφανείς φθορές. Το εσωτερικό αριστερό χέρι είναι δυσανάλογα μεγάλο από το δεξιό. Η μορφή φοράει ψηλά κατύμματα που ξεπροβάλουν κάτω από τον πέπλο. Μπροστά και χαμηλά εικονίζεται όρθιο μικρό παιδί, που κρατάει διπλωμένο ιμάτιο στον ώμο με το αριστερό χέρι και ατενίζει τη μητέρα του με το ανυψωμένο δεξιό χέρι, προσπαθώντας να προκαλέσει την προσοχή της, που εικονίζεται στον άλλο κόσμο. Στο κεντρικό τμήμα, σε κυμαινόμενο ύψος 1,20 – 2 μ., το ανάγλυφο είναι λοξά θραυσμένο. Η άνω επιφάνεια των χεριών και των δύο μορφών είναι επίπεδη. Η επιφάνεια του αναγλύφου, λόγω κακής ποιότητας του λίθου φέρει φθορές στο κεντρικό κάτω τμήμα του πέπλου και στον αριστερό μηρό του παιδιού. Η βάση του αναγλύφου είναι επικλινής, κυμαινόμενου ύψους 14-19 εκ. Το ανάγλυφο ήταν αρχικά θραυσμένο κάθετα και λοξά στο άνω αριστερό τμήμα του,[20] όπως προκύπτει από το σωζώμενο σχέδιο δημοσιευμένο από τον Κοφινιώτη,[21] (Εικόνα 10α).

Εικόνα 10α: Επιτύμβιο ανάγλυφο οικίας Τσώκρη χωρίς συμπλήρωση.

Προφανώς είναι συμπληρωμένο με ορθογώνιο λευκό μάρμαρο, διαστ. 46 Χ 23 εκ. (Εικόνα 10), κατά την υστεροκλασική αναπλαση του κτηρίου, τέλος 19^ου αι., όταν κατασκευάστηκε η τριπλή περιμετρική κορνίζα. Στο άνω αποκρουσμένο περιταίνιο το ανάγλυφο φέρει αποσπασματική επιγραφή, ύψους γραμμάτων 3 εκ., IG V 573 [—]s Λαικ[—-]. Η οριζόντια ταινία του γράμματος Α είναι γωνιώδης και χρονολογείται στον 2^ο αι. π.Χ. Πρόκειται για σπάνιο σωζόμενο μεγάλο επιτύμβιο ανάγλυφο από το Άργος και αποτελεί χαρακτηριστικό αργειακό επαρχιακό έργο. Το εικονιζόμενο στεφάνι ελιάς ή μυρτιάς έχει χθόνια σημασία και πρόκειται πιθανόν για ηρωική λατρεία. Το ανάγλυφο αυτό ήταν γνωστό στο β’ μισό του 19^ου αι. και συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο με μήτρες από το Άργος για εκμαγεία προς πώληση του εκμαγέα N. Martinelli.[22] Το ανάγλυφο αυτό αναφέρει ο Γενικός Έφορος Αρχαιοτήτων Π. Ευστρατιάδης (1864-84) στο ημερολόγιο της υπηρεσίας, 8 Ιουλίου 1867, σύμφωνα με πληροφορία του καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωάννη Παπαδάκη που το είχε δει στην οικία Τσώκρη πριν από τρία χρόνια (1864) και το συσχέτισε εσφαλμένα με το μεγάλο γνωστό ανάγλυφο της Ελευσίνας με την Δήμητρα, τον Τληπτόλεμο και την Περσεφόνη (Δεσπίνης 2002,2003).

Στη δυτική πλευρά του ισογείου υπάρχει ένα δεύτερο μικρότερο εντοιχισμένο ανάγλυφο από πεντελικό μάρμαρο, εντός τριπλής υστερονεοκλασικής κορνίζας (Εικόνα 11), ύψους 5,65 μ. και πλάτους 0,65 μ. Πρόκειται για ηρωικό αναθηματικό ανάγλυφο πρώιμης ρωμαϊκής εποχής το πιθανότερο του 1^ου αι. π.Χ. Εικονίζονται δύο όρθιες μορφές προς τα αριστερά, ευδιάκριτες με έντονες φθορές, εντός πλαισίου πλάτους 3,5 εκ., πάνω σε βάση ύψους 6 εκ. Η βάση αποκρουσμένη στο δεξιό τμήμα φέρει αποσπασματική επιγραφή (22): ΠυθοδίκηΤαλαού [—-], IGV 643, ύψος γραμμάτων 1,5 – 2 εκ. Αριστερά εικονίζεται ενήλικη γυναικεία μορφή με πέπλο και ιμάτιο με το δεξιό χέρι οριζόντια προς τα εμπρός, το πιθανότερο σπένδουσα και δεξιά εικονίζεται θωρακοφόρος ανδρική μορφή, προς τα δεξιά, που κρατάει με το δεξιό χέρι το χαλινάρι του αλόγου. Πρόκειται για το γνωστό τύπο των ηρωικών αναθηματικών αναγλύφων, του ήρωα ιππέα πολεμιστή με τη σπένδουσα ηρωίνη σύζυγό του. Το δεξιό κάτω τμήμα του αναγλύφου με τα άκρα πόδια του ήρωα δεν σώζεται.

Εικόνα 11. Οικία Δ. Τσώκρη εντοιχισμένο αναθηματικό ανάγλυφο.

Έχει εκφρασθεί η άποψη ότι τα ανάγλυφα αυτά βρέθηκαν στον περίβολο της οικίας Δ. Τσώκρη κατά την εκσκαφή των θεμελίων.[23] Ωστόσο τα ανάγλυφα αυτά προέρχονται εκ περισυλλογής από την ευρύτερη περιοχή του Άργους. Όπως σαφώς προκύπτει από τα Απομνημονεύματα του φιλέλληνα H. Post, που έφθασε στην Ελλάδα το Νοέμβριο του 1827 μεταφέροντας με πλοίο αμερικανική βοήθεια των Αμερικανικών Φιλελληνικών Κομιτάτων και επισκέφθηκε το Άργος στο τέλος Δεκεμβρίου του 1827 μεταξύ των άλλων αναφέρει ότι, του έδειξαν σε οικία, το μεγάλο ανάγλυφο (Εικόνα 10) σε δυο κομμάτια, είχε βρεθεί πρόσφατα προς την κατεύθυνση των Μυκηνών σε μία ώρα απόσταση[24]: «Μας έδειξαν ένα ανάγλυφο, το οποίο είχε πρόσφατα βρεθεί σε θέση μία ώρα περίπου από το Άργος προς την κατεύθυνση των Μυκηνών. Η στήλη είχε δυστυχώς σπάσει στη μέση. Κολλώντας όμως τα δύο κομμάτια έδινε όλο το γλυπτό. Παριστάνει μία γυναίκα να προσφέρει; ένα στεφάνι σ’ ένα αγόρι, το οποίο είναι γονατισμένο; μπροστά στα πόδια της, απλώνοντας το χέρι του να πιάσει το στεφάνι». Η ταύτιση της παραπάνω περιγραφής με το μεγάλο ανάγλυφο της οικίας Τσώκρη είναι προφανής (Εικόνα 10), το οποίο δεν είχε ακόμα κτισθεί στην οικία.

Το ανάγλυφο αυτό προφανώς είχε δει και ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας, ο οποίος, όταν επισκέπτονταν το Άργος, έμενε στην οικία του Δ. Τσώκρη. Και το δεύτερο μικρότερο ανάγλυφο, που προφανώς βρέθηκε αργότερα (Εικόνα 11), προέρχεται το πιθανότερο από την πόλη του Άργους ή την ευρύτερη περιοχή. Η περισυλλογή και ο εντοιχισμός των δύο αναγλύφων στην οικία του Δ. Τσώκρη σηματοδοτεί την συνειδητή ενέργεια περισυλλογής και προστασίας των αρχαίων μνημείων καθώς και τη δημιουργία μιας πρώτης μορφής ενός Μουσείου με καλλιτεχνικό αισθητήριο. Το ένδοξο αρχαίο παρελθόν της πόλης και τα σωζόμενα μοναδικά μνημεία, η ακρόπολη της Λάρισας το μοναδικό αρχαίο θέατρο, το Σαραπείο, το Νυμφαίο, όπως εικονίζεται στην έγχρωμη λιθογραφία του Γάλλου περιηγητή Du Monsel 1845 (Εικόνα 12) είχαν προσελκύσει ήδη από το δέκατο όγδοο αιώνα το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων ταξιδιωτών και περιηγητών[25] αλλά και την οργανωμένη σύληση των αρχαιοτήτων κατά τον 18^ο και 19^ο αι.

Εικόνα 12. Σύγχρονη λιθογραφία Du Monsel με τις αρχαιότητες του Άργους.

Οι περιηγητές με τον Παυσανία στο χέρι προσπαθούσαν να ταυτίσουν υποθετικά τα αρχαία μνημεία του Άργους. Μέχρι την Ελληνική Επανάσταση ενδεικτικά για το Άργος αναφέρουμε ότι δεν υπήρχε διαμορφωμένη συνείδηση προστασίας των αρχαιοτήτων στους δημογέροντες και κοτσαμπάσηδες, οι οποίοι και μέσω των κατά τόπους προξενείων συνεργάζονταν με τις ευρωπαϊκές αποστολές και τις οθωμανικές αρχές για τη σύληση των αρχαιοτήτων. Στην πόλη του Άργους επί Βελή Πασά (1807-1812) έγιναν ανασκαφές το 1810, στις Θέρμες του Άργους, όπου σύμφωνα με την επιστολή του Γάλλου Προξένου L. Fauvel βρέθηκαν δεκαέξι μεγάλα τμήματα αγαλμάτων, άγαλμα Ασκληπιού και προτομές (κεφαλές;) που πουλήθηκαν στον Άγγλο αξιωματικό F. North Guilford αντί του μεγάλου ποσού των 1000 βενετικών τσεκινίων. Επίσης στον θολωτό τάφο της Κλυταιμνήστρας στις Μυκήνες, που είχε αποκαλυφθεί από την κατασκευή υδραγωγείου των κατοίκων των Μυκηνών, και ονομαζόταν χαζνές (=θησαυρός), επιχείρησε να τον ανασκάψει ο Βελή Πασάς, αλλά τον εγκατέλειψε λόγω του μεγάλου όγκου των χωμάτων.[26]

Η συμμετοχή των κοτσαμπάσηδων του Άργους που διενεργούσαν και ανασκαφές στις Μυκήνες και αλλού, υπέρ του Άγγλου Πρεσβευτή Λόρδου Έλγιν, γινόταν επί αμοιβή και με την συνήθη ανταλλαγή σπάνιων αντικειμένων, δώρων, όπως ρολόγια κ.λ.π. Οι δύο μεγάλες αρχοντικές οικογένειες του Άργους της ύστερης Τουρκοκρατίας, του Χρήστου Βλάσση ή Βλασσόπουλου, και του Νικολάου Περούκα, που συγγένευαν μεταξύ τους, είχαν διενεργήσει ανασκαφές υπέρ των Άγγλων στις Μυκήνες.[27]

Ο Χ. Βλάσσης προστατευόμενος, μπαρατάριος των Άγγλων, φιλοξένησε το 1802 στο Άργος τη σύζυγο του Άγγλου Πρεσβευτή Λ. Έλγιν, ενώ το 1804 διενήργησε ανασκαφές σε συνεργασία με το συνεργάτη του Έλγιν Lusieri, στον τάφο του Αγαμέμνονα (Ατρέα) στις Μυκήνες[28] και έλαβε ως αμοιβή 655 γρόσια. Επίσης όπως προκύπτει από μία σημαντική επιστολή γραμμένη το 1810 στο Άργος από τον Έλληνα Α. Μπάκα, έμπιστο του Μπέη της Τριπολιτσάς, Ισμαήλ Πασόμπεη, ο Sligo, εκπρόσωπος του Λ. Έλγιν, διενεργούσε ανασκαφές για την αφαίρεση των κιόνων του θολωτού τάφου του Αγαμέμνονα (Ατρέα) και έμενε στο σπίτι του Νικολάου Περρούκα όπου αναφέρονται επίσης και τρία αρχαία ανάγλυφα και ένα κεφάλι. Δύο τμήματα των κιόνων του τάφου του Ατρέα μεταφέρθηκαν στην έπαυλη του Sligo στην Ιρλανδία και κατέληξαν τελικά στο Βρετανικό Μουσείο. Ο Πουκεβίλ εσφαλμένα αναφέρει έναν κίονα από τον τάφο του Ατρέα στο Άργος ως ανώφλι του τάφου.

Ο Περούκας διενεργούσε επίσης ανασκαφές μαζί με το Sligo στις Μυκήνες, αλλά και σε μία άλλη απροσδιόριστη θέση, που αναφέρεται ως Παληόπολη.[29] Είναι αξιοσημείωτο ότι σε άλλη δημοσιευμένη επιστολή του Άγγλου προξένου της Πελοποννήσου N. Stram, Πάτρα 8 Ιουνίου 1810, προς το Βελή Πασά, του επισημαίνει ότι ο Μιλόρδος Νορθ (Guilford) θέλει να δει τις αρχαιότητες που βρήκε ο Βελή Πασάς (στο Άργος), τις οποίες αγόρασε στη συνέχεια.[30] Επίσης σε μία τρίτη επιστολή προς το Βελή Πασά, 1 Απριλίου 1809 ο Σπ. Φωρέστης, πρόξενος της Πάτρας; αναφέρει μεταξύ των άλλων για ανασκαφές στην Αρχαία Ολυμπία καθώς και για μία ανάγλυφη (ρωμαϊκή) σαρκοφάγο στην περιοχή του Μυστρά, όπου προτείνεται να πριονισθεί κατάλληλα σε τέσσερα κομμάτια για τη μεταφορά τους στη Σπάρτη.[31] «Δια να κουβαληθεί τούτη η βάσκα πρέπει να πρειονισθεί εις τέσσερα, αφήνοντας τον πάτον εις τον τόπον».

Οι Άγγλοι ήταν ειδικευμένοι και αδίστακτοι πριονιστές! των αρχαίων μνημείων με κορυφαία τη βαρβαρότητα πριονισμού της ζωοφόρου του Παρθενώνα για την αρπαγή της. Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει με τον Ελληνικό Διαφωτισμό και την Ελληνική Επανάσταση. Πρέπει να επισημάνουμε επίσης την ιδιαίτερης σημασίας εικονιζόμενη σκηνή στην λιθογραφία του Du Monsel (Εικόνα 12) όπου ανάμεσα στα αρχαία μνημεία εικονίζονται τέσσερεις φουστανελλοφόροι υπερασπιστές της ελευθερίας, γύρω από έναν ιερέα-διδάσκαλο που τους ξεναγεί μπροστά σε μια αρχαία κυκλική λεκάνη, μια συμβολική σκηνή διαμόρφωσης της ιστορικής συνείδησης του νεότερου Ελληνισμού. Ο εικονιζόμενος ιερέας το πιθανότερο να ήταν ο σοφός διδάσκαλος Ησαΐας, τον οποίον συνάντησε ο Δ. Πύρρος κατά την επίσκεψή του στο Άργος, να διαβάζει τον Παυσανία δίπλα στα αρχαία ερείπια.[32] Φαίνεται πιθανόν ο  διδάσκαλος Ησαΐας να ξενάγησε τον περιηγητή Du Monsel κατά την επίσκεψή του στο Άργος το 1843.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πόσο σημαντική ήταν η περισυλλογή των αρχαιοτήτων και ο εντοιχισμός τους στην οικία του Δημ. Τσώκρη στο Άργος. Λαμβανομένου σοβαρά υπόψη ότι η εξαγωγή αρχαιοτήτων συνεχιζόταν και κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, μέχρις ότου ο Ι. Καποδίστριας το 1829 κατά την Δ’ Εθνοσυνέλευση, στο αρχαίο θέατρο του Άργους, απαγόρευσε την εξαγωγή αρχαιοτήτων από την πατρίδα μας,[33] ενώ την ίδια εποχή ο Μακρυγιάννης μας άφησε την σοφή παρακαταθηκή «δια αυτά πολεμήσαμε» (1831), που εντειχίστηκε στην είσοδο του Αρχαιολογικού Μουσείου Άργους.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Δ. Τσώκρης είχε  στενή σχέση με τον Ι. Καποδίστρια, που ενδιαφερόταν πολλαπλώς για την ανάπτυξη του Άργους. Επισκεπτόταν το Άργος συχνά και ο Δ. Τσώκρης τον φιλοξενούσε στον όροφο της δυτικής πτέρυγας της οικίας, όπου είχε και το γραφείο του.[34] Η οικία Δ. Τσώκρη ερειπωμένη και κακοποιημένη από την ασφυκτική περιμετρική ανοικοδόμηση εκπέμπει «κραυγή αγωνίας» για τη σωτηρία της.

Το 2013 με χρηματοδότηση από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής απαλλοτριώθηκε από το Δήμο Άργους – Μυκηνών[35] για να γίνει Ιστορικό Μουσείο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.[36] Με τη διακοσιοστή επέτειο (2021), της Ελληνικής Επανάστασης πρέπει άμεσα  και χωρίς άλλες καθυστερήσεις η Δημοτική Αρχή Άργους – Μυκηνών να προχωρήσει στην αναπαλαίωση της μοναδικής ιστορικής οικίας Δ. Τσώκρη, καθώς και στην αισθητική αποκατάσταση από τη βάναυση ανοικοδόμηση του περιβάλλοντος χώρου και την απαλλοτρίωση της νότιας διώροφης οικίας (Εικόνα 2), που έχει «αφανίσει» ένα τμήμα του μνημείου, προκειμένου να λειτουργήσει το συντομότερο δυνατόν το Ιστορικό Μουσείο της Ελληνικής Επανάστασης, που αποτελεί το θεμέλιο λίθο του Νεώτερου Ελληνισμού και διαμορφώνει την εθνική συνείδηση.

Summary

Dimitris Tsokris’ Mansion, the oldest neoclassical building in Argos is situated in the western part of the city, at the intersection of 6^th Karantza and Herakleous streets (Building Block No 87). The mansion was built in 1827-29 based on the designs of the architect Th.Valianos. It is a two-storey house, measuring 18×13,50m and comprises of two separate rectangular wings (each measuring 13,69×5,40m. from North to South) joined by a transverse one with dimensions 6,96×5,50m. The entrance to the mansion is provided by a neoclassical court gate, situated at the south side of the block, facing Karantza Street. The mansion is built with ashlar hewn stones of white limestone, whereas poros stone with no coating is used mainly in the doorframes. The two rectangular wings are decorated with post neoclassical pediments of red color atop of which are placed flower shaped terracotta akroteriaas well as akrokerama on top of the roofs. The outer surface of the first floor of the mansion is painted red and ornamented with low molding with supports (geisipodes) and a painted running meander design. The decoration has been restored based on a preserved design for the overall reconstruction of the main, south façade of the house.

By the end of the 19^th century the inner renovation of the house was completed with the construction of the round wooden stair, the new furniture, the replacement of the doors and the frames and the austere decoration of the walls. It is also important that below the balcony of the first floor, on the porch of the ground floor there were two ancient reliets incorporated in the masonry, probably collected from the wider area of Argos. The neoclassical Mansion of D. Tsokris was expropriated by the Municipality of Argos-Mycenae and as soon as it is renovated it will house the Historical Museum of the Greek Revolution of 1821.

Υποσημειώσεις

[1] Βαρδουνιώτης 1913, 249-255. Ζεγκίνης 1968, 326-332.

[2] Ανωγιάτη – Πελέ 1993, 28-31.

[3] Αντωνόπουλος 1918, 14. Ζεγκίνης 1968, 274.

[4] Πιτερός 2021, argolika.gr και argolikivivliothiki.gr. (προσβάσιμα 14-08-2021). Το αλβανικό Λιέπουρ-(ης) ως κύριο όνομα απαντάται στην Αργολίδα, την Αττική και αλλού.

[5] Ξηνταρόπουλος 2006, 43.

[6] Ξηνταρόπουλος 2006, 44.

[7] Δωροβίνης 1980, 181-184.

[8] Πετρονώτης 2015. Ζεγκίνης 1968, 291-292.

[9] Καρούζου 1979, 58, 60, 87-90. Πιτερός 2007.

[10] Τσιρώνης 2009, 308, 310.

[11] Πιτερός 2005, 163, Εικόνες αρ. 1, 2, 5. Ξηνταρόπουλος 2006, 21.

[12] Δωροβίνης 1989, 62-66. Πιτερός 2012, 85, Εικόνα 11. Ξηνταρόπουλος, 20, 22-23.

[13] Καρούζου 1979, 71, Σχ. 8. Δωροβίνης 1992, 82. Κούρια 2007, 113-115, 198-199. Εικόνες αρ. 78, 79, 160, 161.

[14] Κούρια 2007, 190-193, Εικόνα αρ. 153. Πιτερός 2011, 32, Εικόνες αρ. 3, 4, 5.

[15] Ξηνταρόπουλος 2006, 27.

[16] Διακόσμηση με θαλασσινά χαλίκια έχει βρεθεί επίσης στα κράσπεδα της Πύλης της Ξηράς στο Ναύπλιο, Πιτερός 1997, 144-147.

[17] Ξηνταρόπουλος 2006, 44, 46-47.

[18] Βαρδουνιώτης 1913, 255. Ζεγκίνης 1968, 305. Η υστερονεοκλασική πορφυρή διακόσμηση της οροφής και των αετωμάτων της οικίας Δ. Τσώκρη παραπέμπει στην υστερονεοκλασική οικία Οικονόμου – «Τρικούπη», στην οδό Δαναού, με την πορφυρή διακόσμηση των τοίχων, που κτίσθηκε την ίδια εποχή γύρω στα 1900. Πιτερός 2021, τοπ. εφημ. «Αναγνώστης» 1-7– 2021, σ. 13. anagnostis.gr  και argolika.gr

[19] Milchhoefer 1879, 157. Κοφινιώτης 1892, 113, Εικόνα αρ. 25. Πιτερός 2009, 282 – 283, Εικόνα αρ. 33. Η άποψη του Ι. Κοφινιώτη ότι στο επιτύμβιο ανάγλυφο εικονίζεται η αργεία ποιήτρια Τελέσιλλα (Παυσανίας 2, 20, 8 – 10) είναι εσφαλμένη.

[20] Κοφινιώτης 1892, 113, Εικόνα αρ. 25.Παπαχριστοδούλου 1968, Πιτερός 2009, Εικόνα 33.

[21] Martinelli 1875, αρ. 207. Μάντης 2013, 28, Δεσπίνης 2002-2003, 50.

[22] Πιτερός 2009, 283, Εικόνα αρ. 34.

[23] Δωροβίνης 1980, 182.

[24] Post 1830, 149-150. Δανούσης 1991, 487.

[25] Seve 1993.

[26] Πύρρος 1981, 48 – 49, 53. Seve 1993, 36-37. Πιτερός 2008, 169. Ρίζος Ραγκαβής 1888, 231.

[27] Τσιλιμίγκρας 2003, 48 – 50, 52-53. Σιμόπουλος 1999, 315-316. Κυρκίνη – Κούτουλα 2001 – 2002, 196-197.

[28] Τσιλιμίγκρας 2003, 52. Σιμόπουλος 1999, 315-316. Κυρκίνη – Κούτουλα ό.π.

[29] ΝΕ 1924, 18 – 21. Κυρκίνη – Κούτουλα 2001-2002. Η επιστολή αυτή έχει γραφτεί στο Άργος από τον Έλληνα Α. Μπάκα, έμπιστο του Ισμαήλ Πασόμπεη της Τριπολιτσάς. Εσφαλμένα αναφέρεται ως αδημοσίευτη. Είχε ήδη δημοσιευθεί από το 1924 (ΝΕ 1924, 18 – 21). Ως Παλιόπολη είναι γνωστή η αρχαία πόλη της Μαντινείας.

[30] ΝΕ 1924, 22. ο.π. σημ. 26.

[31] ΝΕ 1924, 23 – 25.

[32] Δ. Πύρρου, Αργολικά, σελ. 48.

[33] ΙΕΕ, τ. ΙΒ, 1975, 528, Πιτερός 2012, 92.

[34] Βαρδουνιώτης 1913, 251-252.

[35] Το κόστος της απαλλοτρίωσης ανήλθε στο ποσό των 226.750,68 ευρώ.

[36] Πιτερός 2012, 93.

Βιβλιογραφία

• Σ. Α. Αντωνόπουλος, Σταματέλος Σπηλ. Αντωνόπουλος βιογραφούμενος υπό του εγγονού  αυτού Στ. Α. Αντωνόπουλου, εν Αθήναις 1918.
• Δ. Ανωγιάτη – Πελέ, Δρόμοι και διακίνηση στον Ελλαδικό χώρο κατά τον 18^ον αιώνα. Αθήνα 1993.
• Δ. Κ. Βαρδουνιώτου, Η καταστροφή του Δράμαλη, ιστορική μελέτη, εν Τριπόλει 1913.
• Κ. Δανούσης, Ξένοι ταξιδιώτες στην Αργολίδα. Ο Αμερικανός Henry A. V. Post στο Άργος, Δελτίο Ιστορικών Μελετών Ναυπλίου, τεύχ. 40, τόμ. 2^ος 1991, 483 – 488.
• Γ. Δεσπίνης, Δυο αντίγραφα νεοτέρων χρόνων από το μεγάλο ελευσινιακό ανάγλυφο στο ΕΑΜ, το Μουσείον, τ.3, 2002-2003, 47-54.
• Β. Δωροβίνης, Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική στο Άργος, Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών, Αθήναι 1980, 163 – 207.
• Β. Δωροβίνης, Συμβολές στην Ιστορία της κτηριοδομίας της καποδιστριακής εποχής (1828 – 1833). Το «Δημόσιο κατάστημα» (Δημαρχείο Άργους) περ. Αρχαιολογία, τ. 30, 1989, 62 – 66.
• Β. Δωροβίνης, Συμβολές στην Ιστορία της κτιριοδομίας της καποδιστριακής εποχής. Κατασκευές κτιρίων στο Ναύπλιο. Η κατοικία του Καποδίστρια και το «Παλάτιον» ή «Κυβερνείον», περ. Αρχαιολογία, τεύχ. 44, 1992, 76 – 83.
• Ι. Ε. Ζεγκίνη, Το Άργος δια μέσου των αιώνων, Πύργος 1968, Ιστορία Ελληνικού Έθνους (Ι.Ε.Ε), Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΒ, Αθήναι 1975.
• Σ. Καρούζου, Το Ναύπλιο, Αθήνα 1979.
• Ι. Κοφινιώτου, Ιστορία του Άργους μετ’ εικόνων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρις ημών, εν Αθήναις 1892.
• Α. Κυρκίνη – Κούτουλα, Αρπαγή αρχαιοτήτων από την προεπαναστατική Πελοπόννησο (μαρτυρία από ανέκδοτο έγγραφο του 1810), Πρακτικά 6^ου Διεθνούς Συνεδρίου Πελοπ/κών Σπουδών, τ. Γ. Νεώτερος Ελληνισμός, Αθήναι 2001 – 2002, 193 – 208.
• Α. Κούρια, Το Ναύπλιο των περιηγητών, Αθήνα 2007.
• Α. Μάντης, Η μέριμνα για τις αρχαιότητες του Άργους κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, Στα βήματα του W. Vollegraff  (επιμ. D. Mulliez, Α. Μπανάκα, Δημάκη, Γαλλική Σχολή Αθηνών, 2013, 19 – 30.
• N. Martinelli, Catalogo dei getti in geso di divergi oggeti di sculptura greca Antica (1875 – 77).
• Α. Milchhoefer, Antikengericht aus dem Peloponnes, AM 4 (1879) 123 – 176. Νέος Ελληνομνήμων (επιμέλεια Κ. Δυοβουνιώτου), Δύο επιστολαί προς Βελή Πασσάν, 1924, 18 – 25.
• Ι. Παπαχριστοδούλου, Αναγλυφα Ευμενίδων εξ Άργους Αργολίδος, ΑΔ23, 1968, Μελέτες 117-131.
• Π. Ξηνταρόπουλος, Η αρχιτεκτονική της κατοικίας στο Άργος, το 19^ο αιώνα, Άργος 2006.
• Α. Πετρονώτης και συνεργάτες, Η τρίκλιτη τρουλλαία τρισυπόστατη βασιλική του Τιμίου Προδρόμου, καποδιστριακής εποχής 1822 – 1929. Πρακτικά Θ’ Διεθνούς Συνεδρίου Πελ/κών Σπουδών, Ναύπλιο 2015 (υπό έκδοση).
• Χ. Πιτερός, Ναύπλιο πάρκο Σταϊκόπουλου, Πύλη της Ξηράς και τα ενετικά τείχη, ΑΔ 52 (1997) Β1 Χρονικά, 144 – 147, 149 – 150.
• Χ. Πιτερός, Η ανέγερση ενός νέου αρχαιολογικού Μουσείου στο Άργος, περ. Αργειακή Γη, τ. 3, 2005, 161 – 167.
• Χ. Πιτερός, Πότε χτίστηκε το μεγάλο τζαμί, «Βουλευτικό», στο Ναύπλιο, Ναυπλιακά Ανάλεκτα 6, 2007, 135 – 142.
• Χ. Πιτερός, Οι Θέρμες του Άργους, Ένας τεκές και ένα καφενείο στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και Ανεξαρτησίας, περ. Αργειακή Γη, τ. 4, 2008, 167 – 188.
• Χ. Πιτερός, Ανάγλυφα οικίας Δ. Τσώκρη, ΑΔ 64 (2009) Χρονικά Β1, 282 – 283.
• Χ. Πιτερός, Τα ίχνη του Καποδίστρια στο Ναύπλιο, Διεθνείς Σχέσεις, Ιστορία και εξωτερική πολιτική της Ελλάδος στην εποχή του Κυβερνήτου Ι. Καποδίστρια (επιμ. Α. Σαμαρά – Κρίσπη) Αθήνα 2011, 29 – 48.
• Χ. Πιτερός, Το «σπίτι του Μακρυγιάννη» στο Άργος, περ. Αργειακή Γη, τ. 5, 2012, 66 – 99.
• Χ. Πιτερός, Ο Λιεπούρ μαχαλάς και ….οι λαγοί, κείμενο διαθέσιμο στο διαδίκτυο, argolika.gr και argolikivivliothiki.gr (προσβάσιμα 14-08-2021)
• Χ. Πιτερός, Το «σπίτι του Μακρυγιάννη» και διατηρητέα κτίρια του Άργους, τοπ. εφημ. «Αναγνώστης» σελ. 13, 01 – 07 – 2021, anagnostis.gr και argolika.gr, προσβάσιμα 14 – 08 – 2021.
• A. V. Post, A visit to Greece and Constantinople in the years 1827 – 1828, Ν. York 1830.
• Δ. Πύρρου, Αργολικά (επιμ. Α. Κεραμίδα), Άργος 1981.
• Α. Ρίζου Ραγκαβή, Α. Τοπογραφικά των Αρχαίων Αθηνών. Β. Αρχαιολογικαί Πραγματείαι, εν Αθήναις, 1888.
• M. Seve, Οι Γάλλοι ταξιδιώτες στο Άργος, Αθήνα 1993.
• Κ. Σιμόπουλου, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, τ. Γ1, (1800 – 1810) Αθήνα 1999.
• Β. Τσιλιμίγκρα, Ιστορική γενεαλογία στην Τουρκοκρατία. Οι πρόδρομες σχέσεις της κοινωνικής συγκρότησης του Άργους. Δαναός ΙΙΙ, Άργος 2003, 43 – 64.
• Γ. Τσιρώνης, Το επονομαζόμενο «κτίριο Αρμανσπερκ» στο Ναύπλιο. Αρχιτεκτονική και πρόταση για την αποκατάστασή του. Ναυπλιακά Ανάλεκτα 7, 2009, 307 – 321.

Χρήστος Πιτερός

Αρχαιολόγος – Επίτιμος προϊστάμενος Αρχαιολογικών Χώρων,

Μνημείων και Αρχαιογνωστικής Έρευνας.

Δ. Δρακούλης – Π. Ανδρούδης (επιμ.), Το αρμολόι. Χαριστήριο στον Καθηγητή Π.Π Πετρονώτη, εκδ. K. & Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2021.

* Ευχαριστώ το Δήμο Άργους – Μυκηνών, το Σύλλογο Αργείων «Ο Δαναός», τον Δ. Καρυάμη, τους τοπογράφους μηχανικούς, Ευαγ. Κωστάκη και Ν. Μανιαδάκη, του συναδέλφους αρχαιολόγους, Κ. Τζιαμπάση, Σ. Σπυροπούλου και ιδιαίτερα την οργανωτική επιτροπή του τιμητικού τόμου προς τιμήν του Α. Πετρονώτη, για την συνεργασία και την κατανόησή τους.

*Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη.

Σχετικά θέματα:

• Οικογένεια Περρούκα 
• Ένας τεκές και ένα καφενείο στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης και ανεξαρτησίας στις Θέρμες του Άργους
• Αρπαγή αρχαιοτήτων από την προεπαναστατική Πελοπόννησο
• Η Αρχιτεκτονική της Κατοικίας στο Άργος το 19ο αιώνα
• Γαλλικές ανασκαφές στο Άργος και η αντίδραση του κοινού. Η περίπτωση του Wilhelm Vollgraff

Άποψη του Άργους και του κάστρου της Λάρισας. Υδατογραφία του Ζαν Νικολά Μακάρ (Jean Nicolas Maquart), 1829. Δημοσιεύεται στο: «Το ταξίδι του Συνταγματάρχη Jean Nicolas Maquart στην επαναστατημένη Ελλάδα (Πελοπόννησος 1828-1831)» – Γεώργιος Η. Κόνδης – Yves Ollivier.

Στην αποτύπωση του Άργους, το κάστρο της Λάρισας εμφανίζεται σε πολύ καλή κατάσταση καθώς και το σπήλαιο κάτω από το σημείο που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι της «Παναγίας Κατακεκρυμμένης ή Πορτοκαλούσας» το οποίο, παραδόξως, δεν απεικονίζεται.

Άποψη του Άργους και του κάστρου της Λάρισας. Υδατογραφία του Ζαν Νικολά Μακάρ (Jean Nicolas Maquart), 1829. Δημοσιεύεται στο: «Το ταξίδι του Συνταγματάρχη Jean Nicolas Maquart στην επαναστατημένη Ελλάδα (Πελοπόννησος 1828-1831)» – Γεώργιος Η. Κόνδης – Yves Ollivier.

Ο Ζαν Νικολά Μακάρ, γεννημένος το 1786, ως στρατιωτικός συμμετέχει σε όλα τα μεγάλα στρατιωτικά γεγονότα και ιδιαίτερα στις εκστρατείες, το 1805-1814, του Μέγα Ναπολέοντα, για τις οποίες καταγράφει πολλές πληροφορίες στο ημερολόγιό του. Την περίοδο 1828-1831 συμμετέχει στην Στρατιωτική Αποστολή του Μοριά.

 Ο Νικολά Μακάρ συνταξιδεύει με γιατρούς, νοσηλευτικό και στρατιωτικό προσωπικό που θα ενταχθούν σε αντίστοιχες μονάδες στην Πελοπόννησο. Στις 13 Δεκεμβρίου 1828 το πλοίο φτάνει στο Ναυαρίνο και ο Μακάρ είναι ενθουσιασμένος που φτάνει στην Ελλάδα.  Μια εβδομάδα αργότερα από την άφιξή του, ο Νικολά Μακάρ θα εγκατασταθεί στην Πάτρα μαζί με μια ομάδα του «Υγειονομικού» (γιατροί, νοσοκόμοι και διαχειριστές), καθώς και ένα συνεργείο εξειδικευμένων τεχνιτών στην επισκευή πλοίων του γαλλικού ναυτικού.

 Ο Ζαν Νικολά Μακάρ εκμεταλλεύεται τις υπηρεσιακές μετακινήσεις του για να επισκεφθεί την Πελοπόννησο και την Αθήνα, να μιλήσει με τους κατοίκους και να καταγράψει σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή, τα πρόσωπα και τους τόπους.

 Δεν ξεχνάμε πως ο Μακάρ είναι στρατιωτικός και προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τον ελεύθερο χρόνο μεταξύ των αποστολών που του έχουν ανατεθεί για τις καταγραφές του. Γι’ αυτό και οι σημειώσεις του φαίνονται αποσπασματικές αλλά συμπληρώνονται από τη ζωγραφική που αποτελεί τη μεγάλη του αγάπη. Έτσι, ταξιδεύει σημειώνει και κυρίως ζωγραφίζει. Οι υδατογραφίες του (aquarelles) αποτελούν μια σημαντική πηγή πληροφοριών καθώς και σημαντικό τεκμήριο της περιηγητικής ζωγραφικής.

 Από το Ναυαρίνο έως την Αθήνα, ο Μακάρ διατηρεί ένα ημερολόγιο με σημειώσεις για τους τόπους και τους ανθρώπους, όπως επίσης και για τις προσωπικότητες που συναντούσε (π.χ. Καποδίστριας, Κολοκοτρώνης…). Είναι πιθανό αρκετές από αυτές να έχουν χαθεί.

 Τα ταξίδια του πραγματοποιούνται σε τρεις μεγάλες διαδρομές είτε δια θαλάσσης, είτε μέσω των χερσαίων υφιστάμενων διαδρομών. Κατά τη διάρκεια των εσωτερικών αυτών ταξιδιών, εκτός από το Ναυαρίνο και την Πάτρα, επισκέπτεται τη Γαστούνη, τον Πύργο την Ολυμπία, τη Φιγαλεία (Βάσσες), τα Φιλιατρά, την Κυπαρισσία, τη Μεσσήνη, τη Μεθώνη, την Καλαμάτα, την Καρύταινα, τη Μεγαλόπολη, την Τρίπολη, το Άργος, το Ναύπλιο, την Επίδαυρο, την Αθήνα.

Το Άργος στην Ιστορία – Το Άργος και η Ιστορία: Επιστημονικό Συμπόσιο

Δυο από τα σημαντικότερα επιστημονικά γεγονότα της περιόδου Μαρτίου-Απριλίου 2022 αφορούσαν στο Άργος και την παρουσία του στην Ιστορία. Δυο γεγονότα που επανατοποθετούν το Άργος στο κέντρο της ιστορίας, ως τον κυριότερο μηχανισμό παραγωγής της. Η συνάντηση της αρχαιολογικής σκαπάνης και της ιστορικής έρευνας, των αρχαιολογικών ευρημάτων και της αρχειακής-βιβλιογραφικής μελέτης, αναδεικνύουν έναν πλούτο πληροφοριών για την αρχαιότερη πόλη της Ελλάδας  και μια από τις αρχαιότερες στην Ευρώπη και τον κόσμο. Η ανάδειξη αυτού του πλούτου στοιχίζει τα ιδιαίτερα σημεία της ιστορικής διαδρομής της πόλης του Άργους και αναλύει τρόπους, πολιτικές και γεγονότα των δυνατοτήτων της, όχι απλά να επηρεάσει την ιστορία, αλλά να την υπογράψει!

Argos in History, Argos and History: A Reappraisal of Ancient Argos.

Πρόκειται για το επιστημονικό τριήμερο συμπόσιο (29-31/3/2022) που έγινε διαδικτυακά και συνδιοργανώθηκε από τρεις σημαντικούς εκπροσώπους των κλασικών σπουδών στη χώρα μας: την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών Αθηνών (ASCSA), τη Γαλλική Σχολή Αθηνών (EFA) και τη Βρετανική Σχολή Αθηνών (BSA). Τρεις αντιπροσωπείες με σημαντικό πολύχρονο και πολυεπίπεδο έργο στην Ελλάδα, η συνεργασία των οποίων αποκτά ιδιαίτερη σημασία για το συγκεκριμένο θέμα, καθώς η ερευνητική τους φιλοσοφία, οι τεχνικές και το έργο τους, αναδεικνύουν τον επιστημονικό πλουραλισμό προσέγγισης του αρχαίου (ελληνικού) κόσμου και υπογραμμίζουν, από διαφορετικές θεάσεις και διαδρομές τη σημασία του Άργους για την Ιστορία. Ο τίτλος του επιστημονικού συμποσίου: Το Άργος στην Ιστορία, Άργος και Ιστορία: μια επαναξιολόγηση του Αρχαίου Άργους – Argos in History, Argos and History: A Reappraisal of Ancient Argos.

Jonathan Mark Hall (Τζόναθαν Μαρκ Χολ), καθηγητής Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Ένας συνειδητός φιλέλληνας και φίλος του Άργους.

Το δεύτερο επιστημονικό γεγονός αφορά στην έκδοση μιας ξεχωριστής έρευνας για το Άργος καθώς δίνει σύγχρονες διαστάσεις στην αρχαιολογική κληρονομιά της πόλης με τον ευρηματικό τίτλο: Ανακτώντας το παρελθόν: το Άργος και η αρχαιολογική του κληρονομιά στη σύγχρονη εποχή – Reclaiming the Past. Argos and its Archaeological Heritage in the Modern Era. H έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Καθηγητή Κλασικών Σπουδών του Cornell University, Jonathan M. Hall, έναν συνειδητό φιλέλληνα και φίλο του Άργους καθώς κάθε χρόνο επισκέπτεται την πόλη συνοδεύοντας φοιτητές του Πανεπιστημίου του. Στην έρευνά του θα αναφερθούμε διεξοδικά σε ξεχωριστό κείμενό μας.

Το Άργος στην Ιστορία – Άργος και Ιστορία: μια επαναξιολόγηση του Αρχαίου Άργους, είχε ως κύριο στόχο να παρουσιάσει τα ευρήματα των ερευνών πεδίου και τα θεωρητικά συμπεράσματα σημαντικών ερευνών που έγιναν τα τελευταία χρόνια για την πόλη και στην πόλη του Άργους. Ουσιαστικά, το κύριο μέλημα της επιστημονικής κοινότητας ήταν να αναδείξει την πόλη του Άργους ως την κινητήρια δύναμη της παραγωγής ιστορίας στον αρχαίο κόσμο.

Véronique Chankowski. Παθιασμένη με τη μελέτη της αρχαίας Ελλάδας, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Λυόν 2.

Ήδη από τις εισαγωγικές τοποθετήσεις τόσο της Διευθύντριας της ΑSCSA Jeniffer Neils, όσο και της Διευθύντριας της EFA Véronique Chankowski, δηλώθηκε η σύγκλιση όλων των παρουσιάσεων στην εξυπηρέτηση του μελήματος αυτού.

Στο τριήμερο Επιστημονικό Συμπόσιο για το Άργος παρουσιάστηκαν δέκα έξι ερευνητικές δράσεις από επιστήμονες πολλών ευρωπαϊκών και αμερικανικών Πανεπιστημίων, ενώ η κύρια εισαγωγική ομιλία έγινε από τον Καθηγητή κ. Χαράλαμπο Κριτζά (Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών), γνωστό στο ευρύ κοινό για τις ανασκαφές του στο Άργος, ιδιαίτερα με την ανακάλυψη των ενεπίγραφων πινάκων του Άργους, για την οποία είχαμε την τιμή να φιλοξενήσουμε ένα αντίστοιχο άρθρο του κ. Χ. Κριτζά στο περιοδικό «Αργειακή Γη» («Οι χαλκοί ενεπίγραφοι πίνακες του Άργους», Αργειακή Γη, τ. 3, Δεκ. 2005).

Με την ευκαιρία αυτή να σημειώσω πως στην απογευματινή συνεδρία της 30/3/2022, ένας άλλος Γάλλος αρχαιολόγος με σημαντική διεθνή παρουσία και μεγάλο έργο σχετικά με το Άργος, ο Gilles Touchais, παρουσίασε σε συνεργασία με την Anna Philipa–Touchais και τον Sylvian Fachard τις πρόσφατες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στο λόφο Ασπίδα και τα συμπεράσματα των ερευνών αυτών. Η «Αργειακή Γη», το επιστημονικό περιοδικό του Δήμου Άργους (2003-2013), είχε δημοσιεύσει κείμενό του για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων καθώς και αντίστοιχο του Francis Croissant στο έργο του οποίου αναφέρθηκε η Hélène Aurigny στην 1^η συνεδρία (Ο Francis Croissant και το Άργος, από την αρχαία πόλη στη σύγχρονη).

Argos in History, Argos and History

Η πλούσια θεματολογία του Επιστημονικού Συμποσίου επέτρεψε σε όσες/όσους το παρακολούθησαν, ακόμη και οι μη ειδικοί, να διαμορφώσουν μια εικόνα της σημασίας του Άργους για τον αρχαίο κόσμο και παράλληλα, να έρθουν σε επαφή με νέες μεθόδους αρχαιολογικής έρευνας που συνθέτουν στο πεδίο το παρελθόν με το παρόν. Τέτοια ήταν, για παράδειγμα,  η τριετής αμερικανική έρευνα πεδίου που περιέλαβε ολόκληρη τη δυτική περιοχή από τη Λυρκεία μέχρι και το Κεφαλόβρυσο τα αποτελέσματα της οποίας παρουσίασε η Grace Erny του Πανεπιστημίου του Stanford (Rural Life way soft he Western Argolid in the 19^th and 20^th Centuries).

Σημαντικές επίσης έρευνες σχετικά με τις «διεθνείς σχέσεις» του Άργους όπως με την Αίγυπτο (Pierre Aupert), ο ρόλος του στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (César Fornis) και η σημασία του για τον Ελληνιστικό Κόσμο (Anne Parlente, Dimitrios Bartzis, Elia Pinakoulaki, Anne-Sophie Martz, Guy Ackerman, Ioanna Kralli) και ακόμη ιδιαίτερες ερευνητικές οπτικές με επίκεντρο το Άργος, όπως τα τοπωνύμια (Clarisse Pretre, Enrique Nieto-Izqulerdo), η οικονομική ενσωμάτωση της πόλης στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Catherine Abadie-Reynal) ή ακόμη το τέλος της αρχαίας θρησκείας και ο θρίαμβος των χριστιανών (Marcel Piérat).

Σημαντικό από κάθε άποψη το Επιστημονικό Συμπόσιο για το Άργος ανέδειξε το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον για τη σημασία και το ρόλο της πόλης του Άργους στον αρχαίο κόσμο, ενσωματώνοντας το ήδη πλούσιο αρχαιολογικό και ιστορικό υλικό στις νέες ερευνητικές οπτικές. Η δυναμική της συνάντησης με τρεις τόσο σημαντικούς ερευνητικούς εταίρους που δραστηριοποιούνται πολλά χρόνια τώρα στην Ελλάδα, μας επιτρέπει να ευελπιστούμε για τη συνέχιση των ερευνών και ίσως κάποτε για την επανάληψη της συνάντησης στο χώρο του Άργους.

Γιώργος Κόνδης

Ο Γεώργιος Η. Κόνδης είναι Κοινωνιολόγος, διδάσκων στο Τμήμα Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.

* Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα οφείλονται στην Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη

Άργος, «Ρωμαϊκά Λουτρά – Θέρμες του Άργους», Sir Robert Smirke (1780-1867)

Άργος, «Ρωμαϊκά Λουτρά – Θέρμες του Άργους», σχέδιο του Άγγλου αρχιτέκτονα Sir Robert Smirke (1780-1867) ο οποίος επισκέφθηκε την Ελλάδα μεταξύ 1801-1805.

Άργος, «Ρωμαϊκά Λουτρά – Θέρμες του Άργους», Sir Robert Smirke (1780-1867)

Οι Θέρμες του Άργους ανήκουν στα δημόσια λουτρικά συγκροτήματα μνημειακής κλίμακας των ρωμαϊκών χρόνων που αποτελούσαν χώρο συνάντησης, κοινωνικής συναναστροφής, άσκησης και αναψυχής των πολιτών. Η πολυτέλειά τους μαρτυρείται από τα περίτεχνα ψηφιδωτά και τα μαρμάρινα δάπεδα αλλά κυρίως από το μεγάλο αριθμό αγαλμάτων που είχαν στηθεί στις κόγχες των αιθουσών και απεικόνιζαν θεούς και ήρωες.