Η κατά Αργολίδα Εκκλησία τον 19º αιώνα και η συμβολή της στην Εθνική Παλιγγενεσία – Μητροπολίτης Άρτης Καλλίνικος
Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις «Επιστροφή», Λεωφόρος Αμαλίας 7 – Ναύπλιο, η ιστορική μελέτη του Αργείου, Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Άρτης κ.κ. Καλλινίκου, με τίτλο: «Η κατά Αργολίδα Εκκλησία τον 19º αιώνα και η συμβολή της στην Εθνική Παλιγγενεσία». Πρόκειται για μια σημαντική έρευνα η οποία φωτίζει πολλές άγνωστες πλευρές της τοπικής εκκλησιαστικής και εθνική μας πορείας.
Η ιστορική αυτή μελέτη υποβλήθηκε ως διπλωματική εργασία στον τομέα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Θεολογικών Σπουδών, στο Πανεπιστήμιο Νεάπολης της Πάφου.
Ο Σεβασμιωτάτος Μητροπολίτης Άρτης κ.κ. Καλλίνικος (κατά κόσμον Κωνσταντίνος Κορομπόκης) γεννήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 1967 στο Άργος. Είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής Αθηνών και της Θεολογικής Σχολής Αθηνών.
Η Ιερά Μητρόπολη Αργολίδος απετέλεσε το χώρο των εθνικών, πολιτικών και εκκλησιαστικών διεργασιών κατά τον πολυτάραχο και μεταβατικό 19ο αιώνα. Την περίοδο αυτή, εκκλησιαστικά πρόσωπα, μητροπολίτες, κληρικοί και μοναχοί πρωταγωνίστησαν τόσο στον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα του 1821, όσο και στη διαμόρφωση της νέας κρατικής και εκκλησιαστικής πραγματικότητας.
Παρά τις διοικητικές μεταβολές που προήλθαν από την μονομερή ανακήρυξη του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος και τις επιπτώσεις στην διοικητική και ποιμαντική της λειτουργία, η Εκκλησία της Αργολίδος παρέμεινε θυσιαστικά ο κύριος θεσμός, που στήριξε ηθικά και πνευματικά τους πιστούς της και τα νέα θεσμικά όργανα που προέκυψαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.
Υπήρχε διαρκώς, μια κίνηση από την Εκκλησία της Αργολίδας προς τον λαό, είτε υπό τον τύπο προσωπικής προσφοράς και αυτοθυσίας, είτε υπό τύπο παιδείας και ηθικής δύναμης και παρηγοριάς, είτε ακόμη υπό τύπο κηδεμονίας, συμπαραστάσεως και υλικών παροχών. Το κύριο όμως έργο της παρέμεινε η διακονία και η σωτηρία των πιστών μέσα στο μεταβαλλόμενο ιστορικό περίγυρο του 19ου αιώνα, με θεμέλιο τη λειτουργική της παράδοση και το ορθόδοξο ήθος της.
Η κατά Αργολίδα Εκκλησία τον 19º αιώνα και η συμβολή της στην Εθνική Παλιγγενεσία
Στην εισαγωγή του βιβλίου γραφεί ο συγγραφέας:
[…] Με την παρούσα εργασία παρουσιάζεται επίσης η συμβολή της εκκλησιαστικής περιφέρειας Αργολίδος στον απελευθερωτικό αγώνα. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στους κληρικούς που έλαβαν μέρος στον εθνικό αγώνα και πολλοί από αυτούς θυσιάστηκαν για την πίστη και την πατρίδα. Αναφερόμαστε, επίσης, στη σημαντική συμβολή της Μητροπόλεως για την πνευματική καλλιέργεια και μόρφωση των υπόδουλων κατοίκων της περιοχής. Ειδική μνεία γίνεται και για τη χρηματική προσφορά της τοπικής εκκλησίας στον αγώνα.
Στην εν θέματι περίοδο σημαντική είναι η παρουσία των εκκλησιαστικών τοποτηρητών και ως εκ τούτου αναφερόμαστε, πρωτίστως, στην αναγκαιότητα του θεσμού της τοποτηρητείας αλλά και στις δυσκολίες που αντιμετώπισαν στην εκκλησιαστική τους διακονία.
Επίσης, εξετάζεται η εκκλησιαστική κατάσταση της Εκκλησίας Αργολίδας επί κυβερνήτου Καποδίστρια (1828-1831). Ειδικότερα, παρουσιάζεται η οικονομική κατάσταση (ένδεια) των κληρικών και ο σημαντικός ρόλος που διαδραμάτισαν στην Δ’ Εθνοσυνέλευση του Άργους (1829). Ειδική μνεία γίνεται και στον αντίκτυπο που είχε η πολιτική του Όθωνα στη Μητρόπολη Αργολίδος.
Σπουδαιότητα παρουσιάζει και η διαμόρφωση της κατάστασης στην Εκκλησία της Αργολίδος μετά την εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανακήρυξη του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Στην ενότητα αυτή αναφερόμαστε στη διαποίμανση της Εκκλησίας της Αργολίδος καθώς και σε σημαντικούς ναούς που θεμελιώθηκαν και ανεγέρθηκαν κατά την περίοδο που εξετάζεται.
Στην παρούσα μελέτη ως βασικά ερευνητικά ερωτήματα τίθενται η συμβολή της Μητροπόλεως Αργολίδος στον εθνικο-απελευθερωτικό αγώνα, οι εκκλησιαστικές προσωπικότητες που βρίσκονταν στο πηδάλιο της Αργολικής Εκκλησίας την περίοδο αυτή, καθώς και η εκκλησιαστική κατάσταση της Μητροπόλεως Αργολίδος και των μονών της επί Καποδίστρια και Όθωνα.
Σε όλα τα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας και της συγγραφής της μελέτης αυτής χρησιμοποιήθηκε η συνδυαστική μεθοδολογία αφήγησης, περιγραφής, ανάλυσης και σύνθεσης των ιστορικών και αρχειακών πηγών (πρωτογενών ή δευτερογενών), καθώς και όλα εκείνα τα απαραίτητα στοιχεία και τα κριτήρια που επιτρέπουν αφενός την αποτελεσματική προσέγγιση του περιεχομένου τους, την αξιοποίηση και ερμηνεία τους για την ανάδειξη της όλης θεματικής της μελέτης και αφετέρου την απαραίτητη και αναγκαία τεκμηρίωση όλων των ιστορικών στοιχείων και μαρτυριών, που προάγουν την επιστημονική έρευνα στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο.
Στο πρώτο κεφάλαιο εκτίθενται σε τέσσερεις ενότητες τα γεγονότα, οι διοικητικές μεταβολές και οι διοικητικές ιδιομορφίες, που παρουσιάστηκαν στο διοικητικό θεσμό της ιεράς Μητροπόλεως πριν, κατά και μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Κύριο γεγονός της περιόδου αποτελεί η μονομερής ανακήρυξη του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος (1833), που επέφερε σημαντικές διοικητικές μετάβολές στις απελευθερωθείσες εκκλησιαστικές επαρχίες, οι οποίες απεκόπησαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Συνάμα, καταγράφεται η πνευματική και γενικότερα η κοινωνική κατάσταση κλήρου και λαού, καθώς και οι προσπάθειες που αναλήφθηκαν για την πνευματική, ηθική και κοινωνική ανύψωσή τους από επίσημα εκκλησιαστικά πρόσωπα.
Στο δεύτερο κεφάλαιο προβάλλεται η Ουσιαστική προσφορά της Μητροπόλεως Αργολίδος και η πνευματική, ηθική, υλική και οικονομική συμβολή της στον ιερό Αγώνα. Παράλληλα γίνεται λόγος για σημαντικά εκκλησιαστικά πρόσωπα που έλαβαν μέρος και έδωσαν ακόμα και το αίμα τους στους αγώνες για την ελευθερία της περιοχής. Η τοπική Εκκλησία με τα θεσμικά της όργανα συνέβαλε αποφασιστικά στη γένεση και την εδραίωση της Ελληνικής Πολιτείας, συμμετέχοντας στις εθνικές συνελεύσεις και στα κρατικά όργανα που προέκυψαν.
Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για την παρουσία και την πνευματική προσφορά των Ιερών Μονών της Ιεράς Μητροπόλεως Αργολίδος. Δίνονται λίγα ιστορικά στοιχεία για την ίδρυση και την πορεία των ιερών Μονών στο διάβα των χρόνων και καταγράφονται συνοπτικά οι επιπτώσεις από τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην περιοχή κατά τον ένοπλο αγώνα του 1821. Επίσης προβάλλεται το έργο και η προσφορά, πνευματική και υλική, των ιερών Μονών στο πλήρωμα της τοπικής Εκκλησίας καθ’ όλο το διάστημα του 19ου αιώνα. Καταγράφονται δε τα σημαίνοντα πρόσωπα του μοναχικού βίου της επαρχίας και το έργο που ανέπτυξαν. Ιδιαίτερος λόγος γίνεται για τις επιπτώσεις του Βασιλικού Διατάγματος του 1833, με το οποίο διαλύθηκαν ή συγχωνεύθηκαν οι υφιστάμενες μονές.
Για τη μελέτη αυτή χρησιμοποιήθηκε η προγενέστερη βιβλιογραφία που αναφέρεται στην εκκλησιαστική και εθνική ιστορία της περιόδου στην περιοχή της Αργολίδας, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Πελοποννήσου. Λήφθηκαν υπόψη γενικά και ειδικά έργα, τόσο για την ιστορία της ιεράς Μητροπόλεως Αργολίδος, όσο και για την ιστορία του εθνικού αγώνα του 1821 και των γεγονότων που συντελέστηκαν στην περιοχή για τη δημιουργία του ελεύθερου Ελληνικού κράτους.
Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται, επισκοπικός κατάλογος της Ιεράς Μητροπόλεως Αργολίδος του 19ου αιώνα, στοιχεία από σχετικό αρχειακό υλικό για την ιστορία της περιοχής, συνοπτικά τα συμπεράσματα και η ειδική και γενική βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε.
Θεωρούμε ότι η παρούσα μελέτη συμβάλλει στην ανάδειξη της προσφοράς της Μητροπόλεως Αργολίδος στον πολύπαθο, για ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, 19ο αι. Αναδεικνύει τόσο το σπουδαίο έργο που διαδραμάτισε η τοπική Εκκλησία όσο και τα μελανά σημεία που την «πλήγωσαν».
Μητροπολίτης Άρτης Καλλίνικος
«Η κατά Αργολίδα Εκκλησία τον 19º αιώνα και η συμβολή της στην Εθνική Παλιγγενεσία»
Εκδόσεις «Επιστροφή», 2022
Σχήμα: 14Χ21
Σελίδες: 104
ISBN: 978-618-5374-59-4
Επιμέλεια
Τσάγκος Αναστάσιος
Γενικός Γραμματέας Αργολικής Βιβλιοθήκης